نگاهي به ترويج سنت حسنه وقف در فرهنگ اسلامي (بخش نخست)
وقف؛ كوله باري از همدلي و تعاون

پريسا جلالي
- از پارسال كه اين درمانگاه خيريه افتتاح شده مردم روستا شاد و راضي اند.
-مگر در اين نزديكي ها مراكز درماني ديگري نيست؟
- يكي هست كه 20 كيلومتر تا اينجا فاصله دارد. هر سال چند نفري به خاطر برف و كولاكي كه جاده را مي بست، تلف
مي شدند .
- خدا رحمت كند بنده خدايي كه مردم اين روستا را با ساخت اين درمانگاه نجات داد. او چند ماه پيش به رحمت خدا رفت اما تا سال ها پرونده اعمالش باز است و مردم از ثمره فكر و زحماتش استفاده مي كنند .
فقر يكي از موانع عمده پيشرفت و سعادت انسان است و مانعي است در به فعليت رسيدن قوه ها و استعدادهايي كه خداوند متعال براي رسيدن انسان به كمال به او اعطا كرده است .
وقف مي تواند در اين زمينه به طور فعال وارد عمل شود و موانع سعادت و به فعليت رسيدن استعدادهاي انسان را برطرف كند و در جهت محو فقر و تأمين حقوق اجتماعي انسان گام بردارد .
بررسي تاريخ وقف به خوبي ثابت مي كند كه نخستين انگيزه هاي واقفان براي وقف كردن اموال و دارايي هايشان، نابودي فقر و محروميت از جامعه مسلمين بوده است .
بررسي متون وقف نامه ها هم مدعاي ديگري است كه مسلمين با استفاده از اين سيستم حسنه در پي «عدالت اجتماعي» به معني واقعي در جامعه بوده اند .
برهمين اساس وقف هم نياز به فرهنگ سازي دارد تا اين سنت حسنه رواج يافته و در جهت تحقق اهداف جامعه اسلامي سوق يابد.
بعد از انقلاب اسلامي ساليانه 200 وقف در كشور انجام شده اما با كمك رسانه ها تنها در سال 89 ، 1200 وقف جديد صورت گرفته، يعني شاهد رشد پنج برابري وقف در سال 90 نسبت به ميانگين وقف هاي جديد پس از انقلاب اسلامي هستيم .
تاكيد رهبر معظم انقلاب بر حفظ و صيانت از موقوفات و توجه به فرهنگ وقف در جامعه بر اهميت اين موضوع مي افزايد و بر اساس رهنمود هاي ايشان نبايد فرهنگ وقف در جامعه تعطيل شود بلكه به ياري اصحاب رسانه مي توان آثار و بركات و ظرفيت هاي وقف را براي مردم تشريح كرد.
سنتي چند وجهي
مطالعه تاريخچه وقف در اسلام نشان
مي دهد كه در طول دوره هاي تاريخي واقفان متعددي املاكي را بر مدارس علوم ديني و علوم عقلي وقف كرده اند كه به مدد برخورداري از درآمد همين موقوفات در قرون دوم تا چهارم هجري تحولات علمي مهمي در دنياي اسلام رخ داد .
مدارس مهمي هم چون مدارس نظاميه در بغداد، مدرسه ي بيهقيه و سعيديه در نيشابور، مدرسه الفاضليه در قاهره، از مدارس مهم و معتبر جهان اسلام بودند كه به كمك درآمد موقوفات در ترويج فرهنگ و علوم اسلامي نقش موثري در جهان اسلام ايفا كرده اند .
تعدادي از واقفان، درآمد املاك و مستغلات وقفي را وقف بر تلاوت كلام الله مجيد
كرده اند كه همه ساله افرادي با خواندن قرآن براي شادي روح واقف دعا كنند. اين مورد مصرف وقف علاوه بر ثواب اخروي براي واقف، در ترويج فرهنگ قرآن و توسعه فرهنگ ديني در جامعه مي تواند تأثيرگذار باشد .
مصارف ديگري از قبيل وقف اموال و
دارايي ها براي احداث بيمارستان و مراكز درماني، استفاده از كتب وقفي مهم و معتبر و البته كم ياب، وقف جهت جهيزيه و غيره تا وقف جايزه هاي مهمي مثل جايزه نوبل كه حاصل تلاش آلفرد نوبل واقف بنياد نوبل است كه ثروت به دست آمده از تحقيق و پژوهش هايش را طي وصيت نامه اي براي اهداء معتبرترين جايزه علمي دنيا وقف كرد .
وي در وصيت نامه اش نوشت: كليه
دارايي هاي نقد شدني اينجانب بايد براي خريد اوراق بهادار مطمئن سرمايه گذاري شود تا از سود حاصل آن هر ساله به افرادي كه بهترين خدمت ها را در رشته هاي خاصي انجام داده اند، جوايزي اعطا شود .
وقف سنتي چند وجهي است كه نمونه هاي مثال زدني بسياري در كشور خودمان نيز
دارد .
خيران مدرسه ساز، مسجد سازان و افرادي كه ترجيح مي دهند در دوران حيات شان اموال و دارايي شان را وقف نيازمندان جامعه كنند .
زنان و مرداني كه داوطلبانه ساعت ها در مراكز نگهداري سالمندان حضور مي يابند و به سالمندان خدمت مي كنند .
جواناني كه همه دارايي شان براي وقف كردن صرف وقت در مراكز خيريه و خدمت به مستمندان و انجام امور آنها است تا از ثروتمندان خير عقب نمانند .
و يا فرهنگ دوستاني كه وقف را در حوزه هنر و فرهنگ تجربه مي كنند و به اعتقاد داريوش ارجمند بازيگر پيشكسوت عرصه سينما و تئاتر واقفان و نيكوكاران و هنرمندان بايد رفع مشكلات جامعه هنر و فرهنگي همت گمارند و در اين حوزه سرمايه گذاري كنند.
به اعتقاد وي به همان اندازه كه وقف در عرصه مدرسه سازي و بيمارستان و غيره با اهميت است در حوزه سينما و تئاتر هم ضروري احساس مي شود.
گذري بر آمار موقوفات
امروز سازمان اوقاف و امور خيريه متولي و امانت دار 127 هزار و 616 موقوفه در سراسر كشور است كه از اين تعداد موقوفه يك ميليون و 155 هزار و 223 رقبه وجود دارد و پانزده شهر در كشور بالاي 70 درصد وقف هستند .
حسن ربيعي مدير كل روابط عمومي و امور بين الملل سازمان اوقاف و امور خيريه با بيان اين عبارات مي گويد: در امر آموزش و پرورش 900 موقوفه براي مدارس علوم ديني وقف شده و در 5 هزار رقبه، مدارس آموزش و پرورش بنا شده است، همچنين 150 مركز آموزش عالي در كشور وقف هستند و در حوزه درمان بيش از 400 بيمارستان و درمانگاه در كشور موقوفه بوده و 90 پرورشگاه و دارالايتام كه توسط موقوفات اداره مي شوند بيش از پنج هزار يتيم را سرپرستي مي كنند .
ربيعي همچنين به حوزه فرهنگي اشاره و تصريح مي كند: در حوزه فرهنگي دانشگاه علوم قرآني با 21 دانشكده تاكنون هشت هزار دانشجو را تربيت كرده و سه هزار دانشجو هم اكنون در حال تحصيل در اين دانشكده ها هستند. همچنين 720 موسسه قرآني و 600 شعبه جامعه القرآن وقف هستند و بيش از
60 هزار مسجد در كشور كه داراي ظرفيت هاي فرهنگي اند جزء موقوفات هستند .
وي همچنين مي گويد: برگزاري سالانه مسابقات بين المللي قرآن كريم، برگزاري بيش از 1600 مسابقه قرآني توسط سازمان اوقاف، ترجمه قرآن به بيش از 100 زبان توسط مركز ترجمان وحي و فعاليت چاپخانه بزرگ قرآن كريم كه جزء موقوفات هستند از ديگر فعاليت هاي فرهنگي حاصل از موقوفات است .
تاكنون شش هزار مبلّغ ديني توسط سازمان اوقاف سازماندهي شدند و در مناسبت هاي مختلف با بودجه موقوفات به مناطق محروم اعزام مي شوند.
وي خاطر نشان مي كند: هشت هزار و 51 بقعه متبركه و امامزاده در سراسر كشور واقع شده كه سالانه 140 ميليون نفر بار زيارت از اين اماكن صورت مي گيرد كه اين ميزان در 15 روز اول سال 90 به 45 ميليون نفر بار زيارت رسيد. همچنين 40 هزار خادم و
12 هزار هيأت امنا در امامزادگان و بقاع متبركه مشغول خدمت هستند .
85 درصد برنامه ها محقق مي شود
از آنجا كه كارشناسان معتقد به گسترده شدن حوزه فعاليت سازمان اوقاف در امور خيريه و موقوفات هستند، مسئولان اين سازمان هم طي سال هاي اخير آمار روبه رشدي از ميزان موقوفات در كشور ارايه مي دهند.
از جمله محمدرضا كائيني معاون امور اوقافي سازمان اوقاف و امور خيريه كشور كه از محقق شدن 85 درصد از برنامه هاي حوزه اوقافي تا پايان سال خبر مي دهد و مي گويد: بهبود هدف گذاري در بخش عمراني، نوآوري در ارائه وقف هاي جديد، ارتباط مستمر با مستاجرين و ايجاد يك پارچگي و انسجام در تبليغ و ترويج فرهنگ وقف از مهم ترين محورهاي برنامه پنج ساله به شمار مي آيد .
كائيني رشد برنامه هاي واحد حقوقي و ثبتي را 70 درصد، وقف جديد را بالاي 50 درصد و موفقيت در اجراي امور مربوط به سامانه را 100 درصد عنوان مي كند.
معاون امور اوقافي سازمان نواقص اجراي برنامه را متوجه بخش هايي چون اجاره ها
مي داند و اظهار مي دارد: در موضوعاتي چون رفع اختلافات با دستگاه هاي دولتي براي سنددار كردن موقوفات نيازمند تلاش بيشتري براي ايجاد تعاملات و همكاري هاي دو جانبه مي باشيم .
به راستي امروزه سنت حسنه وقف به تمامي حوزه ها راه يافته و خيران در هر بعدي كه مايل باشند مي توانند اموال و دارايي ها و حتي لحظات عمرشان را براي امور خير وقف كنند . ضمن آنكه وقف در احياي فرهنگ اسلامي نقش بسزايي دارد .
البته كمك سازمان اوقاف به 30 هزار مستمند در 9 ماهه اول امسال با رقمي بالغ بر دو ميليارد تومان از محل اجراي نيت واقف را نمي توان ناديده گرفت و يا تهيه جهيزيه و كمك هزينه ازدواج بيش از 200 نفر بالغ بر يك ميليارد تومان از محل موقوفات در سال گذشته و ياري رساندن به بيش از پنج هزار كودك
بي سرپرست كه بيش از يك ميليارد تومان هزينه شده است را هم بايد در آمار گنجاند.
همچنين كمك به بيماران و مراكز درماني به وفور انجام شده است .
وقف فرهنگ سازي مي خواهد
فرهنگ وقف فرهنگي غني و عميق است و هر فردي كه از نعمت مادي برخوردار است بخشي از اموال خود را براي موارد عام المنفعه و استفاده عمومي وقف مي كند.
فاطمه آليا نماينده مجلس شوراي اسلامي فرهنگ سازي در امر وقف را براي تحقق اين هدف مهم و ضروري برمي شمارد و به گزارشگر كيهان مي گويد: سازمان اوقاف و امور خيريه نيز در اين راستا تلاش مي كند فرهنگ وقف را حفظ كرده و از طريق ارزش افزوده موقوفات براي كمك به بخش هاي مختلف در جامعه بهره بگيرد.
وي با اشاره به ضرورت تبيين و تبليغ فرهنگ وقف تصريح مي كند: آنچه حائز اهميت است اين است كه سازمان اوقاف تنها و مهم ترين متولي فرهنگ وقف در جامعه به شمار مي آيد و همچنان بايد براي جلوگيري از هر گونه حاشيه سازي در اين بخش اين سازمان مسئوليت اصلي ترويج وقف را انجام دهد.
وي به وقف حسينيه ها، بيمارستان ها، مساجد، هيات هاي مذهبي اشاره و با بيان اين مطلب كه امروزه وقف در بخش علمي و تجهيزات پزشكي از اهميت خاصي برخوردار است، اضافه مي كند:همچنان بايد متولي اصلي حفظ و گسترش فرهنگ وقف، سازمان اوقاف و امور خيريه باشد و همچنين اين سازمان بايد متناسب با نيازهاي موجود جامعه واقفان را به سمت وقف اموالشان سوق دهد.
متاسفانه با وجود چنين ظرفيت بالقوه و بالفعل در وقف و كاركرد هاي اجتماعي و فرهنگي آن امروز شاخص شناخت مردم نسبت به موضوع وقف پايين است.
حسن ربيعي مدير كل روابط عمومي سازمان اوقاف اظهار مي دارد: سال گذشته بر اساس افكار سنجي انجام شده معلوم شد كمتر از 25 درصد مردم يعني سه چهارم آن ها با وقف آشنايي ندارند. دو علت مانع ورود مردم به حوزه وقف مي شود؛ يكي اينكه در 30 سال اخير به ويژه در دهه گذشته توليد محتوا و اطلاع رساني در سازمان اوقاف ضعيف بوده و ما نتوانستيم مردم را نسبت به اين سنت الهي آشنا كنيم، از سوي ديگر رسانه ها آن حساسيت و توجه لازم را نداشته اند، چرا كه رسانه ها در صد ها موضوع مهم نقش آفريني مي كنند اما نسبت به موضوع مهم وقف آن حساسيت لازم را نداشته اند .
مديركل روابط عمومي سازمان اوقاف و امور خيريه تاكيد مي كند: طي ساليان گذشته آمار و اطلاعات موقوفات و هزينه هاي آنها در اختيار مردم قرار نمي گرفت، اما امروز بر اساس سياست هاي نماينده ولي فقيه در ارتباط با شفاف سازي عملكرد سازمان و مديريت موقوفات، سامانه جامع مديريت بانك اطلاعات موقوفات و بقاع متبركه در تمامي اجزاء سازمان راه اندازي شده كه تمام مديران به آن دسترسي دارند و در واقع اين سامانه انقلابي در سازمان اوقاف است .
ربيعي خاطر نشان كرد: طي 50 سال گذشته سازمان اوقاف به اين مشهور بوده كه نمي خواهد اطلاعات در آمد موقوفات را ارائه دهد و بنا نبوده اين كار صورت گيرد و هر كسي بر اساس سلايق و تدبير خود هزينه مي كرد و باعث بي اعتمادي مي شده است، اما امروز افتخار مي كنيم كه ريال به ريال درآمد و هزينه هاي موقوفات در اين سامانه وارد
مي شود و در اختيار مديران قرار مي گيرد و هيچ ابهامي وجود ندارد، بنابراين با اين اقدام مخوف بودن سازمان اوقاف در عدم ارائه اطلاعات برطرف شد .