نگاهي به توليدات كشاورزي داخلي و واردات ميوه ( بخش نخست )
سيلاب واردات ميوه متوقف مي شود؟

حسن آقايي
... پولك هاي شكوفه با دست نسيم زمان از پيكره درخت ها فرود مي آيند. دوره نارسي به رسيدن مي رسد. آب و هوا، مراقبت و دغدغه هاي چند ماهه دست به دست هم داده و هزار دستان درختان پر و پيمان ميوه مي شوند؛ شاخه ها زير سنگيني بار به خميدگي متمايل مي شوند... باغدار نفس راحتي مي كشد. چيدن محصول سالم پرآب شيرين شروع مي شود. انبوهي از انواع ميوه راهي بازار مصرف مي شود اما... اما پيش از آن، ميوه هاي وارداتي بخشي از ميدان و ميوه فروشي را قرق كرده و اين در شرايطي است كه پرباري توليد و فراگيري محصولات داخلي نيز بازار را اشباع كرده است. اما در اينجا يك تفاوت مشهود است: محصولات وارداتي در بسته بندي رنگين، شكيل و جذاب است و توليدات داخلي عمدتاً فله اي وارد بازار مي شود و باغدار شاهد خميده شدن شاخه هاي درختان باردار و روي دست مانده اش مي شود كه بخشي از سرمايه اوست و اين چنين به هدر مي رود.
«رضايي» باغدار با لحني حسرت بار مي گويد: «بياييد تماشا كنيد انگور، آلو و زردآلو در اينجا و در جاهاي ديگر همچنين محصولات ديگر روي شاخه هاي درخت ها بدون ثمر مانده است.» بعد مي گويد آيا نسل جديد كه شاهد واردات بدون حساب و كتاب و ملاحظه ميوه داخلي هستند ديگر انگيزه اي براي ادامه كار پدر و پدربزرگ شان خواهند داشت؟
ورود ميوه؛ ايستگاه حيات كشاورزي؟
واردات ميوه هاي خارجي در بدو امر كه سابقه چندين دهه دارد از باريكه راه هايي و گاه مقطعي باعنوان هاي تسهيلات براي مصرف كننده، تنظيم وضعيت عرضه و تقاضاي بازار، خلع يد دلال بازها و فرصت طلبي يك عده شروع شده و هر ساله با اطمينان خاطر و روان شناسي دست اندركاران، گسترده تر شده و همچنان ادامه دارد. در اين ارتباط بعضي افراد خشنود از اين نوع مديريت و كارگرداني در ورود ميوه ها و توان خريد و تناول محصولات باغي سرزمين هاي دور يا نزديك احساس خوش كرده و استقبال مي كنند و به گفته يك كارشناس امور كشاورزي و باغدار، برخي انگور وارداتي كيلويي 13هزار تومان هم مصرف مي كنند. تداوم اين گونه واردات بي توجه به ميزان توليدات داخلي، طاقه هاي سبز گسترده بخش كشاورزي كشورمان را به سمت چين و شكن كشانده اند، درحالي كه محصولات باغي و صيفي جات ايران هميشه جوابگوي بازار عرضه و مصرف بوده و هنوز چنين است. اين را به دفعات از زبان دست اندركاران توليد و عرضه كنندگان كلان و خرد و حتي از يك عامل باتجربه صادرات و واردات شنيده ام، اگرچه مردم كوچه و بازار هم اين واقعيت را تأييد مي كنند.
بهارستان، و واردات ميوه
جريان روان واردات ميوه طي چند سال گذشته تا هم اكنون به رغم توليد فراوان محصولات حتي در شرايط كمبود آب، سرانجام از حدود دو ماه پيش با گلايه نمايندگان در صحن مجلس شوراي اسلامي ودر قالب پرسش و پاسخ به نقاط بازنگري و تغيير مسير مي رسد و بعد از حدود 2سال مباحثه و واكاوي به سمت تحقيق و تفحص مي رود. اين فعل و انفعالات طي دو ماه اخير با فراخواني مقامات ارشد بازرگاني و جهادكشاورزي به جلسه نمايندگان گلايه مند و ارائه توضيحات نسبت به عملكرد واردات ميوه صورت گرفت.
در اين جلسه «محمدرضا باهنر» نايب رئيس مجلس طي سخناني ضمن آن كه جلوگيري از واردات بي رويه محصولات كشاورزي را مورد تأكيد قرار داده، و با بيان اين نكته كه براي تأمين نيازهاي داخلي كشور بايد دقت داشته باشيم و با واردات به خودكفايي و توليد داخلي ضربه نزنيم، افزوده: «به بهانه تنظيم بازار كارهايي انجام مي شود كه به توليد و توليدكننده فشار وارد مي شود.»
از سوي ديگر «احمد توكلي» رئيس مركز پژوهش هاي مجلس هم در ارتباط با مبحث واردات ميوه گفته است: «واردات ميوه در سال 1384 بالغ بر 575تن بوده كه در سال1389 به يك ميليون تن افزايش يافته است.» گفته وي همچنين حاكي از آن است كه واردات مركبات از 53هزار تن در سال 1384 به 270هزار تن در سال 89 افزون شده است. همچنين ضريب وابستگي در برخي محصولات كشاورزي در سال84 حدود 35درصد بوده كه اين عدد در سال89 به 75درصد افزايش يافته است.»
ارائه آمار بازرگاني و كشاورزي
در جلسه مذكور همچنين وزراي جهاد كشاورزي و بازرگاني از كاهش ميزان واردات در مقايسه با صادرات خبر داده اند.
به گفته «صادق خليليان» وزير جهادكشاورزي، واردات كشاورزي از نظر وزني در سال گذشته 30درصد كاهش داشته و توليدات كشاورزي از 93ميليون تن در سال1388 به 107ميليون تن در سال 1389 رسيده ضمن آن كه در اين مدت، صادرات 33درصد افزايش يافته است. وي در ادامه با مطرح كردن اين خبر كه در سال89 واردات كشاورزي كاهش 5ميليون تني داشته است، افزوده: «هنوز از اين وضعيت راضي نيستيم. بايد به جايي برسيم كه واردات درحد ضروري انجام شود و به توليد داخلي ضربه نزند.»
وزير جهاد كشاورزي، همچنين اين را هم اظهار داشته: «كساني اينجا نشسته اند كه براي واردات محصولات كشاورزي نامه مي نويسند و هنوز مركب شان خشك نشده از واردات انتقاد مي كنند.»
در جلسه مزبور مجلس، وزير بازرگاني، باب تازه اي گشود مبني بر اين كه تنظيم بازار محصولات كشاورزي به وزارت جهاد كشاورزي واگذار شود. وي در ادامه در پاسخ به نمايندگان مجلس نسبت به واردات بي رويه محصولات كشاورزي، از تغيير 406رديف تعرفه اين بخش طي سال جاري و به خواست وزير كشاورزي خبر داده است.
واردات ميوه، دغدغه مجلس
صدها هكتار اراضي توليد همه نوع بهترين محصولات كشاورزي در استان هاي كشور داريم، بازار داخلي از توليدات باغي و صيفي ها اشباع شده و محصولات روي دست كشاورزان مانده و خراب مي شوند. در اين حال اقدام به واردات ميوه جات از كشورهاي ديگر مي شود. اين وضع سبب دلسردي كشاورزان و بيكاري آنها مي شود. اين بخشي از صحبت هاي عضو كميسيون كشاورزي و نماينده مردم كهگيلويه و بويراحمد در مجلس است كه در جريان گفت وگويي كه با وي داريم، به آنها اشاره مي كند.
از «حجت الاسلام سيد علي محمد بزرگواري» مي خواهم ارزيابي خود را از وضعيت كنوني كشاورزي، توليدات داخلي، واردات ميوه و چگونگي نگرش مجلس به اين زمينه ها بيان كند.
او مي گويد: «يكي از دغدغه هاي اصلي كميسيون كشاورزي مجلس به اتفاق آرا، بحث واردات ميوه هاي مختلف و محصولات كشاورزي است، دغدغه هايي كه از نزديك و از سوي مردم نيز با آنها روبه رو هستيم. در اين ارتباط چند جلسه با حضور مسئولان وزارتخانه هاي بازرگاني و كشاورزي و اتاق بازرگاني و كارشناسان دستگاه هاي مربوطه داشته و تذكر داديم. ولي نتيجه اي حاصل نشد. لذا رئيس كميسيون كشاورزي آقاي رجايي گزارش بحث تحقيق و تفحص با حضور وزرا را مطرح كرد و گفتند چون در مواردي در موضوع واردات ميوه و صيفي ها با تخلفاتي در اين وزارتخانه ها روبه رو بوديم نتوانستيم كاري كنيم، آنها قول مساعدي دادند كه جلوي واردات بي رويه ميوه را بگيرند، ولي با عدم برخورد از سوي آنها مواجه شديم و در بازار عرضه، انواع ميوه ها از كشورهاي مختلف مخصوصا چين و تركيه به وفور پيدا مي شود. در چنين وضعيتي ما چطور مي توانيم كشاورزي و باغداري را رونق دهيم و به خودكفايي برسيم، كشاورزان و باغداران از اين شرايط حالت سرخوردگي دارند.»
نياز به مديريت پيشرو و آينده نگر
... باغدار «رضايي» در ادامه صحبت قبلي خود كه اول گزارش به آن اشاره شد، درباره وضعيت كمي و كيفي كشاورزي، توليد و واردات ميوه، چنين مي گويد: «حرفم در مورد ميوه هاي خارجي، اين است: برخي از مسئولان شايد منظورشان از واردات ميوه هاي خارجي رعايت عرف بين المللي و درجهت گردش اقتصاد است. با توجه به چنين فرضي چرا توليدات گوناگون كشاورزي ما مثل پسته، چاي و مازاد محصولات ديگر كشت و كار چندان به بازارهاي جهاني صادر نمي شود؟»
وي مي افزايد: «همين چند هفته قبل بيش از 5/4 هزار تن چاي 12- 10 سال مانده در انبارها رسما نابود شده كه به نوعي كود تبديل مي شود. حالا مازاد توليدات باغي كه روي دست خيلي از كشاورزان مانده اگر درست مصرف شود و حداقل امكانات در اختيار كشاورزان قرار گيرد و براي تأمين دستگاه هاي كنسانتره به كشاورزان كمك شود تا اين سرمايه هدر نرود و به آب ميوه تبديل شود يا صرف كارهاي ديگر قرار گيرد، قطعا سرمايه ما و مازاد مصرف هدر نمي رود.» از او مي پرسم: «اين مازادهاي محصول برخي كشاورزان ناشي از چيست؟» وي مي گويد: «فكر كنم دو دليل وجود دارد، يكي، نبود برآورد دقيق ميزان توليد و مصرف است كه به مديريت مربوطه برمي گردد. دوم، تأثير واردات غيرنياز ميوه است، اما بايد پرسيد اولا مسئولان به طور پيوسته و واقع از ميزان توليد هر نوع ميوه اطلاع دارند؟ اگر چنين است به چه دليل اجازه واردات فراوان مي دهند؟ اگر شما به اكثر مناطق زراعي برويد خواهيد ديد چقدر از توليدات بر زمين مانده است. از برخي مناطق خبر داريم انگور و برخي توليدات صيفي كاري به علت توليد انبوه، مشتري ندارند. درحالي كه هر كشاورز از لحظه كاشت و برداشت صيفي جات يا در بخش باغي، هم و غمشان آب رساني، سالم ماندن محصول و شرايط جوي است. طبيعتا اين شغل سخت در ذات خود يك نوع ريسك سرمايه گذاري است. حال كه محصول به سلامت و پربار است مي بينيم پيش از كشاورز، عوامل وارداتي نبض بازار و قيمت ها را در دست گرفته است و رونق بازار محصول داخلي كم مي نمايد. باورم اين است واردات براي كشورهايي خوب است كه مثل ما و امثالهم چهار فصل و اراضي زراعي وسيع ندارند. ما نيز در سرزمين بركات طبيعي هستيم اما در نگهداري، توسعه، حمايت و برداشت بهينه، مديريت پيشرو و آينده نگري كم داريم.»
«بزرگواري» نماينده مردم كهگيلويه و بويراحمد در مجلس، در ادامه سخنان خود به سياست هاي عدم توجه به توليدات كشاورزي اشاره مي كند كه دلالت بر اين موضوع دارد كه صدها هكتار اراضي زير كشت و باغات انواع ميوه و صيفي جات در استان ها و از جمله در استان كهگيلويه و بويراحمد وجود دارند كه به علت اشباع بازار داخلي، اقدام صدور به كشورهاي ديگر نشده است.
وي در اين ارتباط توضيح بيشتر مي دهد: «ما در استان هاي جنوبي و كهگيلويه و بويراحمد صدها هكتار توليد هندوانه داريم ولي سياست كلي براي صادر كردن اين محصول، نبوده است...»
از او مي پرسم: «اين وضعيت مربوط به چه زماني است؟» و عضو كميسيون كشاورزي مجلس پاسخ مي دهد: «مربوط به ماه هاي خرداد و تير همين امسال است. هندوانه ها به دليل اشباع بازار داخلي روي دست كشاورز ماند و خراب شد. درحالي كه مي توانستيم اين محصول را به كشورهاي ديگر صادر كنيم و كشاورزان از محل فروش اين محصول خود، اقساط بدهي شان را بپردازند.»
به گفته اين نماينده، در استان كهگيلويه و بويراحمد بهترين محصول گردو وجود دارد. ليكن گردو از چين وارد مي كنند. يا در شهرستان «سي سخت» بهترين انگور توليد مي شود كه بايد زمينه سازي استفاده بهينه از اين محصول صورت بگيرد اما امكانات تبديلي توليد آب انگور و كشمش را فراهم نمي كنند. يا در «سميرم» بهترين سيب درختي، سيب گلاب توليد مي شود. با وجود اين همه محصولات كشاورزي، از خارج ميوه وارد مي كنند، در صورتي كه محصولات كشاورزي، خيلي بهتر از توليدات خارجي است.»
وي فرايند چنين اوضاع در كشاورزي را اين گونه بيان مي كند: «با اين وضعيت بيكاري، به جاي ايجاد رونق بيشتر بازار، توليد و عرضه محصولات باغداري و كشاورزي بخش صيفي ها، جوان ها دنبال اشتغال كشاورزي نمي روند. آن گونه سياست كاري و اين گونه واردات ميوه، كمك كردن به تداوم بيكاري جوانان است.»
ما ايستاده ايم، دست بردار نيستيم
عضو كميسيون كشاورزي مجلس، در ادامه با اين بيان كه ما از اين وضعيت گلايه داريم، مي افزايد: «اگر وزراي مربوطه به تحقيق و تفحص پاسخ مثبت ندهند، كميسيون كشاورزي مجلس سؤالات را با آنها در ميان مي گذارد. ما ايستاده ايم و دفاع از كشاورزان، باغداران و توليد را ادامه مي دهيم. دست بردار نيستيم.»
پاورقي