نگاهي به وضعيت كتابخانه هاي عمومي و مشكلات پيش رو ( بخش نخست )
غبار فراموشي روي قفسه كتابخانه ها

پريسا جلالي
- لطفا اين كتاب را يادداشت كنيد تا به امانت ببرم .
- شما نمي توانيد اين را ببريد. خانمي قبل از شما سفارش تهيه اين كتاب را به كتابخانه دادند و شما بايد صبر كنيد تا ايشان كتاب را به امانت ببرند و بياورند .
- خب نسخه ديگرش را برايم بياوريد .
- متاسفانه فقط يك نسخه از اين كتاب داريم و شما بايد يك ماه براي مطالعه اش صبركنيد !
- پس جلد دوم رماني را كه سري قبل بردم را بياوريد .
- جلد دوم آن را هم در كتابخانه موجود نداريم و بايد سفارش بدهيد تا برايتان خريداري و تهيه شود !
صداي جير و جير صندلي هايي كه ميخ هاي كج و معوج شان زير فشار چوب هاي كهنه و قديمي تاب راست ايستادن ندارد، نور كم سالن قرائت خانه و هوايي كه اكسيژن آن به اندازه تهويه ريه كتاب خوان ها نيست، سراميك و سنگ هايي كه حاضر به بند شدن سرجايشان نيستند و با هر قدمي سرو صدا مي كنند، موبايل هايي كه هراز گاهي سرو صدايشان توجه كتابداران را جلب مي كند و غرو لند مسئول كتابخانه كه بار ديگر مجبور مي شود با صداي بلند تذكر دهد تا تمركز آنهايي كه با زنگ گوشي همراه پرت نشده بود را هم به هم بريزد تا پچ پچ و زمزمه هايي كه تبديل به آلودگي صوتي شده و فضاي كتابخانه را پر كرده است فقط بخشي از مصائب كتابخانه هاي ما است كه در دو شماره گزارش پيش رو به ديگر مشكلات حاضر در چهارديواري كتابخانه هايي كه حالا ديگر بيشتر به جمعيت حاضر در قرائت خانه هاي شان مي نازند تا به دارايي هايي مثل امكانات و تجهيزات و كتاب هاي جديد،مي پردازيم.
در حالي كه با وجود رشد روز افزون حجم مجلات علمي و پژوهشي، آمار رو به صعود
تحصيل كردگان دانشگاهي، كمبود كتابخانه، فقدان فضا و امكانات مناسب مطالعه و نبود كتاب هاي مناسب در زمره موضوعاتي به شمار مي رود كه كتابخواني را در كشور تحت تاثير قرار داده است.
در كنار كاستي ها و كمبودها نمي توان برنامه هاي دقيق متوليان فرهنگي را در ارتقاي جايگاه كتابخانه ها انكار كرد چرا كه در سال هاي اخير تلاش مضاعفي در اين راستا انجام گرفته و شهرداري و كانون هاي مساجد هم به ياري كتابخانه هاي عمومي كشور آمده اند تا سرو ساماني به كتاب خواني بدهند .
كتاب مورد نظر در دسترس نيست
حضور در محيط چند كتابخانه فرصت خوبي براي آشنا شدن با افرادي است كه همگي اهل فرهنگ و مطالعه اند و دغدغه كتاب خواني آنها را از محيط خانه جدا كرده است.
خانه دار هستم و صاحب يك دختر شش ساله بنابراين طبيعي است كتاب هايي از كتابخانه بخواهم كه متناسب با نيازهاي زندگي ام باشد اما از ميان كتابخانه هايي كه تابحال مراجعه كرده ام هنوز نتوانسته ام كتابخانه كاملي پيدا كنم.
ريكا رضايي را در ميان قفسه كتاب هاي كتابخانه شهرك توحيد در غرب تهران مي بينيم. او كه به همراه خواهرش به اينجا آمده حرف هاي زيادي دارد چرا كه سال هاست عضو ثابت كتابخانه شده و اغلب رمان هاي ايراني موجود را خوانده است.
وي در گپي دوستانه به گزارشگر كيهان مي گويد: كتابخانه فرصت خوبي براي ما زنان خانه دار و فرزندانمان است تا با هم به محيط هاي فرهنگي برويم و كتاب به امانت بگيريم. بخش كودك هم كمك خوبي براي تربيت فرزندان است و ايام فراغتشان را حسابي پر مي كند. اما خب كتابخانه ها مشكلاتي هم دارند كه بايد بهبود پيدا كند.
رضايي ادامه مي دهد: گاهي رمان هايي را انتخاب كرده و به امانت برد ه ام اما وقتي براي تهيه جلد دوم آن آمدم به من گفتند كه قسمت دوم را نداريم يا فرد ديگري به امانت برده است. يعني كتابخانه فقط يك جلد از هر كتابي دارد!
اين موضوع در ظاهر ساده است اما وقتي داستاني نيمه كاره رها مي شود هم زحمات نويسنده و هم مخاطب نيمه كاره مي ماند و اين براي كتابخانه اصلا جالب نيست كه از هر كتاب يك جلد باشد يا اينكه قسمت هاي بعدي آن را اصلا نداشته باشند.
قفسه كتاب ها را جمع كنيد!
طي سال هاي اخير با نزديك شدن به ايام آزمون كنكور سالن قرائت خانه كتابخانه ها مملو از جمعيت كنكوري هايي مي شود كه از صبح تا شب مشغول مطالعه كتاب هاي درسي و تست زني اند.
اتفاقي كه حتي پيشنهادات طنزي از سوي اهالي كنكوري به همراه داشته مثل اينكه ترجيح مي دهند قفسه كتاب ها جمع آوري شود و به جاي آن ميز و صندلي بيشتري براي قرائت خانه ها تهيه شود.
قاسم كاظمي عضو يكي از كتابخانه هاي
غرب تهران است كه البته او فقط از قرائت خانه استفاده مي كند و ترجيح مي دهد با توجه به آزمون كنكوري كه يك سال برايش فرصت دارد بيشتر به كتاب هاي درسي توجه كند.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان بيشتر به نقصان موجود در كتابخانه اشاره دارد و فضاي كتابخانه اي را كه در آن حضور دارد مناسب مطالعه نمي داند.
كاظمي در همين رابطه تصريح مي كند: قرائت خانه كتابخانه شلوغ تر از بخش هاي ديگر است و اغلب افرادي كه عضو كتابخانه مي شوند، جوانان در آستانه كنكور كارشناسي يا كارشناسي ارشد هستند. به همين علت قرائت خانه هر سال با نزديك شدن به فصل كنكور شلوغ تر مي شود و به همين نسبت سرو صدا و ازدحام براي امانت گرفتن تست هاي كنكور هم بيشتر است.
وي مي گويد: برنامه ريزي مي كنيم كه تست درس خاصي را در روز معيني بزنيم اما چون كتاب كم است نوبت به همه نمي رسد و مجبوريم از بيرون تهيه كنيم.
حسام الدين مومني هم عضو ديگري است كه به ناكافي بودن نور سالن و تجهيزات محدود كتابخانه ها اشاره دارد و به گزارشگر كيهان مي گويد: من هم براي آمادگي كنكور به كتابخانه مي آيم و با وجود حضور در چندين كتابخانه در سطح شهر در اين مدت كمتر با افرادي مواجه شده ام كه به كتاب هاي غير درسي تمايل نشان بدهند يا در سنين ديگري غير از كنكور باشند و به اينجا بيايند. يعني مي خواهم بگويم اگر با چنين روالي حركت كنيم بايد قفسه كتاب ها را جمع كرد و فقط قرائت خانه ها را نگه داشت.
افزايش ساعت كار كتابخانه ها
«امسال آزمون دارم. لطفا وقتي مي خواهيد با مسئول كتابخانه صحبت كنيد به او بگوييد وقت كتابخانه را افزايش دهند تا بتوانيم بعد از اتمام ساعت اداره به اينجا بياييم و حسابي مطالعه كنيم. ما كه گفتيم توجه نكردند.»
اينها هم اظهارات افرادي است كه زيبا خسروي كارشناس اجتماعي بارها از زبان دانشجويان و دانش آموزاني كه به كتابخانه مراجعه كرده اند مطرح مي كند.
وي مي گويد: افراد زيادي افزايش ساعت كار كتابخانه را تنها براي محيط آرام قرائت خانه اش مي خواهند تا بتوانند با آسودگي مطالعه كنند. البته انتقادات زيادي هم به سالن قرائت خانه كتابخانه ها مطرح مي شود.
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان اظهار مي كند: ساعت كار تعدادي از كتابخانه ها تا ساعت23 است اما برخي فقط تا ساعت 21 باز هستند و همين دو ساعت مي تواند براي شاغلان فرصت خوبي براي استفاده از قرائت خانه باشد.
افزايش ساعت كار كتابخانه ها البته يكي از مشكلاتي است كه يك سر ديگر آن كتابداران هستند.
كتابداراني كه به صورت شيفت هاي صبح و بعد از ظهر و شب در كتابخانه حضور دارند و به قول خودشان زندگي چرخشي دارند.
رضا ساعت ساز كتابدار يكي از كتابخانه هاي شهر تهران است . او هم مثل ديگر همكارانش چندان از افزايش ساعت كار كتابخانه ها رضايت ندارد و گردش شيفت ها را متناسب با زندگي معمولي نمي داند، هر چند كه اين افزايش ساعت مبلغي براي اضافه كاري به همراه داشته باشد.
خسروي در انتقاد از وضعيت قرائت خانه ها هم مي گويد: البته قرائت خانه اي كه براي دختران در بعضي از كتابخانه ها مثلا كتابخانه مركزي در نظر گرفته اند اتاقي است كه چند صندلي دارد و اصلا مناسب نيست، حتي نور خوبي ندارد. اما براي پسران سالن بزرگي است كه بالاي هر ميز چراغ هاي خاصي تعبيه شده و نور كافي را فراهم مي كند.
تعداد محدود كتاب ها و منابعي كه اصلا در كتابخانه وجود نداشته مشكل ديگري است. در كتابخانه ملي حسابي از پايان نامه ها مي شود استفاده كرد اما اينجا چندان منابع و مخزن خوبي ندارد.
زيبا خسروي تصريح مي كند: نبود استاندارد را هم بايد به مشكلات كتابخانه ها اضافه كرد. مثلا نور مناسب مطالعه، تركيبي از نور لامپ هاي زرد و سفيد است و نور سفيد لامپ مهتابي به تنهايي مناسب نيست حتي ميز و نيمكت هاي مطالعه هم استاندارد نيستند. كمبود امكانات و تجهيزات كامپيوتري عامل ديگري است كه جذابيتي براي استفاده از كتاب ها باقي نمي گذارد. درست مثل بهداشتي كه كمتر در كتابخانه ها شاهد آن هستيم.
منابع مالي روبه رشد
موضوع ديگري كه در رابطه با كتابخانه ها مطرح مي شود مقايسه كتابخانه هاي شهرداري با كتابخانه هاي تحت مديريت نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور است.
تشكيل كتابخانه در فرهنگسراها توسط شهرداري اتفاقي است كه طي سال هاي اخير رخ داده و بنابر نظر برخي از كارشناسان پراكنده كاري در امور كتابخانه ها را سبب شده است. اما اين موضوع از ديد مجدالدين معلمي معاون توسعه كتابخانه ها و كتابخواني نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور اتفاق مثبتي است به اين شرط كه مديريت واحد و متمركزي بر اداره همه كتابخانه ها حاكم شود.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: هر اندازه بتوانيم سازمان ها و نهادها را در ترويج فرهنگ مطالعه و اختصاص منابع مالي براي گسترش كتابخانه ها سهيم كنيم اتفاق خوبي است اما اين اتفاق نيازمند سياست واحد مديريتي است تا مانع از پراكندگي در كارها شود.
معاون توسعه كتابخانه ها و كتابخواني ضمن اشاره به توان مالي محدود اين نهاد نسبت به نياز مخاطبان و كتابخوانان اضافه مي كند: در حالي كه منابع مالي ما محدود است بهتر است سازمان هاي ديگر هم درگير ايجاد كتابخانه شوند و استقبال هم مي كنيم همان طور كه ستاد عالي كانون هاي فرهنگي مساجد هم داراي كتابخانه هايي در مساجد هستند و اين موضوع باعث مي شود همه بتوانند به سهولت كتاب تهيه و مطالعه كنند.
معلمي ادامه مي دهد: امسال مقرر شد نزديك به 20 ميليارد تومان خريد كتاب داشته باشيم البته در سال 84 و 85 تقريبا نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور 500 ميليون تومان خريد كتاب داشت .البته از ميان انبوه كتبي كه مجوز نشر يافته اند تلاش شده نسخه اي تهيه شود. اما فضاي كتابخانه ها محدود و منابع مالي كم است.
وي خريد كتاب را متناسب با درجه كتابخانه ها در سطح كشور عنوان و تاكيد مي كند: 2672كتابخانه در كشور زيرمجموعه داريم كه 2100 كتابخانه مستقيما تحت مديريت نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور است و مابقي مشاركتي اداره مي شوند اما متناسب با درجه كتابخانه ها كه به تناسب اندازه كتابخانه، فضاي قرائت خانه و ديگر تجهيزات مشخص مي شود. تعداد كتابهايي كه به كتابخانه ها اختصاص مي يابد متفاوت است، همان طور كه كتابخانه هاي كوچك گنجايشي براي همه كتاب هاي خريداري شده ندارند.
گزارش روز