شكوفايي ايده هاي مردمي در اتاق فكر مدارس
تحليل كاركردهاي انجمن اوليا و مربيان و چالش هاي پيش رو(قسمت دوم)

پيشاني كاركردهاي انجمن اوليا و مربيان بايد خدمات مشاوره اي به خانواده دانش آموزان باشد.
سرآغاز هرپيوندي گفت وگوست و پيوند خانه و مدرسه در سايه گفت وگوهاي سازنده و هدف دار ميسر خواهد شد. مدرسه بايد چالش هاي خانواده و دانش آموز را بشناسد و خانواده هم بايد پتانسيل ها و نيز محدوديت ها و نيازهاي مدرسه را درك كند، اين گونه رابطه دوطرفه انتظارات و مطالبات موازنه خواهد شد.
متأسفانه در سنوات قبل چالش ها و نيازهاي مدرسه تنها از طريق سخنراني كوتاه مدير در ابتداي جلسات انجمن ارائه مي شد و مشاوره به خانواده ها نيز به نظر مي رسد تنها در حيطه مشاوره هاي تحصيلي خلاصه مي شده است.
همان طور كه در خبرهاي چندماه پيش ذكر شد از اين پس سازمان مركزي اوليا و مربيان، اداره كل امور زنان و سازمان مدارس غيردولتي و توسعه مشاركت هاي مردمي در دل يك سازمان جديد تحت عنوان سازمان مدارس غيردولتي، مشاركت هاي مردمي و خانواده ادامه فعاليت مي دهند. اما اين ادغام تا چه حد مي تواند مشاركت هاي مردمي را در راستاي تحول بنيادين آموزش و پرورش جذب كند، سؤالي است كه با گذشت زمان پاسخ داده مي شود و سؤال اساسي تر اين است كه در مشاركت مردمي اولويت با كدام خواهد بود، مشاركت مالي و يا شراكت در انديشه و دريافت مشاوره هاي فكري؟
واقعيت اين است كه در سال هاي اخير دريافت پول در مدارس دولتي تنها تا زمان تشكيل انجمن اولياء و مربيان ممنوع مي شود و با شروع كار انجمن دريافت پول در مدارس عادي مانعي ندارد و جنبه قانوني به خود مي گيرد. حتي مسئولان پايه يك آموزش و پرورش منطبق با اين نگاه عضويت 800 هزار فعال انجمن اوليا و مربيان در مدارس كشور را گام مثبتي براي مشاركت مالي مردم ارزيابي مي كنند.
به نظر مي رسد گنجاندن هسته مركزي اولياء و مربيان در دل سازمان مدارس غيردولتي و توسعه مشاركت هاي مردمي نيز تاكيد بر اين هدف و اين نوع مشاركت از نوع مالي باشد.
اما براي تقويت بيشمار كاركردهاي انجمن ها به ويژه در راستاي تربيت اسلامي و ارائه مشاوره هاي فكري براساس موازين ديني و نگرش هاي بومي چه اقداماتي صورت خواهد گرفت؟
تقويت مشاركت اوليا در برنامه ريزي هاي مدرسه
فرشته حشمتيان رئيس سازمان مدارس غيردولتي و توسعه مشاركت هاي مردمي به نقش مادر و خانواده در فضاي تعليم و تربيت كشور تاكيد داشته و مي گويد: «امروز در شرايطي كه حركت هاي مشكوك دشمنان در خارج و ايادي آنان در داخل فتنه اي نو ايجاد مي كنند، بايد بيش از پيش به نقش خانواده ها در حفاظت و حراست از فزرندان توجه كنيم.»
وي ادامه مي دهد: «در مثلث تربيتي خانواده اعم از پدر، مادر و اعضاي خانواده نقش اصلي و محوري با مادر است و در مثلث تربيتي خارج از منزل اعم از خانه، مدرسه و عوامل مؤثر اجتماعي محور اصلي با خانواده است، پس براين اساس بايد در جهت بيداري اسلامي در خانواده ها تلاش مضاعف صورت گيرد. از آن جا كه برنامه هاي دولت خانواده محور است و وزير آموزش و پرورش هم بر لزوم توجه ويژه و جدي به خانواده ها و بهره مندي از ظرفيت و توان اولياي دانش آموزان تاكيد دارد، بنابراين در اجراي سياست هاي تحولي وزير آموزش و پرورش، در سازمان مدارس غيردولتي و توسعه مشاركت هاي مردمي اولويت با انجمن اوليا و مربيان خواهد بود.»
حشمتيان اولويت اول انجمن اوليا و مربيان را اصلاح ساختار (ستاد، استان، شهرستان) و بازنگري و اصلاح اساسنامه عنوان كرده و مي گويد: «ترميم نيروي انساني و استفاده از نيروي توانمند و مشتاق در سطح مديران تا سطح كارشناسان اولويت دوم انجمن است. اولويت سوم كه بسيار مهم است و ما در آغاز راه قرار داريم ارتقا محتوا در سنجش هاي تخصصي شامل آموزش خانواده، راهنمايي و مشاوره خانواده، توليدات فرهنگي و ساماندهي كار گروه هاي تخصي، مهارتي انجمن مدارس اعم از آموزشي، پرورشي، مالي خواهد بود كه بايد با اعضاي منتخب انجمن هر مدرسه برنامه ريزي كرده و از وجود اوليا متناسب با علاقه و تخصص به عنوان اتاق فكر استفاده كرد.»
وي از ساير برنامه هاي انجمن اوليا و مربيان به ايجاد و تقويت كميته هاي تخصصي، تغيير زمان انتخابات انجمن از مهر به شهريور و تغيير مدت زمان عضويت از يكسال به دوسال اشاره مي كند.
انجمن در جايگاه اتاق فكر بايد قدرت اجرايي داشته باشد
كساني كه علوم سياسي خوانده اند، مي دانند كه در ساخت يك جامعه دولت سازي، نظام سازي، مردم چيني و ملك سازي مطرح مي شود. تا كشور نظام سازي نكند، پيوسته در خطر تجزيه قرار دارد همين فرمول را در مورد آموزش و پرورش مي توان پياده كرد. يكي از شاخه هايي كه مي تواند در دل آموزش و پرورش فعاليتش به نظام -سازي ختم شود، انجمن اوليا و مربيان است.
محمدعلي دشتي پور رئيس گروه انجمن اوليا و مربيان اداره كل آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران توضيح مي دهد:«انجمن اوليا و مربيان مي تواند نظام سازي داشته باشد و زمينه حضور فعال تر مردم را در عرصه تعليم و تربيت فراهم آورد. مشاركت خانواده و والدين در عرصه تعليم و تربيت بايد آنچنان قدرتمند باشد كه براي مثال والدين به مدرسه بيايند و در مورد فصل فصل كتاب هاي درسي نظر بدهند، براي سرود، ورزش و صبحگاه فرزندانشان ايده داشته باشند و... هرچه مي توانيم بايد به مردم در ساحت مدرسه اجازه گفتن و طرح ايده بدهيم. الان نقش پدرها در مسائل فرزندشان نسبت به مادرها كم رنگتر است، ما بايد احساس مسئوليت پدر را در فضاي تعليم و تربيت فرزندان تقويت كنيم.» وي در ذهن خود پل هاي ارتباطي بين مدير مدرسه، اعضاي انجمن و مديران رده بالاي آموزش و پرورش را مرور كرده و مي گويد: «حتي ضرورت دارد در پايان هر فصل اعضاي انجمن اوليا و مربيان كه پدر و مادرها هستند، به همراه مدير مدرسه در جلسه اي روبروي مديران و رئيس آموزش و پرورش هر منطقه بنشينند و پاسخ پرسش هاي خود را مطالبه كنند. منظور من اين است كه به سيستم آموزش و پرورش فشار بياوريم كه خود را مسئول پاسخ گويي به مطالبات مردم بداند.»
رئيس گروه انجمن اوليا و مربيان اداره كل آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران هدف از ادغام انجمن اوليا و مربيان با دو سازمان ديگر را بنا برگفته مسئولان آموزش و پرورش تبديل شدن انجمن در وزارتخانه آموزش و پرورش به يك اتاق توليد فكر بيان كرده و مي گويد: «الان انجمن با قدمت 50 ساله در آموزش و پرورش خيلي كوچك سازي شده و بنده درك مي كنم كه اين اقدام به اين جهت صورت گرفته كه انجمن در دل وزارتخانه آموزش و پرورش به يك اتاق فكر تبديل شود، ولي بايد آن چه كه انديشيده مي شود، جامه عمل پوشاند، وگرنه انجمن نه محلي براي توليد فكر خواهد بود و نه قدرت اجرايي خواهد داشت.»
دشتي پور كه يك مسئول جوان با سري پرشور به نظر مي رسد، صراحتاً مي گويد: «در شرايطي كه ما هنوز آمار دقيقي از تعداد معلمين و دانش آموزان خود نداريم، تا تحقق آرمان تبديل انجمن به اتاق فكر و نيز عملي كردن برنامه هايي كه با مشاركت مردم طرح ريزي مي شوند، فاصله زيادي است.»
وي به كارهاي صورت گرفته در انجمن اوليا و مربيان آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران اشاره كرده و مي گويد: «سيستم سايت آموزش خانواده مجازي» راه اندازي كرده ايم. مردم مي توانند در هر زمينه اي سؤال بپرسند و ما منطبق بر 62 سرفصلي كه طراحي كرده ايم، با مشاركت يك تيم مجرب از مشاورين به سؤالات مردمي پاسخ مي دهيم.
اقدام ديگر ما برگزاري جلسات مشترك مديران، اعضاي انجمن و مسئولين آموزش و پرورش در هر منطقه بوده است. اين گونه چالش ها توسط مسئولين آموزش و پرورش حل مي شوند. در تلاشيم كه به زودي در هر منطقه يك مركز مشاوره خانواده داير كنيم.»
انجمن اوليا و مربيان مؤسسه خيريه نيست
بيش از 130 هزار مدرسه در سراسر كشور وجود دارد و هر مدرسه يك انجمن دارد. اگر تعداد اعضاي هر انجمن را به طور متوسط 5 نفر فرض كنيم و حداقل در يك صد هزار مدرسه اين انجمن ها شكل گيرند، اين نهادي است كه با 500 هزار عضو فعال كه برگزيده 16 ميليون خانواده ايراني هستند. بنابراين چنانچه انجمن هاي اوليا و مربيان با يكديگر ارتباط افقي داشته باشند، مي توانند بزرگترين نهاد مدني جامعه شوند كه از طريق اين نهاد مي توان تصدي گري دولت در امر تعليم و تربيت را كاهش داده و كار مردم به مردم سپرده شود. اين هدفي است كه با سياست تمركززدايي همسو خواهد بود. اما بر سر توسعه انجمن ها همواره موانعي وجود داشته كه محمد عليپور عضو انجمن يكي از مدارس راهنمايي تهران به تشريح پاره اي از اين موانع مي پردازد. وي مي گويد: «اولين مانع سيستم متمركز و پلكاني آموزش و پرورش است كه براساس دستورالعمل ها و بخشنامه هاي اداري و از بالا اداره مي شود. هر چند در سال هاي اخير از طريق تفويض اختيارات به سازمان هاي آموزش و پرورش و مناطق گام هايي در جهت تمركززدايي برداشته شده و بحث مدرسه محوري به عنوان يك نگرش از سوي مديران آموزش و پرورش مطرح شده است، اما تا رسيدن به نقطه مطلوب فاصله درازي وجود دارد. انجمن ها، نهادهاي دنباله وري هستند و معمولا نقش آنها تاييد تصميماتي است كه از سوي مدير به عنوان نماينده بوروكراسي قدرتمند اداري اتخاذ مي شود. سيستم اداري ميل به تمركز و سلسله مراتب دارد و نهادهايي مانند انجمن اوليا و مربيان، شوراي معلمان و شوراي دانش آموزي را از محتوا تهي كرده و صرفاً پوستر تشريفاتي و نمايشي آنها را حفظ مي كند. مانع ديگر گستردگي اين تلقي در جامعه است كه گويا وظيفه انجمن فقط جمع آوري كمك هاي مالي اوليا براي جبران كمبودهاي مدرسه است و در واقع به چشم يك مؤسسه خيريه به آن نگاه مي كنند.»
وي ادامه مي دهد: «مانع ديگر مشكلات مالي خانواده هاست. معمولا در مناطق اعيان نشين تهران انجمن ها پررونق تر از مناطق حاشيه اي و جنوبي شهر هستند، چرا كه هرچه والدين پرمشغله تر باشند، كمتر در جلسات شركت كرده و به اهداف انجمن بها مي دهند.» عليپور در پايان نتيجه گيري مي كند كه زمان انجمن ها موثر واقع مي شوند كه سيستم آموزش و پرورش توانايي و ظرفيت اجراي طرح هاي اصلاحي و مصوب انجمن ها را داشته باشد.
انجمن متعلق به پدرهاي پولدار نيست
اگر بخواهيم انجمن اوليا و مربيان منزلت اصلي خود را پيدا كند، بايد اين باور را حذف كنيم كه انجمن يك مؤسسه خيريه است. مسئولان آموزش و پرورش نيز اين ضرورت را درك كرده اند و تلاش هايي در جريان است كه انجمن به يك اتاق فكر تلقي شود. از سوي ديگر افرادي هستند كه همچنان مي خواهند سهم كمتري از مشاركت فكري را به اوليا سپرده و سهم بيشتري از مشاركت هاي مالي را در اولويت قرار دهند. در انجمن بايد تصويب تصميمات با رأي گيري صورت گيرد، نه اين كه حرف آخر را مدير مدرسه زده و برنامه هاي اعضا به حاشيه گذاشته شوند. اگر اين روند سنتي ادامه داشته باشد، كم كم فرمايشي بودن انجمن در اذهان عمومي جا مي افتد و اين جديت كار را زير سؤال مي برد.
مريم كردلو مربي پرورشي بازنشسته و عضو سابق انجمن اوليا و مربيان مي گويد: «نبايد انجمن را به شكل كيسه پول ديد، بايد انجمن را محلي براي كار كارشناسي و تصميم گيري هاي اصولي قرار داد. خيلي از والدين هستند كه كم سواد پنداشته مي شوند، ولي همين قشر هم ايده هاي خوبي براي برنامه هاي ورزشي، تفريحي و اوقات فراغت بچه ها دارند و يا مي توانند چالش هاي درون خانواده را به خوبي درك كرده و تشريح كنند. در مرحله انتقال چالش ها به مشاورين كارآمد خواهند بود. به هر جهت زمانه آن گذشته كه عده اي از والدين را به دليل درآمد كم و يا سواد كمتر از مشاركت محروم كنيم.»
وي در تكميل صحبت هايش مي گويد: «به نظر من در انجمن بايد نظر اكثريت حتي بر نظر مدير بچربد و مدير نبايد به گردآوري يك عده تملق گو در گرداگردش خوشبين باشد. انجمني پويايي دارد كه از دلش طرح ها و الگوهايي استخراج شود. گاه اين طرح ها مي تواند الگويي براي مدارس يك منطقه يا شهر واقع شود.»
گزارش روز