نگاهي به تاثير و نقش دعا در سلامتي انسان (بخش نخست)
دواي دردمندان در سجاده هاي نياز

صديقه توانا
برق نگاه مادرانه اش را از تن نحيف و زرد فرزندش مي گيرد و با چرخشي غيرارادي اما با نيتي پاك و قلبي صاف و دلي شكسته رو به سوي گلدسته مسجد جامع مي گرداند. سر به سوي آسمان نيلگون بلند مي كند و درحالي كه قطرات اشك پهناي صورتش را پوشانده شفاي دختر دلبندش را بي واسطه اما با حضور قلبي ويژه از خداوند مهربان مي خواهد.
دعا، فصل و ماه و زمان خاصي نمي شناسد، تنها دلت كه گرفت، به رسم ديرين، دعا مي كني، رسمي كه يادگار سجاده مادربزرگ، تسبيح پدربزرگ يا آواي پيچيده در خانه هاي خداست. به هر دين و آييني كه باشي فرقي نمي كند همين كه دعا جاري شد و از ميان دلت راهي به سوي آسمان باز كرد، بدون اينكه به انتظار استجابتش بنشيني، دعا را اجابت شده مي يابي و اين خاصيت دعاي پاك است كه مورد استجابت باري تعالي قرار مي گيرد.
خيلي زمان دوري نيست كه مادران و مادربزرگ هاي ما براي رفع بيماري ها و درمان درد بچه ها، شب هنگام سكه اي را به نيت تندرستي و سلامتي زير بالش فرزندانشان مي گذاشتند و صبح آن را به نيت صدقه از خانه خارج مي كردند و سپس هيچ اثري از درد و بيماري مشاهده نمي شد. دعا براي سلامتي و رفع درد و رنج برگرفته از باورهاي عميق ديني و اعتقادات قلبي ما ايرانيان است كه هرگاه غم و رنجي سراغمان مي آيد در كنار دارو و درمان براي علاج قطعي متوسل به ائمه معصومين(ع) شده و شفاي دردهايمان را از خداوند حكيم مي خواهيم.
تأثير دعا بر سلامتي و رفع بيماري ها، اثرات روحي و رواني دعا براي تندرستي انسان و شرايط استجابت دعا در موقع درد و گرفتاري از مهم ترين محورهاي مورد بحث در دو شماره گزارش پيش روست.
شفا از تواناترين طبيب هستي
همه ما هنگامي كه با يك آسيب جدي يا بيماري سخت مواجه مي شويم، دست به دعا برمي داريم و از تواناترين طبيب هستي شفا مي جوئيم.
با اندك كاوشي در فرهنگ سرزمين مان نيز اطباي گذشته را مي بينيم كه با وجود مهارت و دانش غني، براي شفاي بيماران شان دعا مي كردند، چرا كه آنان ابعاد مختلف وجود يك انسان يعني جسم، ذهن و روح را جداي از هم نمي دانستند و به تأثير بعد ماورايي و معنوي وجود انسان در سلامتي وي كاملا واقف بودند.
حبيب قائمي استاد اخلاق و پژوهشگر مسائل ديني در گفت وگو با گزارشگر كيهان دعادرماني براي مقابله با بيماري ها را بسيار حائزاهميت مي داند و مي گويد: «اگر حكايت اول مثنوي معنوي را خوانده باشيد، حتما طبيب الهي را مي شناسيد كه وقتي همه طبيبان حاذق از درمان كنيزك ناتوان بودند، با چهره اي عرفاني و معنوي وارد داستان شد و با دانش دروني به ريشه بيماري كه در درون او بود پي برد و او را درمان نمود، بنابراين امروزه نه تنها در ايران، بلكه در سراسر جهان شاهد ظهور و توسعه بسياري از روش هاي درماني طب مكمل و يك ديد كلي نسبت به جسم، ذهن و روح انسان هستيم.»
قائمي به برخي از نتايج تحقيقات دانشمندان در اين خصوص اشاره مي كند و مي گويد: «برخي از دانشمندان با انجام مطالعات علمي، در پي يافتن شواهدي مبني بر تأثير دعا بر سلامت جسمي و روحي انسان مي باشند، اگر چه ما كه به قدرت و تأثير دعا اعتقاد داريم از ارائه اين گونه شواهد بي نياز هستيم، اما پرداختن به نتايج برخي از اين تحقيقات خالي از لطف نخواهد بود. مطالعاتي كه در زمينه دعادرماني از راه دور بر روي افراد مبتلا به بيماري هاي قلبي، فشار خون، سرطان و... انجام گرفته نيز نشان دهنده تأثير مثبت دعا در سلامتي اين افراد است. مطالعات همچنين حاكي از تأثير دعا بر رشد ميكروارگانيسم ها مي باشد.»
مردم از نقش دعا بر سلامتي چه مي گويند؟
براي اينكه درك عميق تر و ملموس تري از تجربيات مردم درخصوص تأثير دعا بر درمان بيماري داشته باشم، سري به يكي از مراكز درماني در منطقه 2 تهران مي زنم و با خانم ميانسالي كه در سالن انتظار نشسته آشنا مي شوم.
نوبت فيزيوتراپي دارد، هنوز چند نفر جلوتر از او نشسته اند و اين فرصت خوبي است تا كمي با او در مورد سوژه گزارش گفت وگو كنم. بحث را از اينجا آغاز مي كنم كه چرا در زمان گذشته اعتقادات مردم هنگام درد و بيماري به توسل جستن از ائمه معصومين(ع) بيشتر بود و امروزه اين گونه دعاها براي زدودن درد و رنج از بدن بيماران كم رنگ شده است و اينكه زوج هاي جوان به صدقه گذاشتن زير بالش فرزندان خود هنگام مشاهده بيماري، خيلي توجه نمي كنند، حاجيه خانم مؤمني دستي بر زانوي متورم و دردمندش مي كشد و با لبخندي تلخ كه حكايت از يادآوري خاطرات زمان هاي دور دارد، در پاسخم مي گويد: «واقعا خيلي خوب گفتي، آن موقع تا كسي تب مي كرد، يا دچار دندان درد مي شد فورا مادر برايش نسخه اي شفابخش از مفاتيح الجنان مي پيچيد، دعايي يا ذكري مي خواند و به دور بچه فوت مي كرد و چند ساعت بعد هم اثري از بيماري در بدن بچه مشاهده نمي شد، همچنين يادم مي آيد وقتي كه خودم طفل خردسالي بودم شايد (10 ساله) به بيماري سختي مبتلا شدم، به همراه مادرم به تنها مطب محله رفتيم و دكتر برايم نسخه اي پيچيد، تا جلوي در داروخانه رفتيم، اما مادرم داروها را نگرفت و گفت همين كه به دكتر آمديم و پول ويزيت را پرداخت كرديم، ان شاءالله به زودي حالت خوب مي شود و واقعا همين طور شد.»
به خانم مؤمني مي گويم، اين توصيه ها را براي فرزندان و نوه هايتان هم مي كنيد؟ سري با حالت تأثير تكان مي دهد و مي گويد: «متأسفانه الآن خيلي گوش شنوايي نيست، والدين تا بچه هاي خود را نزد چند دكتر نبرند و هزينه هاي زيادي را متحمل نشوند، دست بردار نيستند و درنهايت وقتي به حرف ما مي رسند كه ديگر از رفتن به اين مطب و آن مطب نااميد مي شوند و البته باز هم اين مسئله جاي شكر دارد كه هنوز هم مادران و پدران معتقدند براي درمان بيماري ها و رفع نگراني ها بايد دست به دعا بردارند، چون به تجربه ثابت شده است كه شفاي همه دردها، دست خداوند است.»
دعا منافاتي با طبابت پزشكان ندارد
از نظر اسلام و علم روان شناسي دعا نقش اساسي در تغيير رفتار و درمان بيماري هاي جسمي و روحي دارد. پژوهش هاي مختلفي در اين باره صورت گرفته و روايات گوناگوني از ائمه(ع) رسيده است كه دعا در بهبود بيماري نقش تعيين كننده اي دارد و بسياري از مردم اثرات شگفت انگيز دعا را در شفاي بيماري هاي غيرقابل درمان با چشم خود ديده و آن را تجربه كرده اند. البته روشن است كه اين سخن به معناي ناديده گرفتن طب و دارو و جايگزيني دعا نيست. اما مي توان از دعا به عنوان عامل معنوي در كنار عوامل دنيوي و مادي ياد كرد.
حجت الاسلام محمد مهدي مرادي كارشناس فرهنگي در گفت وگو با گزارشگر كيهان در پاسخ به اين سؤال كه دعا و توسل تا چه ميزان بر سلامتي و رفع بيماري ها تأثير دارد، مي گويد: «دعا هميشه در يك شرايط خاص و معيني نتيجه مي دهد، تأثير اين امور نبايد بر ديگر سنن الهي حاكم بر جهان هستي در تضاد باشد. ضمن اينكه دعا وقتي استجابت مي شود كه انسان راه هاي ديگر معالجه را هم طي كرده باشد و اين مسئله به اين دليل است كه انسان از ابزار طبيعي و عوامل دنيوي براي رسيدن به هدف خود استفاده كند و چنانچه خواست خدا بر اين قرار گيرد كه فرد بيمار بهبود يابد آن گاه دعا تأثيرگذار مي شود.»
حجت الاسلام مرادي با اشاره به اينكه عوامل معنوي مثل دعا كردن در به دست آوردن سلامتي مهم است مي گويد: «گاهي دعا به عنوان عامل مستقل كه فراتر از عوامل مادي است اثر مي كند مثل دعاي حضرت مسيح كه ماوراء اسباب و علل مادي بود و گاهي دعا عامل جبران كننده و كمك رسان محسوب مي شود مثل امدادهاي غيبي كه در زمان جنگ تحميلي اتفاق افتاد، اما اصل اوليه بر آن است كه اهرم هاي معنوي جايگزين اهرم هاي مادي نشود. مثلا هنگام بيماري دكتر نرويم و بگوييم خوب چون خدا با ماست پس بيماري مان خوب مي شود، خداوند مي فرمايد، ابزار مادي در كنار ابزار معنوي قطعاً اثرگذار خواهند بود، يعني از ابزار مادي بايد استفاده كنيم تا به خواسته و مقصود خود برسيم.»
اين كارشناس فرهنگي در ادامه صحبتهاي خود مي گويد: «اگر خداوند بخواهد به آن دارو اثر شفابخش مي دهد، و اگر خواست و مشيت او نباشد هيچ اتفاقي نمي افتد، بنابراين دعا وقتي از درون و اعماق وجود باشد به واسطه دارو و گاهي بدون واسطه هم اثرگذار است.»
حجت الاسلام مرادي اضافه مي كند: «گاهي ما انسانها شفاي درد را از خداوند مي خواهيم و بر آن اصرار مي كنيم، اما اين موضوع نبايد با حكمت خداوند منافاتي داشته باشد، خداوند قوانين خود را نقض نمي كند، بنابراين بايد از مسير سنت الهي پيش رويم خداوند حكيم و كريم است و صفات خداوند يكديگر را نقض نمي كنند مثلا اگر بچه بيماري داشته باشيم و انتظار ما اين باشد كه خداوند نظم طبيعت را بر هم بزند تا بيمارمان شفا يابد، قطعاً اين توقع نابه جايي است، چون خيلي ازكارها و برخي از اتفاقات حتماً به مصلحت ما نبوده است، بنابراين انسان هميشه بايد راضي به رضاي پروردگار باشد.»
به آقاي مرادي مي گوييم پس چرا در مفاتيح اين همه دعا در خصوص رفع بيماري ها داريم يا در زمان قديم مادران ما بدون اينكه بچه ها را نزد پزشك ببرند، صرفاً با خواندن دعايي يا دادن صدقه اي، بلا را دور مي كردند كه در پاسخم چنين مي گويد: «اعتقادات ما در شرايط فعلي كم رنگ شده يك بار در خانه خدا مي رويم و دعايمان مستجاب نمي شود، نااميد مي شويم و مي گوييم دعايمان اثر نمي كند، بايد ديده دل را باز كنيم و عوامل مادي و معنوي را در كنار هم داشته باشيم، آن هنگام اگر خداوند كاري كه به صلاح ما باشد را بدون هيچ شك و ترديدي عملي خواهد كرد. ضمن اينكه بايد ببينيم كسي كه دعا مي كند كيست، گاهي براي دعا نزد بزرگي مي رويم كه جايگاه ويژه اي نزد پروردگار دارد، اگر اين اعتقاد قلبي ما باشد، دعا استجابت مي شود، و گاهي مادري دل شكسته با نيتي پاك و دستي خالي رو به سوي خدا براي شفاي فرزندش دعا مي كند و خداوند شفا دهنده بيماران است. و البته نبايد اين نكته را هم فراموش كرد كه در زمانهاي قديم انسانها پاك نيت تر بودند و دلهاي صاف تر و بي غل و غشي داشتند و دعايشان هم اثرگذارتر بود.»
وقتي پزشكان هستند...
مادر جوان كه دست در دست فرزندش دارد با يك كيسه نايلون پر از دارو و آمپول از داروخانه بيرون مي آيد و به سمت اتاق تزريقات مي رود و بدون اينكه توجهي به اشك روي گونه هاي فرزندش داشته باشد با صداي بلند مي گويد: «اگر اين آمپولها را نزني هرگز خوب نمي شوي، تمام زمستان بايد گلو درد و سرفه داشته باشي، دردش يك دقيقه، اما اثرش خيلي زياد است.»
دقايقي منتظر مي مانم تا مادر و بچه كمي آرام شوند، سر صحبت را با خانم جوان و پسر بچه 8-9 ساله اش باز مي كنم و نظرش را در مورد تاثير دعا بر شفاي بيماري سؤال مي كنم كه خيلي قاطعانه و تنها با يك جمله اي كوتاه اين طور پاسخم را مي دهد: «اگر قرار بود تمام بيماري ها با دعا درمان شود پس چرا اين همه پزشك و درمانگاه و بيمارستان در گوشه و كنارمان وجود دارد؟ آن زمان قديم بود كه مردم امكانات پزشكي نداشتند و فقط متوسل به دعا مي شدند، اما امروزه كه اين همه دستگاه هاي پيشرفته پزشكي و متخصصان خبره داريم در كنار دعا براي شفاي بيمار، لازم است كارهاي پزشكي هم انجام بگيرد. »
خانم شريعت نژاد كه از دور شاهد صحبتهاي ماست، از تجربه بيماري فرزندش و شفا يافتن او سخن مي گويد و در پاسخ به گفته هاي اين خانم اضافه مي كند: «يكي از پسرهايم از 5ماهگي به بيماري حادي مبتلا شده بود و آنزيمهاي برون ريز بدنش مشكل داشت دكترها گفته بودند، 4 بهار ديگر بيشتر مهمان شما نيست، اما الان به لطف پروردگار 14 بهار از عمرش مي گذرد و مثل همه بچه ها زندگي معمولي دارد و علي رغم اينكه هر روز بايد دارو مصرف كند، اما از هوش فوق العاده سرشاري برخوردار است.»
اين مادر در ادامه به نقش دعا بر سلامتي فرزندش اشاره مي كند و مي گويد: «آنچه كه باعث بهبود پسرم شد، دعا بود كه در كنار تلاش پزشكان به نتيجه رسيد. در اماكن مقدس از كربلاي معلي گرفته تا مكه مكرمه و مشهد مقدس براي شفاي پسرم دعا كردم و حاصل اين تلاش سلامتي فرزندم است كه امروز به لطف خداوند از آن بهره مند مي باشد.»
خانم شريعت نژاد مي گويد: «به نظرم دعا در شفاي بيماري اصل است اما چون از نظر مادي نامحسوس است كمتر انسانها متوجه آن مي شوند، البته از سوي ديگر نبايد فكر كنيم كه فقط براي علاج بيماري به دعا متوسل شويم و هيچ كاري نكنيم، چون پزشكان و داروها همه وسيله و واسطه درمان و شفاي دردهايمان هستند كه با اذن خداوند اتفاق مي افتد.»
دين داران واقعي جسمي سالم تر دارند
دعا كردن با نقشي كه در سلامت جسم و روح انسانها دارد از ايجاد خلأ رواني در افراد جلوگيري مي كند و سيستم ايمني شناسي و عصبي فرد را تقويت مي نمايد.
دكتر سعيد ميرركني روانشناس و متخصص ارولوژي با اشاره به نقش نيايش و دعا در ارتقاء سلامت جسمي و روحي انسانها به گزارشگر كيهان مي گويد: «از دهه 70 كه توجه به نقش دين در سلامت روان انسان مورد توجه قرار گرفت و از دهه 80 كه تحقيقاتي در اين رابطه انجام شده تاثير ادعيه در زندگي انسانها از اهميت بيشتري برخوردار شد.
نگرش هاي ديني در اديان مختلف حاكي از اين است كه پس از انجام دعا سيستم ايمني شناسي عصبي و رواني انسانها تحت تأثير قرار مي گيرد، تحقيقات نشان داده است كه دينداران واقعي به لحاظ سلامت جسماني سالم تر و از طول عمر بيشتري هم برخوردارند.»
دكتر ميرركني اضافه مي كند: «در بحث سلامت روان نيز دعا كردن سهم بسزايي دارد، اديان مختلف با شيوه و سبك مخصوصي كه در فريضه دعا دارند به مردم توصيه مي كنند تا براي احساس عزت نفس و آرامش روان از ادعيه استفاده كنند. دينداران واقعي با دعا كردن و اعتقادي كه به وجود ماهيتي برتر دارند، هيچ گاه احساس تهي بودن و تنهايي نمي كنند چرا كه ريشه بسياري از اختلالات رواني در تنهايي است و انسان تنها، خود را مستاصل و بي پناه احساس مي كند، حضور در فعاليتهاي اجتماعي براي انجام فرائض مذهبي نيز يكي ديگر از نتايج دعا كردن است و متخصصان سرطان شناسي به خانواده هاي افراد مبتلا به بيماري سرطان توصيه مي كنند كه هيچ گاه آنها را تنها نگذارند. انسان زماني كه نيرويي بالاتر از قدرت فاني خود احساس مي كند با اميد بيشتري به زندگي ادامه مي دهد، بنابراين بيشتر بيماري هاي جسماني و رواني ناشي از نااميد بودن است.»
گزارش روز