معرفت توحيدي

قال الامام علي(ع): ما رأيت شيئا الا و رأيت الله قبله و معه و بعده.
امام علي(ع) فرمود: هيچ چيزي را نديدم مگر آنكه خدا را، قبل از آن و همراه آن و بعد از آن ديدم1.

1-علم اليقين، ج1، ص 49

موانع استجابت دعا

مردي خدمت علي(ع) آمد و از عدم استجابت دعايش شكايت كرد، و گفت با اينكه خداوند فرموده است دعا كنيد من اجابت مي كنم، چرا ما دعا مي كنيم، به اجابت نمي رسد؟
امام علي(ع) در پاسخ فرمود: قلب و فكر شما در هشت چيز خيانت كرده است، لذا دعاهايتان مستجاب نمي شود!
اول: شما خدا را شناخته ايد، اما حق او را ادا نكرده ايد، لذا شناخت شما سودي به حالتان نداشت.
دوم: شما به فرستاده او ايمان آورديد، پس با شريعت و سنتش به مخالفت برخاسته ايد، پس ثمره ايمان شما چه بود؟
سوم: كتاب او را خوانده ايد، ولي به آن عمل نكرده ايد و گفتيد: شنيديم و اطاعت كرديم، سپس به مخالفت برخاستيد.
چهارم: شما گفتيد از عذاب خدا مي ترسيد اما همواره گناهاني مي كنيد كه شما را به عذاب نزديك مي سازد، پس خوف و ترستان كجا رفت؟
پنجم: مي گوييد به بهشت و پاداش الهي علاقه داريد، اما همواره كاري انجام مي دهيد كه شما را از آن دور مي سازد، پس شوقتان به بهشت كجا رفت؟
ششم: نعمت خدا را مي خوريد ولي بر آن شكر نمي كنيد.
هفتم: خداوند به شما دستور داده به دشمني با شيطان برخيزيد و فرموده كه شيطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانيد، و شما با او مخالفت نمي كنيد؟
هشتم: شما عيوب مردم را نصب العين خود ساخته و عيوب خود را پشت سر افكنده ايد و كساني را سرزنش مي كنيد كه شما به سرزنش سزاوارتر هستيد از او.
با اين حال چگونه انتظار داريد دعايتان به اجابت برسد در حالي كه خودتان درهاي آن را بسته ايد. تقوا پيشه كنيد، اعمال خويش را اصلاح نماييد، درون خود را پاك كنيد امر به معروف و نهي از منكر كنيد، تا دعاي شما مستجاب شود.(1)

1- سفينه البحار، ج1، ص 449

كنترل و تعديل غريزه جنسي

پرسش: از منظر آيات و روايات چه راهكارهايي براي كنترل و تعديل غريزه جنسي توصيه و تأكيد شده است، لطفاً به نحو اجمال آنها را بيان كنيد؟
پاسخ:
در بخش هاي قبلي پاسخ به اين سؤال به راهكارهايي همچون: توجه به كرامت انساني، ياد مرگ، ازدواج، عفت پيشگي، صبر و مقاومت، جهاد اكبر و تقويت اراده و مواخذه و تنبيه اشاره كرديم اينك در ادامه دنباله مطلب را پي مي گيريم.
9- ورزش
يكي از راههاي آرام كردن طوفان غريزه جنسي در انسان، ورزش و فعاليت بدني است، زيرا ورزش مقدار فراواني از انرژي هاي بدني و فكري انسان را به خود اختصاص مي دهد و طبعاً از مسايل ديگر كم مي كند. ورزش هاي سالم مانند شنا، اسب سواري، كوهنوردي، راهپيمايي و غيره، گذشته از اينكه جسم را نيرومند مي كند، عامل مؤثري براي آرام نگاهداشتن نيروي شهواني است. به همين دليل است كه در هنگام ورزش هيچ گونه تحريكي در غريزه جنسي روي نمي دهد. از طرف ديگر ورزش بهترين روش براي پركردن اوقات فراغت است كه نقش مؤثري در طرد افكار شهواني دارد امام علي (ع) مي فرمايد: «البطاله، ام العيوب» بي كاري و وقت را به بطالت گذراندن، مادر همه عيب هاست. از همين رو بزرگ ترين دام براي به انحراف كشيده شدن جوانان، وقت هاي خالي از هر گونه برنامه ريزي است.
10- نظر به پاداش الهي
يكي ديگر از راههاي كنترل غريزه جنسي و تعديل آن، توجه به پاداش اخروي درباره كساني است كه با عفت پيشگي بر شهوات فائق آمده و دامن خود را از گناه پاك و منزه داشته اند. علي(ع) مي فرمايد: «فمن اشتاق الي الجنه سلاعن الشهوات. كسي كه به بهشت علاقه داشت، خواهش هاي نفس و شهوات را فراموش كرد و از آنها چشم پوشيد.» (نهج البلاغه، حكمت 03).
وقتي انسان مؤمن مشاهده مي كند كه توجه و عنايت به عفت به اندازه اي از منظر خداي متعال و پيشوايان دين حائز اهميت است كه آن را در زمره بهترين جهادها قرار داده اند. با انگيزه اي بالا درصدد دست يابي به اين موقعيت ممتاز خواهد بود. امام باقر(ع)
مي فرمايد: «برترين عبادت، عفت ميل جنسي و شكمي است»
(كافي، ج 2، ص 97).
در حديثي در كتاب تحف العقول، ص 282 عفت بعد از معرفت الهي، به عنوان مهم ترين ارزش به حساب آمده است. بنابراين كسي كه در سر، سوداي كسب رضايت الهي را دارد و در آرزوي وصل يار به سر مي برد، بايد به هوا و هوس هاي زودگذر پشت پا زده به وعده هاي الهي چشم دوزد.
11- كم خوري
اجتناب از پرخوري، از جمله راههاي غلبه بر شهوت است. در روايات اسلامي، از روزه داري به عنوان يك عامل تعديل غريزه جنسي ياد شده است. پيامبر اعظم(ص) مي فرمايد: اي گروه جوانان! هر يك از شما قدرت ازدواج دارد ازدواج كند و اگر قدرت ندارد روزه بگيرد؛ زيرا روزه گرفتن براي كنترل شهوت مفيد است
(بحارالانوار، ج 100، ص 220).
اين نقش وقتي معلوم مي شود كه بدانيم پرخوري موجب طغيان غرايز و هيجان شهوت است، چنانكه امام صادق(ع) مي فرمايد: براي قلب مؤمن چيزي مضرتر از پرخوري نيست، زيرا پرخوري، عامل قساوت قلب و هيجان شهوت است (مستدرك الوسايل، ج 21، ص 49)

عارف كيست؟

در مصباح الشريعه در تعريف عارف مي فرمايد: آن كس كه معرفت خداي تعالي نصيبش شده باشد. تنش باخلق است ولي دلش باخداست، آن چنان كه اگر يك چشم به هم زدن، دلش خداي را از ياد ببرد، از شوق خدا مي ميرد و عارف، امين امانت هاي الهي است و گنجينه اسرار اوست... و دليل رحمت اوست بر خلقش و حامل علوم خداوندي و ميزان فضل و عدل الهي است. عارف از خلق و مراد (و مقاصد و مطلوب هاي دنيوي) و دنيا بي نياز است و جز خداي تعالي همدمي ندارد و هيچ گفتار و اشاره و نفسي ندارد، مگر آن كه به وسيله خدا و براي خدا و از جانب خدا و باخدا مي باشد. پس عارف در چمن زارها و گلزارهاي قدس خداوندي در رفت و آمد و از لطائف فضل او خوشه چين است؛ و براي وصول به مقام شامخ انسانيت، اصل و پايه، معرفت است و ايمان فرع اوست1.

1-رساله لقاء الله، ميرزاجواد ملكي تبريزي، ص28

آشنايي با كاركردهاي مسجد

محمدمهدي فجري
اگر چه هدف اصلي بناي مسجد، ايجاد مكان خاصي براي عبادت و راز نياز با خداوند متعال است و علت نامگذاري آن به مسجد آن است كه جايگاه سجده و تواضع در پيشگاه خداوند متعال است؛ اما نبايد از جنبه هاي ديگر مسجد غافل گرديد. با نگاهي گذرا به تاريخ صدر اسلام و پس از آن، درمي يابيم كه مسجد از آغاز پيدايش تاكنون به عنوان مركز مهمي براي انجام رسالت رسول خدا(ص) منشأ تحولات و خدمات، و پايگاهي براي ابلاغ پيامهاي الهي به شمار مي رفته است. درحال حاضر نيز مسجد در زمينه هاي مختلف داراي فعاليتهاي گسترده مي باشد و هر قدر اين فعاليتها و كاركردها از تنوع بيشتري برخوردار باشد مسلما از جذابيت و اقبال بيش تري برخوردار شده و مورد استقبال گسترده تري از سوي تمامي اقشار جامعه، به ويژه قشر جوان قرار خواهد گرفت كه نتيجه آن افزايش اعتقادات مذهبي و دين باوري در سطح جامعه مي باشد.
¤¤¤
گرچه پرداختن به تمام كاركردهاي مسجد از صدر اسلام تاكنون در اين نوشتار نمي گنجد؛ اما معرفي برخي از كاركردهايي كه هم اينك در بسياري از مساجد قابل اجرا است، خالي از فايده نخواهد بود:
1- كاركرد آموزشي
روزگاري مسجد، يگانه پايگاه مهم آموزشي در كشورهاي اسلامي بود، اما امروزه متأسفانه مسئله آموزش در مساجد كم رنگ شده و مناسب است با برنامه ريزي و متناسب با امكانات موجود و استفاده از كارشناسان، برنامه هايي از قبيل: آموزش احكام و قرآن، مخصوصاً براي بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جايگاه جلسات علمي و آموزشي در مسجد از نگاه پيامبر اكرم(ص) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان كه در روايت است كه روزي رسول خدا(ص) به مسجد وارد شدند. در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهي در حال ياد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعي نيز به دعا و راز و نياز با خداوند مشغول. پيامبر(ص) فرمود: هر دو گروه به سوي نيكي گام برمي دارند؛ دسته اي خدا را مي خوانند و گروهي نيز آموزش مي بينند و نادانان را تعليم مي دهند؛ ولي اين گروه (تعليم و تعلم) كار برتري انجام مي دهد. من نيز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پيامبر(ص) در ميان گروهي كه سرگرم آموزش بودند، نشست.1
البته توجه به اين نكته لازم است كه در مسجد هر آموزشي؛ چنانكه امام كاظم(ع) مي فرمايد: رسول خدا(ص) وارد مسجد شدند و متوجه گرديدند كه گروهي اطراف مردي حلقه زده اند، پرسيدند: اين مرد كيست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چيست؟ گفتند: آگاه ترين مردم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آنان، روزگار جاهليت و اشعار عربي. پيامبر(ص) فرمود: «ذلك علم لايضر من جهله و لا ينفع من علمه ثم قال النبي(ص) انما العلم ثلاثه آيه محكمه او فريضه عادله او سنه قائمه و ما خلاهن فهو فضل؛2 اين دانشي است كه هر كه نداند، زياني برايش ندارد و هر كه فراگيرد، نفعي برايش نبخشد، سپس پيامبر خدا(ص) فرمود: همانا علم سه چيز است: آيه محكمه (اصول اعتقادي)، فريضه عادله (علم اخلاق) و سنت قائمه (مسائل فقهي و ديگر علوم مورد نياز جامعه)، غير از اينها فضل است.» يعني فراگرفتنش خوب است؛ ولي اگر كسي نداند عيبي بر او نيست.
2- كاركردهاي فرهنگي
پس از نقش عبادي و آموزشي، نقش فرهنگي در بين ديگر نقشها و كاركردهاي مسجد، داراي بيش ترين اهميت مي باشد. پيامبر اسلام(ص) محيط مسجد را كاملا فرهنگي مي دانستند، تا جايي كه در حضور آن حضرت و با اجازه ايشان برخي مسابقات در مسجد برگزار مي شد و حضرت ضمن ابراز خرسندي از اين كار، با حوصله و بردباري كامل از چنين مسايلي استقبال مي كردند.3 گرچه امروزه مراكز آموزشي و فرهنگي گسترش يافته است؛ اما نبايد از اين كاركرد مهم مسجد غافل شد. و باور نمودن ابعاد فرهنگي آن برگزاري جلسات شبي با قرآن، مسابقات، كتابخواني و... از جمله برنامه هايي هستند كه مي توان با حمايت مسئولين منطقه به اجرا درآورد. همچنين حضور امام جماعت مدتي قبل و بعد از نماز در مسجد براي پرسش و پاسخ، مشاوره و... شرايطي ويژه جهت رشد فرهنگي مردم را به وجود مي آورد.
3- كاركردهاي تبليغي
هدف از تبليغ، رشد و افزايش معرفت ديني مردم و آشنا كردن آنان براي اداي وظايف ديني و اسلامي مي باشد. با رجوع به سيره تبليغي رسول خدا (ص) مشخص مي شود كه ايشان سه نوع مركز تبليغي داشته اند:
الف. مراكز تبليغاتي موقت:
اين مركز مربوط به زمان يا مكانهايي است كه مسجدي وجود نداشت و حضرت از خانه بعضي اصحاب براي اقامه نماز و تبليغ دين استفاده مي نمود.
ب: مراكز تبليغاتي سيار:
نظر به پراكندگي قبايل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماكن مختلف سفركرده و از نزديك،پيام خويش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اينك برخي از روستاها و نيز قبايل عشايري كشورمان از نعمت روحاني محرومند و مناسب است كه روحانيون نزديك به اين مناطق با هماهنگي برخي ادارات يا افراد متدين، وسيله نقليه اي تهيه و به اين مناطق سركشي نمايند.
ج: مراكز تبليغي اصلي و ثابت:
شايد هيچ پايگاهي به اندازه «مساجد» در تبليغ اسلامي ايفاي نقش ننموده باشد؛ از زمان رسول خدا (ص) تاكنون اذان، نماز، وعظ و خطابه از مهم ترين برنامه هاي مساجد بوده و مي باشد.
اما بايد توجه داشت كه در زمان كنوني وعظ و سخنرانيهاي طولاني علاوه بر اينكه موجب خروج بسياري از مسجد مي شود،نتيجه اي درپي نخواهد داشت، از اين رو به نظر مي ر سد بايد سخنرانيها مخصوصاً سخنرانيهاي هفتگي و مستمر بسيار كوتاه و حتي المقدور به صورت پرسش و پاسخ صورت پذيرد.
در سيره پيامبر اسلام (ص) مي بينيم كه آن حضرت براي جلوگيري از خستگي شنوندگان فقط برخي از روزها موعظه مي فرمود؛ عبدالله بن مسعود مي گويد «كان النبي يتخولنا بالموعظه في الايام كراهه السامه علينا4؛ رسول خدا (ص) از آن رو كه مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شويم، برخي از روزها ما را موعظه مي فرمودند.»
همچنين آن حضرت ديگران را نيز به آسان گرفتن در تبليغ و موعظه سفارش مي نمودند:«يسروا و لا تعسروا و بشروا و لاتنفروا 5 آسان بگيريد، سختگير مباشيد،بشارت بدهيد و مردم را گريزان نسازيد.»
ترديدي نيست كه كار تبليغي در مسجد سرشار از مايه هاي معنوي و روحاني است. آموزه هاي الهي كساني را كه اندك زمينه اي براي هدايت دارند، شيفته و شيداي اسلام مي نمايد.
4-كاركرد اخلاقي
درطول تاريخ كلاس هاي ويژه اخلاق [فردي، اجتماعي، خانواده و...] در اوقات تعطيل و فراغت عمومي توسط علماي گذشته درمساجد برگزار مي شده است. هم اكنون نيز چنين برنامه اي دربرخي شهرهاي بزرگ همچون،قم، اصفهان و مشهد، توسط علما و در برخي شهرهاي كوچك تر با استفاده از اساتيد و روحانيون مجرب و متخلق به اخلاق - كه گرايش عمومي مردم به آنان بيشتر است- برگزار و مورد استقبال قرارگرفته است. مناسب است چنين برنامه اي- متناسب با استقبال مردم - در ضمن برنامه هاي مسجد،هفته اي يا ماهي يك بار انجام پذيرد. همچنين بيان احاديث و نكات اخلاقي «يك دقيقه اي» از ائمه هدي و زندگاني بزرگان دين، بين دو نماز مغرب و عشا بسيار اثرگذار و جذاب مي باشد.
5-كاركرد اجتماعي
اساس دين اسلام بر اجتماعي بودن قرارگرفته است تا انسان را از زندگي فردي و عزلت برهاند. به همين جهت مي بينيم اسلام عزلت و تنهايي همراه با راز و نياز -اعتكاف - را نيز در ميان جمع، آن هم درمسجد جامع مورد سفارش قرار مي دهد.
اصولاً يكي از علل تأكيدات پيامبر اسلام (ص) و ائمه معصومين: بر حضور در نماز جماعت به صورت صفوف فشرده و منسجم،ايجاد روحيه تعاون در ميان نمازگزاران و افزايش بعد اجتماعي مسلمانان دركنار انجام اعمال عبادي آنان مي باشد. و اين حضور مي تواند از هرج و مرج و عنان گسيختگي كه جامعه به مرور زمان دچار آن مي شود، جلوگيري كند و تشكيل اين اجتماعات در مكان مقدس، مسجد، باعث مي شود تا مومنين تحت توجه و ارشاد عالمان و مبلغان ديني قرار گيرند. 6
از سوي ديگر، با نمايش همبستگي و پيوستگي مسلمانان در مسجد، همدلي و همراهي آنان همه روزه اعلام مي گردد. همچنين مسجد عامل مهمي براي آشنايي با مؤمنين و اطلاع از حال يكديگر و كمك در وقت نياز و دعا در وقت گرفتاري يكديگر مي باشد. همچنين مسجد پايگاهي نيرومند در جهت انفاق و خيرات در راه خدا و برطرف كردن نياز نيازمندان و مركز مبارزه با ظلم حاكمان جور و انسجام نيرو و امكانات به منظور تداوم مبارزات و حفظ دستاوردها و پيروزي ها به شمار مي رفته و مي رود. امام رضا(ع) مي فرمايد: نماز جماعت بدان جهت مقرر شده است تا اخلاص، توحيد، اسلام و پرستش خدا همگي ظاهر، آشكار و مشهود باشند؛ زيرا در آشكار كردن اين امور، حجت خداي يگانه بر اهل خاور و باختر موجود مي باشد. همچنين [ به خاطر آن بايد احكام اسلام آشكارا عملي گردد و برانجام آن مراقبت كنند] تا منافق و سست دين نيز آنچه را [ به زبان] بدان اقرار كرده است، به جاي آورد و اسلام و مراقبت را آشكار سازد. تا اسلام و مراقبت بر آن را اظهار كند. و براي آنكه گواهي دادن مردمان به مسلماني يكديگر، روا و ممكن باشد. همچنين مساعدت در نيكوكاري و تقوا، جلوگيري از بسياري از نافرماني هاي خداوند عزيز و جليل [ با حضور در نماز جماعت محقق مي شود].» 7
بنابراين با توجه به اين سخن گهربار، كارهايي مانند جمع آوري كمك براي نيازمندان، پرداخت وام، اعطاي خدمات درماني، اقدامات براي تسهيل ازدواج جوانان، برنامه ريزي براي عيادت و سركشي از بيماران مخصوصا بيماران اهل مسجد و اموري از اين قبيل، همگي از مصاديق تعاون بر «بر و تقوا» است.
6- كاركرد سياسي
يكي از كاركردهاي مهم مسجد، كاركرد سياسي است كه از زمان رسول خدا(ص) بر آن تاكيد شده و هم اكنون نيز اهميت آن به خوبي مشاهده مي شود. برهمين اساس، آن حضرت پس از بنيانگذاري نظام اسلامي، به منظور دخالت مسلمانان در شيوه حكومت و آگاه ساختن آنان با اهداف سياسي اسلام، مسجد را كه مركزي عمومي و محل تجمع مسلمانان براي اداي فرايض ديني بود، به عنوان پايگاه حكومت و نهاد سياسي اسلام برگزيد. در دوره هاي بعد نيز كاركرد سياسي مسجد فعال و بيش تر امور سياسي آن روز مانند معرفي خليفه، مراسم بيعت با وي، عزل و نصب استانداران و كارگزاران و... در مسجد صورت مي گرفت.
در دوران انقلاب اسلامي ايران نيز پس از محور اعتقادي و عبادي، پررنگ ترين، فعال ترين و بارزترين بخش كار مساجد در محور سياست بوده است؛ چرا كه مساجد در آگاهي و بيداري توده ها در دوران قبل و بعداز انقلاب نقش مؤثري داشته اند و هم اكنون نيز استعمارگران جهان از مسجد بيش از هر نهاد انقلابي مي ترسند.
امام خميني در تبيين بعد سياسي مسجد مي فرمايند: «اما راجع به اسلام، شروع كردند تبليغات كردن به اينكه اسلام يك مكتبي است كه مي گويد: ملايم، كم كم. لابد پيش مي آيند، يك مكتبي است كه مربوط به دعا و ذكر و يك روابطي مابين مردم و مابين خالق و سياست، كاري به آن ندارد، اسلام به حكومت كاري ندارد، به سياست كاري ندارد، اين را آن قدر تبليغات روي آن كردند كه در جامعه خود روحانيت هم به خورد آنها هم دادند كه بسياري از آنها هم همين اعتقاد را پيدا كردند... كه روحاني مسجد برود و نماز بخواند و عرض مي كنم از اين صنف كارها؛ درس بگويد و مباحثه بكند و آن آداب شرعيه را به مردم نشان دهد. آنها ديدند كه نماز روحانيون و نماز اسلام هيچ به آنها ضرر ندارد، هرچه مي خواهند نماز بخوانند.»8
7-كاركرد مبارزاتي
بررسي كتب تاريخي به خوبي روشنگر آن است كه از ابتداي اسلام تمامي فعاليت ها از جمله: گردآوري، تجهيز، سامان دهي و تجمع نيرو به هنگام احساس خطر و بيم از تعرض دشمن، در مسجد صورت مي پذيرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نيروها و طرح نقشه هاي جنگي بوده، بلكه رسول خدا(ص) دستور مي دادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهي ايشان را در كنار آن نصب كنند؛ به طوري كه در جنگ با «بني نضير» به بلال دستور داد تا خيمه ايشان را در كنار مسجد كوچكي نزديك آن محل نصب كنند؛ اما زماني كه آن خيمه مورد شناسايي و هدف تير دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خيمه را به كنار «مسجد فضيح» منتقل نمايند تا از تيررس دشمن به دور باشد. 9
آنچه در طول مبارزات و فعاليت هاي انقلابي روشن گشت، آن است كه مساجد تنها جايگاهي هستند كه در جوي آكنده از وحدت، اخوت و معنويت، نيروهاي مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جاي داده و از اين طريق، در جهت بيداري و آگاهي بخشي به گروه هاي مختلف مردمي، رسالت خويش را عينيت بخشيده است. به همين دليل است كه دشمنان از مساجد به عنوان مراكز نيرومند پشتيباني انقلاب و ستاد عملياتي رهبرانقلاب اسلامي درهراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار داده اند و هم اينك نيز دشمنان داخلي و خارجي در صدد دوركردن مردم به خصوص جوانان از مساجد مي باشند.
امام خميني بادرك اين حساسيت دشمنان، بارها خطر جدايي انقلاب از مساجد را مورد تأكيد قرار داده و فرموده اند: «اگر اين مسجد و مركز ستاد اسلام قوي باشد، ترس از فانتومها نداشته باشيد! ترس از آمريكا و شوروي و اينها نداشته باشيد! آن روز بايد ترس داشته باشيد كه شما پشت كنيد به اسلام، پشت كنيد به مسجد.»01
8- كاركرد رسانه اي
يكي از نيازهاي مهم بشر، وسايل ارتباطي است تا انسانها را از اخبار مهم مطلع ساخته و آنان را در حوادث به ياري يكديگر طلبيده و از حمله دشمنان آگاهي داده، آنان را آماده دفاع نمايد. دين مبين اسلام از 0041 سال پيش اين نياز را در نظر گرفته و مكاني به نام «مسجد» را به عنوان پايگاه ارتباطي بسيار مهم در افزايش پيوندهاي انساني و توسعه فرهنگي اسلام معرفي كرده است. به همين دليل كاركرد رسانه ارتباط جمعي با همه تحولات تكنيكي، زماني قرين توفيق قلمداد مي شود كه بتواند عميق ترين ارتباط و پيوند را با مخاطب برقرار سازد كه اين ويژگي فقط در مسجد يافت مي شود.
هرچند ممكن است چنين تلقي شود كه با وجود وسايل ارتباط جمعي پيشرفته امروزي، اين نقش مساجد، اهميت قبلي خود را از دست داده است؛ ولي به دليل گسترش مساجد در تمامي نقاط شهري و روستايي از يك سو و از سوي ديگر، حرمت، قداست و معنويت خاصي كه مسجد نزد مسلمانان دارد، سبب شده است تا مساجد نقش مهم و غيرقابل انكار خود را در اين كاركرد ايفا نمايند.
9- كاركرد رواني (روحي)
اضطراب و نگراني يكي از بزرگ ترين ابعاد زندگي انسان و آرامش يكي از گمشده هاي مهم بشر است كه همواره در جست وجوي آن بوده و هست و از آغاز زندگي براي يافتن آن تلاش نموده است.
قرآن كريم با جمله اي كوتاه و پرمغز، مطمئن ترين و نزديك ترين راه را براي رسيدن به آرامش نشان داده و مي فرمايد: (الا بذكرالله تطمئن القلوب»؛ «بدانيد كه ياد خدا آرامش بخش دلها است.)
(رعد/82)
همچنين مي فرمايد: (هوالذي انزل السكينه في قلوب المومنين ليزدادوا ايمانا مع ايمانهم)؛ «او كسي است كه آرامش را در دلهاي مؤمنان نازل كرد تا ايماني بر ايمانشان بيفزايند.» (فتح4)
در بررسي آيات و روايات اين نكته مهم بدست مي آيد كه مسجد بهترين مكان براي آرامش قلبها و پناهگاهي براي زندگي پرتلاطم شهر به شمار مي آيد. آمار نشان دهنده آن است كه آرام ترين انسانها از نظر رواني انسانهاي مسجدي و افرادي كه با دعا و نيايش مأنوس مي باشند، هستند و اين بخاطر آن است كه مسجد محل ذكر و ياد خداست و خود اين مكان به انسان آرامش مي دهد.
همچنين حضور مستمر درمسجد سبب مي شود كه انسان از دغدغه ها و مشكلات فردي و اجتماعي جدا شود و به منبع اصلي فيض الهي وصل شود اين حالت رواني، سبب تفريح روح مي گردد چنانكه رسول خدا(ص) به عثمان بن مظعون مي فرمايد: فان الله سياحه امتي المساجد به يقين سياحت (و تفريح) امت من درمساجد است.11
امام صادق(ع) به مسلمانان سفارش مي كنند كه به هنگام رويارويي با مشكلات و اندوه هاي دنيوي، به نماز و مسجد پناه ببرند؛ چنانچه مي فرمايند: «هنگامي كه اندوهي از اندوه هاي دنيا يكي از شما را فراگرفت، چه مي شود كه وضو گرفته به مسجد داخل شده و دو ركعت نماز بخوانيد و در آن دو ركعت، خدا را خوانده و دعا نماييد؛ مگر نشنيده اي كه خدا مي فرمايد: و از صبر و نماز ياري جوييد.» 21
بنابراين هيچ كس مجاز نيست اين محيط آرامش و سكون را برهم زده و موجب اضطراب و دلهره حتي يك كودك را فراهم نمايد. به عنوان نمونه:
عدم توجه مديريت مسجد سبب مي شود برخي متوليان مسجد در ماه محرم و صفر همه جاي مسجد را سياه پوش كنند و مسجد را به حسينيه تبديل نمايند به گونه اي كه درون يكي از مساجد به مدت دوماه خيمه عزا به پا شده بود و جز سياهي چيزي از در و ديوار مسجد نمايان نبود. درحالي كه اين قبيل برنامه ها درون مسجد تاملاتي را به وجود مي آورد از جمله آنكه:
1) در هيچ جايي از سيره ائمه اطهار: سياه نمودن مسجد سابقه ندارد.
2) با روحيه همه افرادي كه به مسجد رفت و آمد دارند سازگار نيست و آرامش دروني برخي از افراد همچون كودكان، بيماران اعصاب و روان و برخي زنان باردار را برهم مي زند.
3) تأكيد اسلام بر همراه داشتن زينت در مسجد، به خاطر آن است كه انسان فطرتا از زينت لذت مي برد و با زينت به مسجد رفتن، سبب ايجاد جاذبه و ترغيب عملي ديگران به آمدن در آنجاست. درحالي كه سياه پوش نمودن كامل مسجد سبب گريزان نمودن برخي افراد همچون كساني كه براي اولين بار در مسجد حاضر مي شوند، مي گردد.
بنابراين مناسب است به خاطر تعظيم شعائر و نيز رعايت روحيه برخي افراد، در ايام عزاداري نشانه هاي عزاداري مثل استفاده از كتيبه اشعار محتشم و يا چند پرچم سياه استفاده شود و در ايام ولادت از پرچم هاي سفيد و سبز و چراغاني استفاده شود.
نكته مهم ديگري كه لازم است مورد توجه قرار گيرد، گذاردن تابوت در حياط برخي مساجد روستايي است. اين عمل موجب مي گردد برخي از افراد به خاطر ترس از تابوت، يا به طور كلي در مسجد حضور نيابند و يا با اضطراب و تشويش خاطر در مسجد حاضر شوند.
آشنايي با كاركردهاي مسجد به ما كمك مي كند تا با بهره گيري از كمترين امكانات در جهت جذب مؤمنين، مخصوصا جوانان استفاده نموده و سپس از خداوند منان بخواهيم در كلام، عمل و فعاليت ما بركتي قرار دهد تا در نمازگزاران تأثيرگذار باشد. چنانچه بسياري از مبلغين گرامي با برگزاري جلسات هفتگي براي جوانان باعث شده اند عده زيادي از جوانان جذب حوزه شوند يا جزء جوانان بسيار خوب و مورد تأييد در آن منطقه گردند.
ذكر اين نكته ضروري است كه تأثير فعاليت هاي فرهنگي- ديني معمولا به درازا مي كشد و نبايد انتظار داشت آثار يك برنامه در مدتي كوتاه ظاهر گردد؛ بلكه به عنوان مثال مي بينيم تلاش مردم به رهبري امام خميني؛ براي برپايي انقلاب پس از سال هاي متمادي نتيجه بخشيد و نظام اسلامي به ثمر نشست.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- بحارالانوار، ج 1، ص 602).
2- الكافي، ثقه الاسلام كليني، ج 1، ص 23.
3- آيين مسجد، محمد علي موظف رستمي، گويه، اول، تهران، 1813، ج 2، ص 72-82.
4- رواه البخاري في كتاب العلم، باب: ما كان النبي(ص) يتخولهم بالموعظه و العلم.
5- عوالي اللئالي، ابن ابي جمهور احصايي، قم، 5041 ق، ج 1، ص 183.
6- آيين مسجد، محمد علي موظف رستمي، ج 2، ص 36.
7- وسائل الشيعه، ج 8، ص 782.
8- فصلنامه حضور، شماره 50، ص 451.
9- آيين مسجد، ج 2، ص 57-18.
01- صحيفه نور، ج 12، ص 432.
11- عوالي اللئالي 3/292.
21- مجمع البيان في تفسيرالقرآن 1/712.

محبت، زيباترين هديه

محمد ميرزايي
انسانها همان اندازه كه عقلاني هستند موجوداتي عاطفي مي باشند؛ هرچند كه ميان دو جنس، تفاوت هايي از نظر شدت و ضعف ديده مي شود، ولي جنبه عاطفي و احساسي انسان ها است كه روابط ايشان را رنگ و بويي ديگر مي بخشد و از دايره بده و بستان بيرون مي برد و در دايره رحمت و مهر قرار مي دهد.
اگر ما روابط انساني به ويژه روابط خانوادگي را در چارچوب عاطفه و احساس تنظيم كنيم، بسياري از مشكلاتي كه در خانواده ها و به تبع آن در جامعه پديد مي آيد، برطرف مي شود و آرامش و آسايش از خانواده به همه جامعه سرايت مي كند و گستره آن تنها چارديواري خانه را در برنمي گيرد، اما مشكل ما اين است كه روابط در چارچوب عقلانيت خشك و بي روحي سامان مي يابد كه قرارداد و بده و بستان، محور اصلي آن است.
به نظر مي رسد كه مفهوم هديه در دو نگرش روابط عاطفي و روابط عقلاني، متفاوت است. در نگرش خشك و بي روح پيوندهاي مبتني بر قرارداد و عقود، لازم است تا هديه نيز شكلي خاص به خود گيرد. اين گونه است كه هديه هاي مادي حتي در شكل گل و گياه، جلوه اي از محبت است.
نماد احساسات دروني
اين نوع محبت، بي گمان كمترين جلوه آن چيزي است كه مي بايست ديده شود؛ چرا كه حقيقت محبت را بايد در مهر و صفا و عشق و مودت جست كه نتيجه آن آرامش و آسايش است. اين كه انسان، بخواهد نمادهايي را براي عشق و محبت برگزيند، بايد اين نمادها به گونه اي انتخاب شود كه بيانگر ابعاد عاطفي باشد؛ در اين ميان گل شايد زيباترين نماد باشد، زيرا جنبه عاطفي و احساسي آن قوي تر است.
اما نماد زيباتري نيز مي توان حتي در جهان ماده براي احساسات و عواطف باطني و نهان آدمي يافت. اگر ما در دل سرور داريم، آيا لبخند و تبسمي زيبا، نماد اين سرور باطني ما نيست؟
اگر شاخه گلي را بدهيم كه خاري از اخم و توقع و انتظار در كنار آن باشد، اين گل با همه زيبايي اش، نمي تواند آن احساسات پاك و عواطف زيباي دروني ما را نشان دهد.
به جاي اين كه هديه هايي از ماديات از كالاها و خدمات به يكديگر به شكل بده و بستان بدهيم، بهتر و زيباتر آن است كه هديه هايي از جنس عشق و مهر و محبت به يكديگر بدهيم.
روزهاي پدر و مادر و مرد و زن، چنين رقم خورده كه در مدت يك ماه به هم مي رسد. اگر در روز زن، مرد در انديشه كالاست چه از جنس زر و سيم، و يا در روز مرد، زن در انديشه كالايي است چه از جنس جوراب و زيرپوش، به جاي همه اينها بهتر است احساسي را در قالب نمادي چون تبسم و عشق به يكديگر هديه كنيم.
آن چه پايداري و ماندگاري يك عشق را سبب مي شود، محبت است كه از جنس آسمان است. اگر عواطف و احساسات از جنس آسمان و قلب است، نمادهاي آسماني را براي آن برگزينيم و به يكديگر هديه دهيم و شايد شاخه اي از گل.
درهر چيزي مي بايست به عوامل پيوندي آن توجه كنيم و از جنس مناسب آن برگزينيم، هرگز نمي توان دل شكسته را با مالي به هم پيوند زد. همان گونه كه شمشير تند و تيز زبان، قلب مي شكافد، شيريني زبان برآمده از كام نيز، قلب ها را به هم پيوند مي دهد.
اگر رابطه هاي انساني از جنس آسمان و قلب است، پس مي بايست از پيوندهايي بهره بريم كه از جنس آسمان و قلب است. آخر چگونه مي توان با جنسي از خاك، قلب هاي آسماني از جنس افلاك را به هم پيوند داد؟!
آن چه راز زندگي خانوادگي است، عشق و محبت است، آن چه هدف از زندگي است، آرامش و آسايش است. اين آرامش و آسايش را مي بايست در همان جنس آسمان و معنويت يافت و نمادهايي كه آن را نشان مي دهند.
البته پيش از هر تحليه اي (آراسته شدن به فضايل انساني) مي بايست تخليه اي(خالي شدن از رذايل اخلاقي) انجام داد. اگر در اين آسمان صاف عشق و محبت، ابري تيره و تار سكونت يافته است، بايد با باد محبت، آن را از آسمان دل بيرون برد تا خورشيد مهربان با تمام شفافيت و نورانيت خودش، در دل جا گيرد. بياييم در اين روزهاي عشق و محبت، دراين دنيا و عوالم روابط انساني، پيوندهاي خود را با نمادهايي از عشق و محبت و آسمان به يكديگر ابراز كنيم و به جاي همه تيرگي هاي اخم و تخم و خارهاي گل محبت، گلبرگ هاي آسماني عشق و محبت را جدا كنيم و در لطافت لبخند و تبسمي به يكديگر هديه دهيم.