(صفحه(12(صفحه(10(صفحه(6(صفحه(9(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14


سه شنبه 26 مهر 1390- شماره 20051

ضرورت گسترش صندوق هاي قرض الحسنه در جامعه (بخش نخست)
باز شدن گره كور مشكلات با اندوخته هايي پربركت



ضرورت گسترش صندوق هاي قرض الحسنه در جامعه (بخش نخست)
باز شدن گره كور مشكلات با اندوخته هايي پربركت

صديقه توانا
آجرهاي خانه شان براي فرو ريختن بي تابي مي كردند، ساختماني قديمي كه تنها دست جبر نياز، مي توانست آدمي را ناگزير از سكونت در آنجا كند، چندين اتاق كوچك و كم نور كنار هم و تعداد زيادي مستأجر. در يكي از اتاقها باز شد. با چهره اي پر تبسم ما را فراخواند. دخترش دانشجو بود، كنارمان نشست. وقتي به چشمانش خيره شدم برق اميد به آينده، آسمان نگاهم را روشن كرد. او با شوق از اينكه ماهي يك بار همسايه ها و اهل محل در خانه شان جمع مي شوند و به حساب و كتاب دفترچه هاي اقساط با همكاري يكي از خانم جلسه اي ها رسيدگي مي كنند، سخن مي گفت و از اينكه مي توانست قدمي خير در راه رفع مشكلات ريز و درشت گروهي از جنس خودش بردارد، بسيار خرسند بود.
در زير سقف آبي آسمان و در گوشه اي از اين شهر پرهياهو، كساني هستند كه با نيت خير به ديگران قرض مي دهند و افرادي هم بدون هيچ چشم داشت مادي به دريافتي ها و پرداختي ها رسيدگي مي نمايند هرچند پشت ميزهاي خوش رنگ و لعاب نمي نشينند و در اتاق هاي بزرگ شيشه اي دفتر و دستك هاي آنچناني ندارند، اما در فضايي پرمهر و صميمي و كوچك و در همان خانه محقر با دادن وامهاي متعددي دختران جوان زيادي را به خانه بخت فرستاده اند و با پرداخت وام هاي قرض الحسنه اي بدون سود و كارمزد و چك و سفته، چرخ هاي كارگاه كوچك جوراب بافي جوان بيكاري را به چرخش درآورده اند، يا هزينه عمل پدر يا مادر پيري را تأمين كرده اند و همه اين خدمات انسان دوستانه صرفاً از روي اعتماد و نيت خير صورت مي گيرد.
اين تنها بخش كوچكي از يك نوع خدمت رساني و كمك به همنوع مي باشد كه در يك جمع دوستانه و هم محله اي ها تحت عنوان قرض الحسنه براي رفع مشكلات خانواده ها و زنان بي سرپرست و اقشار نيازمند اتفاق مي افتد. شكل بزرگ تر و وسيع تر اين صندوق ها را مي توان در سطوح گسترده تري در گوشه و كنار شهر و روستاها مشاهده كرد، صندوق هايي كه در ادارات مختلف توسط اعضا شكل مي گيرد، يا صندوق هايي كه در بازار و مساجد داير مي شود و افراد خير و نيكوكار پول هاي مازاد خود را صرفاً جهت كمك به هموطنان در اختيار اين صندوق ها قرار مي دهند و كاركنان زحمت كش آن هم اين پول ها را بدون دريافت سود يا پيش شرطي فقط به صورت وام فرض الحسنه و بازپرداخت طولاني مدت تر به نيازمندان تقديم مي كنند.
هدف اصلي تشكيل صندوق هاي قرض الحسنه و نقش آن در رفع مشكلات مردم، قرض الحسنه و بانكداري اسلامي و بدون ربا، راهكار هاي توسعه بانك ها و مؤسسات قرض الحسنه توسط دولت و مسئولان مهم ترين محورهاي مورد بحث و بررسي در سه شماره گزارش پيش روست.
خدا خيرشان دهد كه گره
از مشكلات مي گشايند
به منظور شنيدن نقطه نظرات مردم درمورد عملكرد صحيح و درست صندوق ها و بانك هاي قرض الحسنه به يكي از صندوق ها كه در حاشيه بازار قرار دارد و قدمتي 15ساله دارد رفتيم تا بشنويم چگونه اين صندوق ها و مسئولان خدوم آنها بدون كاغذبازي و بروكراسي هاي دست و پاگير اداري هر زمان كه افراد مشكلي داشتند، به راحتي گره از مشكلاتشان باز كردند.
با خانم فاطمه-ز كه 36سال سن دارد و همسرش را چند سال قبل در يك حادثه تصادف از دست داده هنگامي كه در صف پرداخت اقساط ايستاده، آشنا مي شوم. از او درمورد نحوه فعاليت اين صندوق و موانع احتمالي پيش رو براي دريافت وام سؤال مي كنم. او با رويي گشاده و بدون مقدمه با ذكر دعاي خير در حق پرسنل اين صندوق مي گويد: «واقعاً خدا خيرشان دهد، اين دفعه دوم است كه وام مرا تمديد كردند، سه بچه محصل دارم، دختر بزرگم دانشجوست و دوتاي ديگر دبيرستاني و راهنمايي هستند. براي پرداخت كرايه خانه و هزينه تحصيل بچه ها خيلي در مضيقه هستم. امام جماعت محله معرف من به اين صندوق بود و يكي از اعضاي هيئت امنا هم خودش ضامنم شد، تا الان 3ميليون از اين صندوق وام گرفته ام بدون اينكه يك ريال هم بابت كارمزد يا سودي پرداخت كنم يا اينكه از من بخواهند مبلغي در حساب و به صورت سپرده داشته باشم و الان اين وام دوم يعني وام 5/1ميليون توماني را در اختيارم قرار دادند.»
اين مادر كه در منزل اجاره اي خود، سبزي پاك مي كند و در اختيار خانم هاي شاغل يا سوپري سر كوچه قرار مي دهد و از اين طريق درآمد ناچيزي كسب مي كند، در ادامه صحبت هايش بدون اينكه از او سؤالي درخصوص شرايط دريافت وام از بانك هاي دولتي و خصوصي كنم، بالبداهه مي گويد: «ماه قبل بود كه براي دريافت وام به يكي از بانك ها مراجعه كردم، يك ليست بلند و بالا از ضامن و مدرك پيش رويم قرار دادند، ضمن اينكه بايد معادل همان مبلغ وام يعني 5/1 ميليون تومان پول پس انداز مي كردم تا بتوانم دو برابر آن را با 14درصد سود بازپرداخت كنم. خوب اگر من اين مبلغ را داشتم كه اصلا وام نمي خواستم...» و حالا نوبت پرداخت اقساطش رسيده بود و صندوقدار دفترچه اش را مي خواست كه صحبتش را قطع كرد...
خدا قوت؛ گلي به جمال اين صندوق ها
آقاي عليزاده كه گرد پيري بر موهاي سپيدش نشسته و چين و چروك صورتش حكايت از گذر عمر دارد، سوژه ديگر گزارشم مي شود، اما نه در صف پرداختي ها، بلكه در صف دريافت وام. هنوز خيلي تا نوبتش مانده است، 4-5 نفري جلوتر از او هستند. فرصت مغتنمي است تا نظرش را در مورد شرايط دريافت وام از اين صندوق و صندوق هاي امثال آن بپرسم.
گويي منتظر چنين فرصتي بود تا خداقوتي به اين پرسنل پرتلاش بگويد. البته اين زبان شكر را همه كساني كه از صندوق هاي قرض الحسنه خارج مي شوند دارند.
او خود را پدر 4 فرزند و كارگر آزاد معرفي مي كند كه براي تهيه جهيزيه دخترش به اينجا مراجعه كرده است. مي گويد: «بانك ها كه خدا خيرشان دهد، آن قدر اما و اگر و قيد و شرط براي پرداخت يك وام يك ميليوني جلوي پايمان مي گذارند كه دو برابر آن را بايد هزينه پس انداز و بروبيا و چك و سفته كنيم، باز هم گلي به جمال اين صندوق ها.
واقعا كار خداپسندانه يعني همين. در عرض چند روز وامم حاضر شد و اقساط آن هم 15 ماهه است البته بيشتر هم مي شد كه خودم نخواستم.»
به او مي گويم چه كسي شما را به اينجا معرفي كرد مي گويد: «به واسطه يكي از دوستانم كه قبلا از اينجا وام گرفته بود ، يكي از اعضاي هيئت مديره كه يكي از بستگان همكارش مي باشد، معرفم بود.» به او مي گويم: يعني با چند واسطه معرفي شديد و وام گرفتيد؟ با لحني تبسم آميز مي گويد: «اينجا نياز به پارتي بازي نيست فقط، كافي است يك نفر كه شناخت نسبي از شما دارد، معرفتان باشد آن وقت مي توانيد به راحتي وام بگيريد، تازه اگر هم معرف نداشته باشيد، باز هم اعضا شما را دست خالي برنمي گردانند، خودشان وقتي مشكل طرف را بدانند، در مورد آن تحقيق مي كنند و اگر از صحت موضوع مطمئن شدند، به راحتي وام مي دهند. ديگر نياز به صحنه سازي و جعل اسناد و... نداريد.»
و خانم جوان ديگري كه دست دختر كوچكش را محكم در دست گرفته و شاهد گفت وگوي ماست، داوطلبانه در تأييد صحبت هاي اين شهروند، مي گويد: «چند ماه قبل براي تهيه پول رهن و اجاره مسكن به يكي از بانك ها رفتم و صادقانه موضوع را مطرح كردم، گفتند فعلا بودجه اي براي اين كار نداريم، اگر مي خواهيد مبلغي سپرده گذاري كنيد تا پنج ماه بماند و بعد از آن 2برابرش را به شما وام مي دهيم. شما بگوييد، من در اين فاصله پنج ماه بايد چادر بزنم و در چادر زندگي كنم؟!»
قرض حسن دادن سنت نيكو و پسنديده
بدون شك قرض دادن و مخصوصا قرض حسن دادن يكي از سنت هاي نيكو و پسنديده اي است كه در دين مبين اسلام بسيار مورد سفارش و تأكيد قرار گرفته است، از اين رو لازم است هر نوع قيد و شرطي كه در اين خصوص وجود دارد، از ميان برداشته شود. همان طور كه بانك مركزي هم هر نوع پيش شرطي را در مورد قرض الحسنه در بانك ها منع كرده است، چرا كه اين كار از نظر شرعي ربا محسوب شده و مغاير با اصول بانكداري اسلامي است.
در بحارالانوار، جلد 76 در صفحه 368 در روايتي از حضرت رسول اكرم«ص» نقل شده است كه آن حضرت مي فرمايند: «هر كسي مشكلي از مشكلات دنيايي برادر مسلمانش را بگشايد، خداوند به رحمت خويش بر او نظر كند و او با اين نظر الهي به بهشت دست يابد و خداوند مشكلات او را در دنيا و آخرت بگشايد.»
از اين رو وقتي مي بينيم يا مي شنويم كه گرفتاري يا نيازمندي براي دريافت وام مثلا به منظور تهيه جهيزيه به بانك قرض الحسنه اي مراجعه مي كند و او را پس از پاسكاري هاي زياد در حلقه بروكراسي هاي اداري قرار مي دهند، يا از فردي چندين ضامن آن هم صرفا شاغل در ادارات دولتي مي خواهند، واقعا دلمان به درد مي آيد، چون شاهد هستيم در كنار اين بانك ها چگونه صندوق هاي كوچك فاميلي يا صندوق هاي قرض الحسنه بدون كمترين هزينه و كاغذبازي كار مردم را راه مي اندازند، درحالي كه بانك هاي بزرگ تر به واسطه درآمدهاي بيشتر راحت تر مي توانند گره از مشكلات مردم حل كنند، اما متأسفانه نه تنها گره اي باز نمي كنند، بلكه سنگي جلوي پا مي اندازند!
يوسف ميرزابيگي كارشناس ارشد بانكي و اقتصاددان در گفت وگو با گزارشگر روزنامه كيهان با اشاره به اينكه يكي از تفاوت هاي اساسي مكتب اقتصادي اسلام با ساير مكاتب اقتصادي، توجه خاص به نيازمندان، آسيب ديدگان و اقشار ضعيف جامعه است و براي تأمين نيازهاي معيشتي آنان، راهكارهاي انساني و مناسب با شأن و كرامت انساني درنظر گرفته شده است، تصريح مي كند: «يكي از راه هايي كه در قرآن و روايات مورد تشويق و ترغيب جدي بوده، اعطاي قرض بدون بهره و به اصطلاح قرض حسن يا قرض الحسنه است. فرد نيكوكار با دادن بخشي از اموال خود به فرد نيازمند، احتياج او را تأمين مي كند و او را قادر مي سازد، برخي فشارهاي پديده آمده در زندگي را با كمك همنوعان پشت سر بگذارد.»
وي مي گويد: «با پيشرفت زمان و گسترش جوامع، رفتار قرض الحسنه نيز توسعه كمي و كيفي پيدا كرد و به تدريج در كنار قرض هاي فردي، صندوقهاي قرض الحسنه خانوادگي، صنفي و عمومي شكل گرفت كه وجوه مازاد بر نياز افراد خير را در اختيار نيازمندان قرار مي دهند و به اين وسيله مشكلات زيادي از طبقه پايين و متوسط جامعه حل مي شود، البته ناگفته نماند كه اين صندوقهاي قرض الحسنه كه با هدف خيرخواهانه و با شيوه هاي كاملاً اسلامي فعاليت مي كنند، نبايد دچار سوءاستفاده شده و به اهداف واقعي و شيوه هاي انسان دوستانه آن خدشه اي وارد شود.»
از وي در مورد صندوقهاي قرض الحسنه خانگي و نقش آنها در رفع مشكلات مردم در مقايسه با دريافت وام قرض الحسنه از بانكها و چالش هاي پيش رو سؤال مي كنم كه در توضيحاتي مي گويد: «در بسياري از خانواده ها يا مجامع دوستانه با جمع آوري مبالغ مشخصي از ميان دوستان، آشنايان و همسايگان هرماه از طريق قرعه كشي يا طبق نوبت به يكي از اعضا وام داده مي شود تا از اين طريق بتوانند بخشي از نقدينگي مورد نيازشان را تامين كنند.»
ميرزابيگي اضافه مي كند: «به جرأت مي توان گفت فرهنگ قرض الحسنه كه ريشه در دين ما دارد، به خوبي در ميان مردم نفوذ كرده و آنان براي ايجاد شرايط بهتر اطرافيانشان به اين سنت حسنه كه پاداش زيادي نيز نزد خداوند دارد، مي پردازند. همچنين جايگاه اعتبارات خرد در جوامع و تجمع آنها، از آن جهت اهميت دارد كه به وسيله آن مي توان بسياري از هموطنانمان را كه به دليل نداشتن چند ميليون تومان ازدواجشان يا امور خداپسندانه شان چندين سال به تعويق مي افتد و نمي توانند ازدواج كنند، ياري كرد. چه بسيار كساني كه با همه قابليت ها و توان خود به دليل نداشتن چندميليون تومان نمي توانند شغل كوچكي براي خود دست و پا كنند يا براي معالجه عزيزانشان درمانده شده و توانايي فراهم كردن اين مبالغ را ندارند. در كشور ما اعتبارات خرد در قالب قرض الحسنه تبلور يافته است و گره بسياري از مشكلات نيز از اين طريق باز مي شود.»
اندوخته هايي طلايي و پربركت
قرض الحسنه يكي از تعاليم آسماني است كه به نص صريح قرآن به خداوند بي نياز تلقي شده و در سوره بقره آيه 245 در اين مورد چنين مي فرمايد: «كيست كه خدا را وام (يعني قرض الحسنه) دهد تا خدا بر او به چندين برابر بيفزايد و خداست كه مي گيرد و مي دهد و خلق به سوي او همه بازمي گردند.» اين معني اهميت قرض الحسنه را نشان مي دهد كه حضرت احديت با همه شوكت و بزرگي خود را وامدار قرار داده و روشن است كه بايد انجام اين سنت الهي با نيت خالص و قصد قربت صورت پذيرد تا مورد پذيرش حق تعالي واقع شود.
مرتضي ايمانيان كه سالهاي طولاني در يكي از صندوقهاي قرض الحسنه به عنوان باني و عضو هيئت مؤسس مشغول خدمتگزاري به مردم است با تواضعي وصف ناپذير به گزارشگر كيهان با بيان اين موضوع كه غرض اصلي از تأسيس صندوق قرض الحسنه، دادن وام بدون بهره و بدون منت به نيازمندان است كه بركات و پاداش آن مورد تمجيد قرار گرفته است، تاكيد مي كند: «صندوقهاي قرض الحسنه، مؤسساتي هستند كه براساس شرع انور و قانون جمهوري اسلامي ايران مواد 584 و 585 قانون تجارت تأسيس شده اند و مشمول بند الف آئين نامه اصلاحي ثبت تشكيلات و مؤسسات غيرتجاري مي باشند و به صراحت قانون، منظور از تشكيل آنها جلب منافع و تقسيم آن بين اعضا نمي باشد.»
اين باني خير با اشاره به اينكه صندوقهاي قرض الحسنه به وسيله هيئت امنا و مديران با تقوي و معتمد مردم اداره مي شود كه نمود مردمي بودن آن مي باشد، اضافه مي كند:«فعاليت و خدمات هيئت امنا و مديران رايگان و قربت الي الله است و در بعضي از اين مؤسسات هزينه هاي صندوق نيز به وسيله هيئت امنا و مديران تامين مي گردد و در تعداد اندكي طبق فتواي مراجع بزرگوار فقط مزدكار آن هم مبلغ خيلي كمي اخذ مي شود.»
از وي در مورد چرايي اجتماع تعداد زيادي صندوق قرض الحسنه در ناحيه بازار سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «معمولاً بازارهاي اسلامي و سنتي در گذشته از افرادي تشكيل مي شدند كه بيشتر از همه با مسائل مذهبي آشنايي داشتند. از سوي ديگر قرض الحسنه يك سنت ديني است كه در بخش بازار بيشتر شكل گرفته است و علت ديگر اين بود كه مستمندان به صنوف و بازاريان بيشتر مراجعه مي كردند و همين خود عاملي براي تأسيس بيشتر صندوقهاي قرض الحسنه در بازار شد تا جوابگوي نياز مستمندان باشد.»
هفت خوشه و صدسنبله
آقاي ايمانيان در ادامه با اشاره به اينكه ثواب قرض الحسنه مانند دانه اي است كه در زمين كاشته مي شود و از هركدام هفت خوشه در هر خوشه صدسنبله مي رويد، مي گويد: «در ديدگاه نظام رايج بانكداري پول را مانند موجودي مي دانند كه هر جا مي رود، بايد زايش داشته باشد، يعني از آن سود كسب شود، ضمن اينكه مديران بانكها معمولاً با افراد ثروتمند سروكار دارند، اما مسئولان صندوقهاي قرض الحسنه، با افراد نيازمند سروكار دارند و به هر كس نيازمندتر باشد تسهيلات قرض الحسنه پرداخت مي كنند.»
از وي در مورد تفاوت ماهوي صندوقهاي قرض الحسنه و بانكها سؤال مي كنم كه در توضيحاتي مي گويد: «شرايطي كه بانكها و صندوقها دارند، كاملاً از يكديگر متفاوت است بيشتر مراجعان بانكها، افرادي هستند كه از توان مالي مناسبي برخوردارند و با اين نهاد داراي ارتباط مالي هستند و كمتر مستمندان به بانكها مراجعه مي كنند، درست در نقطه مقابل، صندوقها به افرادي وام مي دهند كه مستحق ترند و آنهايي كه نيازمند دريافت تسهيلات هستند و وضع مالي چندان مناسبي ندارند به صندوقها مراجعه مي كنند، ضمن اينكه ضوابط حاكم بر بانكها و صندوقها هم متفاوت است. در صندوقهاي قرض الحسنه به افراد فقط با يك معرفي، وام قرض الحسنه داده مي شود و سرعت اعطاي وام در صندوقها بالا است، اما در بانك ضوابط متفاوت است، در بانك براي اخذ تسهيلات، بايد اسناد و مدارك خاصي ارائه شود و فرايند كار طولاني تر است.»
گزارش روز

 

(صفحه(12(صفحه(10(صفحه(6(صفحه(9(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14