كنكاشي پيرامون تصادفات جاده اي در كشور (بخش پاياني )
انسان، راه، وسيله نقليه مثلث حادثه در جاده ها

صديقه توانا
نخستين تصادف رانندگي در ايران در پاييز سال 1305 بين اتومبيل مظفرالدين شاه و درشكه درويش خان نوازنده اتفاق افتاد و خيابان سپه كه جزو نخستين خيابان هاي سنگ فرش شده تهران بود به خون درويش خان آغشته و نواي ساز او را ، براي هميشه خاموش ساخت. شوفر فرنگي مظفرالدين شاه كه همراه اتومبيل به ايران فرستاده شده بود، بر اثر بي احتياطي، درويش خان را به سكوت ابدي محكوم نمود.
پس از اين واقعه آيين نامه اي به نام «نظام نامه درشكه هاي عمومي» تهيه و نخستين نظام نامه عبور و مرور تدوين شد و پس از آن بود كه شعبه «وسايل نقليه» در خيابان باب همايون از سوي اداره پليس نظميه داير گرديد. آرام آرام تعداد پليس ها افزايش يافت و سرانجام مأموران در سر چهارراه ها با بازوبندهاي سفيد و چراغ راهنمايي بر دوش ديده شدند كه با دست رنگ چراغ ها را تغيير مي دادند، مرگ درويش خان نوازنده تلنگري براي تغيير وضع قوانين رانندگي بود تا ديگر مردم شاهد اين حوادث دلخراش نباشند، اما اكنون بعد از گذشت سال ها نه تنها شاهد كاهش اين گونه حوادث نبوده ايم بلكه همواره شاهد افزايش تصاعدي آن نيز در برخي از مواقع سال هستيم.
ترافيك و تصادف در همه شهرهاي بزرگ دنيا وجود دارد. وقتي بناست چند صد هزار نفر يا چند ميليون نفر در روزهاي تعطيل به مسافرت بروند يا در ساعت معيني سر كار خود حاضر شوند، خود به خود ازدحام پديد مي آيد؛ طبق نظر كارشناسان تفاوت ترافيك شهرهاي بزرگ دنيا با ترافيك موجود در كشور ما اين است كه در كلانشهرها ترافيك موجب تأخير است، اما در شهري مثل تهران و اطراف آن چون رانندگي يك امر فردي است نه جمعي، ترافيك موجب تأخير نيست، بلكه موجب كلافگي، سردرگمي و بي عياري زمان شهروندان نيز هست و همين امر باعث مي شود افراد در شرايطي كه در ترافيك قرار مي گيرند چه درون شهري و چه برون شهري، عصباني، خسته و كلافه شده و چه بسا خود و ديگران را دچار سوانح جبران ناپذير مي سازند.
رانندگي پرخطر در جاده هاي كشور
ميزان بالاي وقوع تصادف در ايران و همچنين كشته و زخمي شدن تعداد قابل توجهي از شهروندان ايراني، كشور ما را جزو خطرناك ترين كشورهاي جهان از لحاظ تصادفات جاده اي قرار داده است. به اعتقاد كارشناسان مسائل راهنمايي و رانندگي آمار تصادفات رانندگي در ايران در مقايسه با ساير كشورهاي جهان نگران كننده است زيرا ميزان تلفات تصادفات رانندگي در ايران 25 برابر ژاپن و دو برابر تركيه است. در عربستان روزانه 12 نفر قرباني حوادث جاده اي مي شوند اين درحالي است كه اين رقم در ايران برابر با 53 نفر است.
ناامن ترين جاده هاي دنيا براي رانندگي و بدترين آمار در زمينه ميزان سوانح رانندگي در جهان متعلق به كشورهاي اريتره، مصر، ليبي، افغانستان، عراق، نيجر، آنگولا، امارات، ايران و موريتاني است و امن ترين جاده هاي دنيا براي رانندگي را كشورهاي سوئيس، سنگاپور، هلند، فنلاند، آلمان، نروژ و سوئد دارند.
هر چند وجود آمار دقيق درباره تصادفات جاده اي كشور حائز اهميت است، اما همين آمار ضد و نقيض هم نشان مي دهد ما در اين زمينه وضعيت خيلي خوبي نداريم. در هر 24 دقيقه يك نفر در ايران بر اثر تصادفات رانندگي جان خود را از دست مي دهد و با توجه به اينكه 60 درصد افرادي كه در تصادفات رانندگي جان خود را از دست مي دهند بين سنين 20 تا 40 سال هستند، اين حوادث عملا نيروي كار و مولد كشور را از بين مي برد.
سخت گيري هاي پليس
در كنار فرهنگ صحيح رانندگي
سيد محمد موسوي استاد دانشگاه در رشته جامعه شناسي در گفت وگو با گزارشگر روزنامه كيهان مي گويد: «در سال هاي اخير بارها اين اظهارنظر را از طرف افراد مختلف شنيده ايم كه مشكل، نبود قوانين مناسب در حوزه راهنمايي و رانندگي نيست، بلكه عدم رعايت قوانين مشكل ساز شده است. با اين وجود، پليس راهنمايي و رانندگي اصرار زيادي براي تصويب قانوني جديد در زمينه تصادفات رانندگي داشت. البته بررسي قوانين راهنمايي و رانندگي در كشورهاي مختلف به ويژه كشورهاي توسعه يافته كه از آمار تصادفات جاده اي پاييني برخوردارند، نشان مي دهد، سخت گيري درباره تخلفات رانندگي بسيار شديد است. اين سخت گيري در كنار فرهنگ سازي در اين زمينه اعمال مي شود و اين تجربه اي است كه مي تواند ما را از وضعيت نامطلوب تصادفات جاده اي و سوانح رانندگي بيرون بياورد.» اين استاد دانشگاه اضافه مي كند: «نبايد فراموش كرد كه ما جزو بدترين كشورها در زمينه تصادفات جاده اي هستيم و براي بهبود وضعيت خود به عزمي جدي در اين زمينه نياز داريم. اين عزم جدي هم مربوط به شهروندان و هم مربوط به مسئولان اجرايي است. همان طور كه شهروندان بايد قوانين را درست و دقيق رعايت كنند، خودروسازان بايد كيفيت خودروها را بالا ببرند و دولت بايد به فكر بهبود وضعيت راه هاي كشور باشد.»
ميزان تلفات در جاده هاي كشور
رو به كاهش مي رود
ميزان تلفات جاده اي در كشور از سال 85 روند رو به رشدي داشت تا جايي كه اين ميزان تلفات به 27 هزار نفر در سال رسيد، اما با تلاش ارگانها و سازمانهاي مربوطه از جمله وزارت راه، هلال احمر و پليس اين عدد شروع به كاهش يافت و در سال 89 اين رقم به 23 هزار نفر در سال رسيد كه اگر با همان روند رو به رشد اين تلفات در درون شهر و بيرون شهر رخ مي داد، الان بايد آمار كشته شدگان به 42 هزار نفر مي رسيد كه خوشبختانه با اقدامات به موقع مسئولان تلفات كاهش پيدا كرده است.
دكتر شهريار افندي زاده معاون وزير راه و شهرسازي و رئيس سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه هر ساله بيش از يك ميليون و 200 هزار وسيله نقليه به ناوگان حمل و نقل كشور اضافه مي شود، مي گويد: «شاخصي كه در دنيا روي بحث تصادفات مطرح مي شود، اين است كه تعداد كشته ها در سوانح رانندگي را نسبت به هر 10 هزار وسيله نقليه مي سنجند و طبق اين شاخص آمار تصادفات در كشور ما از 21 به 11 رسيده است حال در مقايسه با اين افزايش خودرو طبعا تصادفات هم افزايش مي يابد، اما آنچه مسلم است افزايش ناگهاني تصادفات آن هم به خاطر شرايط ويژه پيش آمده مثل عيد فطر را نمي توان به تمام طول سال تعميم داد. چرا كه آمار حكايت از كاهش تلفات دارد و مسئولان تمام تلاش خود را براي تامين سلامتي مردم در جاده هاي كشور و داخل شهرها به كار بسته اند.»
از وي در مورد اقدامات انجام شده در سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي براي كاهش آمار تلفات سؤال مي كنم كه در پاسخ مي گويد: «توسعه راههاي اصلي كشور شامل آزادراهها، بزرگراهها و راههاي اصلي از جمله اين اقدامات مي باشد، طوري كه در سال 88 و 89 بيش از 3 هزار كيلومتر آزادراه به جاده هاي كشور اضافه شده است، همچنين استفاده از مديريت علائم از ديگر برنامه هاي سازمان بود كه سعي شد در سالهاي گذشته علائم ايمني و راهنمايي رانندگي در جاده هاي كشور اضافه شود و براساس آن نحوه رانندگي در جاده متناسب با موقعيت جاده براي رانندگان شناسايي گردد.»
معاون وزير راه و شهرسازي در ادامه به تجهيز شدن جاده ها به سيستم هوشمند شامل دوربين تصويري- ضبط و ثبت سرعت تخلفات، تابلوهاي vms (تابلو سرعت متغير) و سيستم تردد يا ترافيك شمار براي مديريت بهتر جاده ها اشاره مي كند و مي گويد: «هماهنگي ارگانهاي مختلف در كميسيون ايمني جهت انتقال مجروحان و مصدومان از زمان وقوع حادثه تا انتقال به بيمارستان براي مداوا و كنترل وسايل حمل و نقل عمومي جاده اي مهم ترين اقداماتي بود كه در سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي براي جلوگيري از تصادفات و سوانح رانندگي طي سالهاي اخير صورت گرفته است.»
به دكتر افندي زاده مي گويم، اما علي رغم تمام تدابير امنيتي، ظاهرا در اين زمينه خيلي موفق نبوده ايد، چرا كه افزايش تصادفات طي تعطيلات اخير حكايت از چيز ديگري دارد، كه در توضيحاتي اين طور مي گويد: «وقتي تعداد سفرها زياد مي شود، انتظار داريم سرعت كم شود، و در سرعت پايين نبايد تصادفي رخ دهد، اما متأسفانه پايين بودن فرهنگ رانندگي از سوي برخي از رانندگان، عدم رعايت استفاده از وسيله نقليه عمومي، استفاده از خطوط اضطراري حاشيه راهها، تأثير بسزايي در افزايش آمار تصادفات و وقوع حوادث جبران ناپذير دارد.»
رئيس سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي در ادامه مي گويد: «در وزارت راه و شهرسازي به منظور توسعه راهها، تاكنون 80 هزار كيلومتر راه اصلي و فرعي و 120 هزار كيلومتر راه روستايي در كشور احداث كرده ايم كه براساس آمار ميزان تصادفات در اين جاده ها 60 درصد برون شهري، 10 درصد در راههاي روستايي و 30 درصد درون شهري بوده است. و طبق آمار سال گذشته پزشكي قانوني تنها 30 درصد تصادفات در شهرها و حومه شهرها بوده است و طي بررسي هاي به عمل آمده سه عامل، عدم رعايت سرعت مجاز، انحراف به چپ و عدم رعايت فاصله قانوني بين دو خودرو نيز از عوامل مهم بروز تصادفات جاده اي ذكر شده است.»
دكتر افندي زاده با تاكيد بر اين موضوع كه با ساخت آزادراه و بزرگراه به سمت كاهش تصادفات پيش مي رويم، خاطرنشان مي كند: «در جاده هايي كه آزادراه داريم، عوامل انساني به شدت تحت كنترل است و آمار تصادفات و تخلفات هم كاهش مي يابد؛ مشكل اصلي در سر تقاطع ها در مسير جاده ها و شهرهاي خطي يا اتصال جاده ها است كه اين قبيل راهها هم در دست ساماندهي است.»
عبور 21 ميليون وسيله نقليه
از جاده ها در ايام تعطيلات عيد فطر
در ايام تعطيلات عيد فطر 5 ميليون و 300 هزار نفر از طريق وسايل حمل و نقل عمومي مسافرت كردند و بيش از 21 ميليون وسيله نقليه هم از جاده هاي مواصلاتي اصلي كشور عبور نمودند اين آمار در 600 دستگاه تردد شمار به ثبت رسيده است.
دكتر افندي زاده در ادامه به گزارشگر كيهان در پاسخ به اينكه چرا جاده هاي كشور متناسب با سفرهاي مسافران و شهروندان نيست اين گونه توضيح مي دهد: «اين تعبير كه هر وقت حجم ترافيك افزايش مي يابد، بايد ظرفيت جاده ها هم افزايش يابد خيلي منطقي نيست، چون ظرفيت جاده هاي كشور متناسب با ميزان سفرهاي سالانه شهروندان است، اگر در يك زماني در يك مدت كوتاهي تعداد سفر افزايش مي يابد، طبيعي است كه رانندگان با سنگيني ترافيك مواجه مي شوند، چون راههاي كشور براساس متوسط سفر سالانه طراحي مي شود وقتي در يك زمان كوتاه حجم زيادي وسيله نقليه جابه جا مي شود، يا تقاضا براي يكي از راههاي كشور مثل شمال بالا مي رود، مردم بايد همكاري بيشتري داشته باشند تا آمار تخلفات پايين بيايد.» وي اضافه مي كند: «باتوجه به اينكه توزيع سفر براساس نياز مسافر اتفاق مي افتد نه براساس برنامه ريزي انجام شده، بنابراين تلاش داريم جاده هايي را كه تقاضا زياد است را ساماندهي كنيم و چون جاده هاي شمال كشور هميشه نياز شديد مسافران است، سعي در توسعه و ساماندهي آن داريم كما اينكه اين كار را از سالهاي قبل آغاز كرده ايم و در حال حاضر جاده هاي هراز و فيروزكوه چهار بانده مي شود.»
از وي در مورد استاندارد نبودن جاده ها و افزايش آمار تصادفات سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «تمام جاده هاي كشور استاندارد است، اما سرعت بالاي رانندگان نقش مهمي در بروز تصادفات دارد. اگر شهروندان با سرعت مجاز در جاده هاي كم عرض رانندگي كنند، يا به علائم و هشدارها توجه نمايند، ديگر شاهد سوانح دلخراش ناشي از تصادف نخواهيم بود»
وي همچنين واژگوني خودرو به دليل خواب آلودگي راننده را يكي ديگر از عوامل موثر در تصادفات جاده اي ذكر مي كند و مي گويد: «براساس بررسي هاي سازمان بيشترين ساعت بروز تصادف بين ساعت 12 ظهر تا 4 بعدازظهر رخ مي دهد كه همه به خستگي راننده برمي گردد، كه سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي براي اين منظور اقدام به احداث مجتمع هاي خدماتي رفاهي، بين جاده هاي كشور كرده است تا بدين وسيله رانندگان بتوانند ساعتي كوتاه بين رانندگي به استراحت بپردازند و سپس با خاطري آسوده به سفر ادامه دهند و براي اين كار با بخش خصوصي وارد مذاكره شديم و تاكنون 500 موافقت نامه اصولي براي احداث اين مجتمع ها صادر شده است.»
وضعيت ترافيكي كشور پايدار نيست
آمار بالاي تصادفات در ايام تعطيلات بخصوص تعطيلات اخير بيانگر اين است كه وضعيت ترافيكي در كشور پايدار نيست و با يك شوك در سفر متاسفانه آمار تصادفات بالا مي رود، كه دليل اين امر به عوامل محافظت كننده برمي گردد كه اين عوامل تاثيري در ايمني ندارد و از پايداري لازم برخوردار نيست.
سرهنگ عليرضا اسماعيلي استاديار دانشگاه علوم انتظامي و عضو مركز تحقيقات دانشگاه شهيد بهشتي در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مطلب فوق با اشاره به اينكه وقتي با يك شوك سفري و بار ترافيكي در جاده ها آمار تصادفات بالا مي رود و اين يعني زيرساخت هاي مهندس راه و زير ساختهاي فرهنگي در كشور كامل نيست تاكيد مي كند: «بخشي از علل تصادف و سوانح رانندگي به عجله، شتاب، خستگي و در مجموع عوامل رفتاري افراد برمي گردد و بخشي هم به وضعيت راه و جاده ها برمي گردد كه رانندگان را تحريك و رفتار آنها را تحت تاثير قرار مي دهد، وقتي راننده اي مسير 4 ساعته را 8 يا 9 ساعت طي مي كند و مدت زيادي در ترافيك مي ماند، طبيعي است فشار روحي و رواني زيادي را متحمل مي شود و در نتيجه صدمات جبران ناپذيري براي خود، خانواده و ديگران به وجود مي آورد به تبع آن آمار تخلفات بالا مي رود كه در كل همه اين مسائل نشان مي دهد، ظرفيت افراد پايين است و در مهندسي راه هم به شدت آسيب پذير هستيم، يعني در ارتقاي فرهنگ مردم صددرصد موفق نبوده ايم و دچار اختلالات ريشه اي شده ايم كه همه بايد حل شود و رفتار مردم تغيير پيدا كند.»
به آقاي اسماعيلي مي گويم پس با اين تعاريف مقصر اصلي مردم هستند و مسئولان هيچ نقشي در كاهش تصادفات و جلوگيري از سوانح برعهده ندارند، كه در پاسخم مي گويد: «باتوجه به اينكه مسائل حاشيه اي در رانندگي بي تاثير نيست، لذا هر اندازه فرهنگ رانندگي در كشور بالاتر رود هموطنان كمتر دچار حادثه مي شوند. ضمن اينكه ما هم بايد جدي تر با مسئله ترافيك برخورد كنيم.»
سرهنگ اسماعيلي با اشاره به اينكه در تصادفات عيد فطر در 60 ساعت 720 نفر كشته و زخمي شدند مي گويد: «خسارتي كه هر يك نفر بر اثر تصادف در زمينه سخت افزاري بر جاي مي گذارد، 2 ميليارد و 200 ميليون تومان است و اين رقم در خارج 1 ميليون و 600 هزار يورو است، حال ببينيد باتوجه به اين اعداد و ارقام اين تعداد كشته و زخمي طي سه روز چه خسارتي بر جاي مي گذارد كه به نظرم براي حل مشكل بايد مسئله ترافيك و تصادف در كانون توجه مسئولان قرار گيرد. تعطيلات و تصادفات برنامه سريالي هستند كه هميشه در حال تكرارند و اين موضوع جاي نگراني زيادي دارد، بنابراين مسئولان بايد رسيدگي به اين مسئله را بعد از امنيت ملي و سياست خارجي جزو اولويتهاي كاري خود قرار دهند و جزو برنامه هاي ملي باشد و يك ارگان يا سازمان فصل الخطاب قرار گيرد و در برابر مشكلات پاسخگو باشد، اگر يك مديريت واحد با اختيارات كافي در اين زمينه وجود داشته باشد، مشكلات براحتي حل مي شود.
وي مي گويد: «باتوجه به توليد زياد خودرو، الان 50 هزار سفر در روزهاي تعطيل داريم در حالي كه ظرفيت جاده هاي كشور 25 هزار سفر است، جاده هاي شمال كشور و چالوس و هراز هر كدام قدمتي 70 و 45 ساله دارند كه ظرفيت اين همه سفر را در شرايط فعلي ندارد، بنابراين مسئولان بايد به سرعت به فكر راه چاره باشند.»
وارث برنامه ريزان گذشته هستيم
نظر فرهاد تجري نايب رئيس كميسيون حقوقي و قضايي مجلس و نماينده مردم سر پل ذهاب و قصر شيرين را در اين خصوص پرسيدم كه در توضيحاتي به گزارشگر كيهان چنين مي گويد: «مهم ترين عامل تصادف در جاده ها به مديريت ترافيك و حمل و نقل جامع برمي گردد كه در گذشته اين موارد را نداشتيم تا بتوانيم براساس نيازها يك برنامه زمان بندي شده براي ضرورت آينده جامعه تشكيل دهيم، ما وارث عدم برنامه صحيح از سوي برنامه ريزان درگذشته هستيم و همين امر باعث مي شود شاهد افزايش تصادفات در كشور باشيم.»
وي مي گويد: «تا ديروز مدعي بوديم فرهنگ ترافيك و قوانين سخت گيرانه نداريم، در كميسيون حقوقي مجلس قوانين تخلفات رانندگي تصويب شد، اما به طور كلي وقتي فرهنگ رانندگي مردم بالا برود، دستگاههاي نظارتي بيشتري حمل و نقل خودروها را كنترل كنند و نقاط حادثه خيز هم ساماندهي شود و كنترلهاي محسوس و نامحسوس بيشتر شود، قطعاً در آينده شاهد حوادث ناگواري در جاده هاي كشور نخواهيم بود.»
گزارش روز