نگاهي به چالش هاي نظام سرمايه داري غرب (بخش نخست)
استكبار در بحران جهان سومي شدن

پريسا جلالي
عالي ترين نهاد هاي اقتصادي جهان و صندوق بين المللي پول، در آخرين ارزيابي هاي خود، از افزايش نشانه هاي بحران در اقتصاد جهاني و خطر شدت گرفتن آن در ماه هاي آينده در اروپا و آمريكا خبر مي دهند. اتفاقي كه قرار بود با تشديد تحريم ها عليه جمهوري اسلامي دامنگير ايران شود اما ديديم كه بحران ها ي شديد اقتصادي به خودشان برگشت كه يادآور آيه 54 از سوره مباركه آل عمران است كه مي فرمايد: و مكروا و مكرالله والله خيرالماكرين(يهود با خدا مكر كردند و خدا هم در مقابل با آنها مكر كرد و از همه كس خدا بهتر مكر تواند كرد.)
ضعيف جلوه دادن اسلام و هجمه هاي پي در پي به اقتصاد اسلامي كه در اصل مقابل توسعه نظام سرمايه داري سود محور ايستاده است و از حقوق حقه مردم دفاع مي كند، موضوعي است كه همواره از سوي كاخ سفيد و صهيونيست ها دنبال مي شود.
اما اتفاقاتي كه طي ماههاي اخير در غرب رخ داد و اعتراضات سراسري مردم اروپا و آمريكا را در پي داشت اثباتي بر شكست نظام ليبرال سرمايه داري و پاياني بر استبداد و استعمارگري و بيداري جهانيان است.
اقتصاد امريكا طي سالهاي اخير با بحران شديد و مشكلات عديده اي مواجه شده است تا جايي كه آمريكا را در حال حاضر و بنا به اذعان صاحبنظران اين كشورديگر بايد جهان سومي ناميد.
اما اين بحران براي نخستين بار نيست كه اتفاق مي افتد بلكه به بزرگ ترين ركود اقتصادي در امريكا به اوايل قرن بيستم بر مي گردد .
اين ركود كه بدترين ركود اقتصادي در تاريخ شكل گيري دنياي صنعتي مدرن بود از اواخر سال 1929 ميلادي آغاز شد و تا اوايل دهه 1940 در امريكا ادامه يافت.
بزرگي و وسعت اين بحران در آن سال ها به اندازه اي بود كه نه تنها اقتصاد امريكا بلكه اقتصاد ديگر كشورهاي جهان را نيز تحت تاثير قرار داد و سرانجام آن وقوع جنگ جهاني دوم به عنوان ويران كننده ترين جنگ هاي دنيا بود .
بحران در آن سال ها با كاهش ناگهاني توليد و فروش كالاهاي مختلف در بازار امريكا آغاز شد و به دنبال خود صعود چشمگير و بي سابقه بيكاري را به همراه آورد. در اين دوران بانكها و شركتهاي كوچك و بزرگ تجاري مجبور به تعطيل كردن كارهاي خود شدند و اغلب مردم به دليل از دست دادن شغل و ناتواني در باز پرداخت اقساط خانه هايي كه خريداري كرده بودند براي امرار معاش به خيريه ها وابسته شدند.
حال نيز كه نزديك به هفت دهه از آن تاريخ مي گذرد، بحران مجددا آمريكا را گرفتار كرده است. اما مگر گفته نمي شود ايالات متحده آمريكا بزرگ ترين اقتصاد را ميان كشورهاي جهان در اختيار دارد؟
توليد ناخالص داخلي نزديك به 86/13 تريليون دلار و به لحاظ صادرات با 1024 ميليارد دلار از 12هزار ميليارد دلار صادرات جهاني، مقام دوم را بعد از آلمان دارد. به لحاظ واردات مقام اول را با 1869 ميليارد دلار از 12هزار ميليارد دلار جهاني دارا است.
ريشه هاي بحران از نوع غربي
چرا امروز ايالات متحده آمريكا با10 هزار ميليارد از 44 هزار ميليارد دلار بدهي خارجي جهاني بدهكار ترين كشور جهان به شمار مي رود .
علل بروز بحران كنوني اقتصاد آمريكا از نظر كارشناسان بدهي انباشته شده از قبل و رسيدن آن به حد غيرقابل كنترل است كه هزينه بازپرداخت آن نيز افزايش يافت اما در مقابل، سطح درآمد واقعي در آمريكا رشد پيدا نكرد و سطح واقعي درآمدها نيز كاهش يافت .
وام گيرندگان هم ديگر قادر به بازپرداخت وام هاي خود يا پرداخت جرائم ديركرد نبودند و اعلام ورشكستگي كردند همين اتفاق كافي بود تا مؤسسات مالي براي جبران زيان، اموال وام گيرندگان را مصادره كنند اما عدم توفيق در اين راهكار نيز موجب شد مؤسسات مالي آمريكايي اعلام كنند كه قادر به بازپرداخت مطالبات طلبكاران خارجي نيستند و سرمايه گذاري موسسات مالي در بازار اوراق بهادار هم وقتي با سقوط ارزش دارايي هاي مالي و اوراق بهادار مواجه شد جز اعلام ورشكستگي كار ديگري از دستشان برنمي آمد .
دلارهاي بي پشتوانه اي كه بانك مركزي آمريكا براي ممانعت از ورشكستگي حقوقي اين مؤسسات چاپ كرد تا همچنان به مصرف كنندگان وام بدهند و بدين طريق از سقوط آزاد اقتصاد آمريكا جلوگيري كند، به مشكل موجود افزود. وام دهندگان بين المللي هم از وخامت اوضاع اقتصادي آمريكا بسيار مضطرب شدند و با توجه به كاهش ارزش دلار و فروپاشي مؤسسات مالي ترجيح مي دهند طلا و نفت خام و گندم و فلزات مختلف خريداري كنند و در جاهاي ديگري سرمايه گذاري داشته باشند .
با وجود اين وضع، رسانه هاي جمعي آمريكا امروز ، سوء مديريت بوش در نتيجه سياست خارجي وي به عنوان عامل تضعيف وجهه آمريكا در زمينه هاي نظامي،اقتصادي و سياسي معرفي مي كنند .
علت بحران را در كجا بايد جست؟
اما آيا واقعا در تحليل عوامل دخيل در بحران اقتصادي ايالات متحده آمريكا بايد صرفا به اين موضوع اشاره داشت؟ و آيا مردم حاضر در جنبش ضد وال استريت در اعتراض به جنگ افروزي كاخ سفيد ترجيح مي دهند روزها و شب هاي زمستان را در چادر بگذراند؟
در حالي كه پيش از اين نيز تظاهرات هاي آشكار مردمي عليه جنگ در عراق و افغانستان و ديگر كشورها به وفور در اين كشور برپا مي شد و مردم خواستار توقف فعاليت نظاميان آمريكايي بودند.
بنابراين اين تنها عامل نبود و ريشه بحران اقتصادي آمريكا و ديگر هم پيمانان او را بايد در جاي ديگري جست و جو كرد.
« در واكاوي ريشه بحران اقتصادي آمريكا به سه عامل اساسي مي رسيم كه يكي از اين علل ذات خود سرمايه داري در اين كشور است.»
سيامك باقري استاد دانشگاه و تحليلگر مسايل سياسي با بيان اين مطلب، معتقد است: وجود نظام سرمايه داري در اين كشورها خود عامل مهمي در بحران هاي اقتصادي آمريكا است كه امثال فوكوياما به آن اشاره داشته و معتقد است اختلالات بانكي و مشكلات مسكن در غرب نبوده كه باعث بحران شده بلكه ماهيت نظام سرمايه داري باعث ايجاد بحران شده است.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان اضافه مي كند: عامل دوم نوع سياست هاي غرب به ويژه آمريكا در نظام جهاني است كه دامنه بحران را گسترده تر كرد. لشكركشي آمريكا از سال 2001 به خاورميانه كسري بودجه را رقم زد تا جايي كه به ديگر بخش هاي مالي رسوخ پيدا كرده و اثر آن را در اقتصاد دنيا و ديگر كشورها نيز شاهد بوديم.
اين استاد دانشگاه سومين علت را نوع سيستم مالي و پولي از جمله پول الكترونيكي و تزريق دلارهاي بي پشتوانه به بازار آمريكا مي داند كه پس از مدت اندكي از وضعيت حبابي خارج و به شكل بحران خودنمايي كرد.
اما چه رمزي در نظام سرمايه داري و ماهيت آن وجود دارد كه كشورهاي بزرگ را درگير خود كرده و پس از مدتي بحران اقتصادي را برايشان به ارمغان آورده است؟
اگر فرض را بر حفظ نظام سرمايه داري در آمريكا بگيريم نه تنها ايالات متحده از اين بحران نجات نمي يابد بلكه روند تصاعدي هم خواهد يافت و موقعيت آن مثل بحران نخستي مي شود كه پيش از جنگ جهاني دوم تجربه كرد.
باقري ضمن بعيد دانستن نجات غرب از بحران اقتصادي در آينده اي نزديك، مي گويد: از سال هاي 1988 اين روند سقوط اقتصادي آغاز شد و افزايش بحران باعث شد تاكنون نتوانند از آن نجات يابند اين اتفاق با سرعت بالايي پيش مي رود به طوري كه طي مدت كوتاهي همه بخش هاي سياست و اجتماع و اقتصاد درگير بحران شدند و اينك به چند بحراني تبديل شده است. بنابراين تصور نمي كنم دست كم به اين زودي بتوانند نجات يابند و آن را مهار كنند.
عمق ماجرا را دريابيم
عمده شاخص هاي اقتصادي در آمريكا نشان مي دهد كه وضعيت اين كشور رو به وخامت است. آمارهاي منتشره درباره نرخ بيكاري آمريكا در ماه مارس نشان مي دهد كه شمار بيكاران در اين كشور به نسبت بي سابقه اي در مقايسه با پنج سال گذشته افزايش يافته است .
بر اساس گزارش وزارت كار آمريكا، نرخ بيكاري از8/4درصد به1/5رسيده كه واضح ترين علامت فشار شديد به اقتصاد آمريكا است .
عالي ترين نهاد هاي اقتصادي جهان و صندوق بين المللي پول، در آخرين ارزيابي هاي خود، از افزايش نشانه هاي بحران در اقتصاد جهاني و خطر شدت گرفتن آن در ماه هاي آينده در اروپا و آمريكا خبر مي دهند.
محمد صالح مفتاح عضو سابق شوراي مركزي جنبش عدالتخواه دانشجويي مي گويد: به راه افتادن جنبش وال استريت عميق تر از اين است كه بخواهيم آن را ناشي از بحران اقتصادي بدانيم.
وي در اين رابطه به گزارشگر كيهان مي گويد: مشكل عمده بحران اقتصادي آمريكا را بايد در حاكميت نظام ليبرال سرمايه داري اين كشور جستجو كرد. يعني ساختار اقتصادي آمريكا مشكل زا است و ديگر عوامل پشت پرده اين نظام اقتصادي اند.
مفتاح ادامه مي دهد: حاكم شدن نظام سرمايه داري در آمريكا جنگ افروزي و لشكركشي به ديگر نقاط جهان و تجاوز به حقوق بشر را براي سود بيشتر توجيه مي كند.
در واقع مي توان گفت كاخ سفيد و هم پيمانان صهيونيستي و اروپايي اش براي تامين منافع اقتصادي و پول بيشتر به اشغال نظامي و غارت منابع انرژي و ذخاير ديگر كشورها مبادرت مي كنند.
مفتاح همچنين اضافه مي كند: حتي شكاف طبقاتي در غرب هم نيازي براي تامين هزينه هاي نظام سرمايه داري است و منبع آن حقوق مردم آمريكا است كه تحت سانسورهاي بسيار در ناآگاهي قرار مي گيرند اما آفتاب هميشه پشت ابر باقي نمي ماند و مثل امروز جنبش ضد وال استريت را در خيابان هاي اين كشور به نمايش مي گذارد.
وي مي گويد: به طوري كه با وجود سرماي شديد و بارش برف، مردم آمريكا در چارچوب جنبش وال استريت به مخالفت خود با نظام سرمايه داري و فساد مالي در كشورشان ادامه مي دهند و با وجود اينكه به نظر مي رسد جنبش مردمي وال استريت فاقد سازماندهي منظم وتشكيلات ساختاري است، اما مردم به صورت خودجوش و هماهنگ مقابل مشكلات طبيعي و موانع متعددي كه براي آنها ايجاد مي شود، ايستادگي مي كنند .
حتي خبرهاي حاكي از آن است كه ماموران آتش نشاني با همراهي پليس و كاركنان شهرداري اقدام به جمع آوري ژنراتورهاي مولد برق كرده اند اما تحصن كنندگان براي تحمل سرماي شديد كه بعد از بارش زود هنگام برف سراسر آمريكا را فرا گرفته، تلاش مي كنند با روش هاي ابداعي برق مورد نياز خود را تامين كنند تا عليه نظام سرمايه داري مبارزه كنند.
سرايت بحران اقتصادي به ساير نقاط جهان
درجه سرايت بحران اقتصادي آمريكا به ساير نقاط جهان همچنان يكي از مهم ترين مسايل مورد بحث محافل كارشناسي و اقتصادي بين المللي است.
پيش بيني دومينيك استراوس كان، رئيس صندوق بين المللي پول مبني بر اينكه هيچ كشوري از پيامدهاي بحران در امان نخواهد ماند نيز درست از آب درآمد و اروپا هم در مشكلات اقتصادي و سياسي و اجتماعي دست و پا مي زند.
دكتر زهره الهيان عضو كميسيون امنيت ملي مجلس شوراي اسلامي در اين رابطه مي گويد: بحران اقتصادي كه امروز گريبان گير اروپا و آمريكا شده نتيجه سياست هاي نظام سرمايه داري و ناكارآمدي آن است.
وي مي گويد: اوج بدهي هاي بانكي كه كشورهاي اروپايي به بانك ها دارند و حتي كمك هاي اتحاديه اروپا هم نتوانسته مشكل آنها را حل كند كه نشان از عمق ماجراي شكست اين نظام است.
الهيان در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان معتقد است: دول غربي تلاش مي كردند با هجمه هاي پي در پي جمهوري اسلامي ايران و با اعمال تحريم در عرصه اقتصاد ضعيف جلوه دهند و در نهايت سياست هاي اقتصادي اسلام را ناكارآمد نشان دهند اما بحران اقتصادي در غرب مويد شكست نظام سرمايه داري مقابل نظام اقتصادي اسلام است. تلاش كرديم با سياست هاي خاص و همكاري دولت و مجلس كمترين تاثير را از تحريم ها بگيريم و شاهديم تحريم ها باعث خودكفايي ما شد.
اين وكيل مردم تهران اضافه مي كند: شاهديم در غرب مردم مقابل اين نظام سلطه ايستاده اند و همين اعتراضات مزيد بر علت شده كه غرب با چالش جدي و بحران چند سويه اي مواجه شده است كه گذر از آن به راحتي ممكن نخواهد بود.
گزارش روز