نگاهي به فرآيند تربيتي و آموزشي كودكان و نوجوانان در كانون اصلاح و تربيت (بخش نخست)
نهال تربيت در بستر گرم كانون

صديقه توانا
نقض حقوق بشر ادعاي نخ نماي غربي ها براي تخريب چهره ايران اسلامي است. براي طرح اين ادعا آن ها به مستمسك هاي مختلفي دست آويخته اند. يكي از اين دستاويزها نقض حقوق كودكان و نوجوانان بزهكار است. اما سازمانها و نهادهاي رسمي و غيررسمي حمايت از كودكان و نوجوانان و مراكز اصلاح و تربيت در جهت حمايت و تربيت كودكان و نوجوانان هنجارشكن و ناقض قوانين اجتماعي به فعاليت و خدمت رساني مشغول هستند.
كانون اصلاح و تربيت تهران در سال 1347 آغاز به كار كرد. انديشه و ساماندهي اين اقدام متناسب با نياز جامعه و اطفال و بچه هايي بوده كه با محيط زندگي و هنجارهاي آن سرسازگاري ندارند. كودكان و نوجوانان معارض قانون به خاطر رفتار يا انجام اعمالي، به تشخيص دادگاه صالح به كانون اصلاح و تربيت تحويل داده مي شوند. اين مركز در بدو ورود و صدور حكم آزادي نقشي ندارد و دادگاه آن را تعيين مي كند. همچنين براساس ماده 17 آئين نامه اجرايي سازمان زندان ها و اقدامات تاميني و تربيتي كشور كانون اصلاح و تربيت مركزي است براي نگهداري، اصلاح و تربيت و تهذيب اطفال غيربالغ و بزهكاراني كه كمتر از 18 سال سن داشته باشند كه در كليه استانهاي كشور كانون اصلاح و تربيت احداث شده است و يكي از مهم ترين آثار تاسيس كانون، جداسازي بزهكاران زير 18 سال از مجرمين بزرگسال است و اين دقيقا در راستاي دفاع از حقوق بشر و توجه ويژه به حقوق كودكان در كشورمان است . اغلب مددجويان كمتر از 18سال سابقه اي ندارند و سهوا به علت عدم آگاهي از قانون يا فقدان خانواده اي منسجم و سالم دچار خطا مي شوند. لذا تعليم و تربيت و آموزش حرفه اي شرافتمندانه به مددجويان كانون اصلاح و تربيت و ايجاد زمينه مناسب براي آموزش مهارت هاي فردي و اجتماعي به مددجويان براي جامعه پذيري موفق و ارجاع شخصيت هاي كارآمد، باعزت و اعتماد به نفس به جامعه در صدر برنامه هاي تربيتي كانون و مهم ترين آرزوي پرسنل خدوم اين مراكز است.
كانون اصلاح و تربيت، مكاني
براي اصلاح شخصيت
به منظور رد ادعاهاي مغرضانه رسانه هاي بيگانه در مورد نقض حقوق بشر در ايران و تاييد مطالب فوق در خصوص اهداف اصلي كانون اصلاح و تربيت، پس از هماهنگي هاي لازم به همراه رحمان محمدي عكاس روزنامه، نصف يك روز كاري را در كانون گذرانديم تا از نزديك با نحوه كار مددكاران، پرسنل و مسئولان زحمت كش مركز آشنا شويم، چون هيچ وقت شنيدن مانند ديدن نمي شود و الحق والانصاف آنچه از فضاي كانون اصلاح و تربيت در يك گردش سريع و كوتاه اما مفيد و مثمرثمر ديديم، چيزي نبود جز تلاش در جهت تربيت و پرورش استعدادهاي نوجوانان و جوانان پاك و معصوم اين مرز و بوم . برخلاف آنچه در بيرون تصور مي شود، كانون زندان است، تنها چيزي كه به ذهنت خطور نمي كرد، زندان بود، چون وقتي با استقبال گرم مديركانون و معاون ايشان در بازديد از قسمت هاي مختلف مواجه شديم و با بچه هايي كه معصوميت در نگاه تك تك آنها موج مي زد، به گفت وگو نشستيم تازه متوجه كار دلسوزانه پدرانه و مادرانه پرسنل كانون شديم كه چقدر مخلصانه شب و روز وقت و انرژي خود را صرف تربيت، آموزش و نگهداري آينده سازان ايران اسلامي مي كنند.
علي رستمي مديركانون اصلاح و تربيت تهران در بدو ورود، با استقبال گرم پذيراي حضورمان مي شود و اطلاعاتي در مورد بچه ها و عملكرد كانون اصلاح و تربيت در اختيارمان قرار مي دهد. او با اشاره به اينكه بچه ها پس از ورود به كانون بايد فرايندي را طي كنند به گزارشگر كيهان مي گويد: «واحد پذيرش و تشخيص اولين قسمتي است كه بچه ها بايد آن را پشت سربگذارند و اولين فردي كه مددجو را مي بيند روان شناس است كه پس از انجام مصاحبه براي كاهش استرس او را براي ورود به كانون آماده مي كند. بچه ها پس از انجام مصاحبه اوليه و تكميل پرونده و فرم پرسش نامه شخصيتي و تشخيصي بهره هوشي، در بخش دختران يا پسران كه كاملا از هم جدا و تحت نظارت و مراقبت هاي مددكاران زن و مرد هستند، نگهداري مي شوند.
مدير كانون اصلاح و تربيت با بيان اين نكته كه حدود 50درصد بچه هاي بازپرور پس از 10روز به لحاظ قضايي آزاد مي شوند، خاطر نشان مي كند: «برخي از بچه ها به لحاظ سپردن قرار كفالت آزاد مي شوند، اما در كل همه بچه ها پس از برخورداري از مشاوره هاي قضايي، بهداشتي و رواني و اخلاقي توسط كارشناسان مربوطه پرونده شخصيتي شان تكميل مي گردد. همچنين در طول مدت حضور بچه ها در پذيرش و تشخيص، مددجو از نظر اعتياد به مواد مخدر و بيماري هاي پرخطر مورد بررسي قرار مي گيرد و به طور كلي فرايند اصلاح و تربيت پس از پذيرش اوليه و گذراندن دوران اقامت در اين واحد آغاز مي شود.»
وي اضافه مي كند: «برنامه ريزي براي اصلاح و تربيت توسط كارشناسان اداره فرهنگي كانون و با مشاركت شخص مددجو صورت مي گيرد. توانايي جسمي، ذهني و علاقه مندي مددجو نقش مهمي در اين برنامه ريزي هاي اصلاحي و تربيتي دارد و به طور كلي استفاده از تنبيه بدني براي اصلاح رفتار مددجويان تحت هر شرايطي ممنوع است.
تنبيه بچه ها در كانون ممنوع!
آقاي رستمي با تاكيد بر اين موضوع كه روش هاي تنبيهي از نظر روان شناسي در اصلاح و تربيت بچه هاي قانون شكن كارساز نيست، اضافه مي كند: «بستر برنامه هاي كانون، تربيت و اصلاح است نه تنبيه . ما سعي مي كنيم بچه ها را از روند كارهاي مخرب گذشته اصلاح كنيم و آنها ديگر به گذشته برنمي گردند. هدف كمك به تصحيح رفتار مخرب آنهاست و با هر نوع تنبيه بدني مخالفيم.»
به آقاي رستمي مي گويم وقتي هيچ تنبيهي در كانون نباشد و بچه ها از تمام امكانات رفاهي و آموزشي خوبي در اينجا برخوردار هستند، آيا فكر نمي كنيد اين مسئله باعث شود بچه ها پس از خروج از كانون دوباره مرتكب خلاف شوند و بخواهند باز به كانون برگردند كه در پاسخم مي گويد: «وقتي بچه ها در مسير درست زندگي قرار بگيرند امكان رجوع آنها به كانون كم است. هرچه محيط سالم تر و مثبت تر و الگوهاي مثبت بيشتري در اختيار بچه ها قرار داشته باشد قطعاً نوجوانان و جوانان تحت تأثير قرار مي گيرند چرا كه بچه ها در سني زير 18 سال شخصيت فردي شان شكل مي گيرد و به هر طرف كه آنها را سوق دهيم، رشد مي كنند، وقتي اين نهالهاي نوپا تحت تربيت مددكاران كانون قرار مي گيرند، از پايه درست و اصلاح مي شوند.»
19/86 درصد بچه هاي كانون سابقه كيفري ندارند
از مدير كانون اصلاح و تربيت تهران در مورد تعداد بچه ها و بيشترين تعداد آمار بزهكاري اجتماعي بين دختران و پسران سؤال مي كنم. وي با اشاره به اينكه 180 بچه در مركز نگهداري مي شوند، مي گويد: «26 نفر را دختر و بقيه را پسران كانون تشكيل مي دهند. كه 61/47 درصد بچه ها اقامتي كمتر از يك 10 روز را در كانون دارند. همچنين 51/15 درصد 10 تا 20 روز 70/7 درصد 20 روز تا يك ماه، 99/11 درصد يك تا دوماه، 20/17 درصد بيش از دو ماه در كانون نگهداري مي شوند و به طور كلي مدت زمان حضور بچه ها از 3 ماه تا 2 سال با توجه به نوع جرم آنها مشخص مي گردد. و به طور كلي 83 درصد بچه ها در كمتر از 2 ماه از كانون آزاد مي شوند، كه 19/86 درصد آنها فاقد سابقه كيفري هستند و 66/7 درصد يك بار سابقه حضور 95/3 درصد 2 بار سابقه و تنها 20/2 درصد بچه ها بيش از 2 بار سابقه حضور و بازگشت مجدد به كانون را دارند.»
آقاي رستمي با اشاره به اينكه اين آمار در يك بررسي 10 ساله از سال 80 تا 90 به دست آمده است خاطرنشان مي كند: «بين جرائم سرقت در طول سال در اولويت قرار دارد كه با 86/27 درصد سرقت و اخاذي، 94/17 ضرب و جرح و نزاع 89/11 درصد مواد مخدر و بقيه جرائم مثل خريد و فروش مشروبات الكلي و تخلفات رانندگي آمار فراواني جرائم و تخلفات را به خود اختصاص مي دهد.»
از وي در مورد آمار قتل سؤال مي كنم كه مديركانون مي گويد: «آمار قتل به كمتر از يك درصد مي رسد كه كمترين فراواني جرائم بين بچه ها را قتل تشكيل مي دهد.»
وقتي بچه ها قرباني خودخواهي والدين مي شوند...
عدم گذشت و ايثار در زندگي مشترك از سوي زن يا مرد، نزاع ها و بگومگوهاي بي ارزش و نگاه تحقيرآميز زن به شوهر يا بالعكس و چشم پوشي نكردن از خطاهاي ريز و درشت زندگي زناشويي و... نه تنها آفت سرسخت زندگي مشترك مي گردد، بلكه فرزندان را قرباني خودخواهي پدر و مادرها مي كند، والديني كه صرفاً به خاطر غرور و منيت حاضر نيستند دست از لج و لجبازي بردارند و طفلك آن دختر يا پسر بي گناهي كه زير بار اين همه خشونت شانه هاي نحيفش تكيه گاهي ندارد و به ناچار يا به سوي عشق ها و دوستي هاي خياباني كشيده مي شود و آنها را يار شفيق خود مي پندارد يا خداي ناكرده به جرائم و كارهاي خلاف اخلاقي دست مي زند كه جبران ناپذيرند و يك عمر زندگي يك نوجوان را به سياهي و تباهي مي كشاند.
مهسا، امير، محمدرضا، مهدي، سعيد، فرزاد، رحمت، زهرا، عسل، مريم و ديگر بچه هاي كانون كه در تك تك نگاه پاكشان دنيايي از عشق و اميد به زندگي در كنار خانواده موج مي زند، هر يك بر اثر بي مبالاتي و بي توجهي والدين، كمبود عاطفه و خودخواهي كاذب پدر يا مادر، پا به كانون اصلاح و تربيت گذاشته اند شايد به خاطر سرقت، فرار از دعواهاي روز و شب پدر و مادر، بي تاب شدن در زير شلاق ناپدري يا نامادري، فريب نارفيق خوردن و آلوده شدن دامان پاكشان به ناپاكي ها و چه بسا قتل.
مهسا كه در قتل پدرش توسط مادر خود همدستش بوده و از اين واقعه دچار لكنت زبان و شوك شده است، 6 ماه است كه در كانون زندگي مي كند. نگاهش خيره به نقطه اي. كدام نقطه؟ - نامعلوم مانده است. نمي خواهم با يادآوري واقعه تلخ آن شب سياه آزارش دهم، اما گويا خودش از اينكه مرتكب چنين خطاي بزرگي شده به شدت پشيمان است، چرا كه صرفاً اين اتفاق ناگوار به خاطر عشق خياباني او به پسر همسايه روبه روي خانه شان رخ داده است. پسري كه معلوم نبود بتواند دردانه پدر را خوشبخت نمايد و حالا او و مادرش محكوم به قصاص شده اند... البته اين حكم قبل از تصويب قانون جديد مجازات اسلامي است.
هرچند كه تا قبل تر از آن هم يعني طي 6 سال هيچ يك از بچه هاي كانون گذشته كه محكوم به قصاص بوده اند، اعدام نشده اند و همه مورد بخشش قرار گرفته اند.
و اين مطلب را آقاي رستمي با تاكيد بر اين موضوع كه سياست كانون بخشش و تربيت مجرمان است، اظهار مي دارد و در اين مورد به گزارشگر كيهان مي گويد: «در طول مدت خدمتم در كانون شاهد حكم قصاص بچه ها نبوديم ضمن اينكه قصاص براي بچه هاي زير 18 سال اعمال نمي شود و هميشه سعي مددكاران كانون بر اين است كه رضايت شاكيان را جلب نمايند.»
مديركانون اصلاح و تربيت با بيان اين نكته كه سال گذشته سه مورد رضايت شاكي و امسال هم 2 مورد شكايت در شرف رضايت داريم، خاطرنشان مي كنند: «با توجه به اينكه در جرائم قتل شاكي است كه تعيين كننده قصاص مي شود، اما برخلاف آنچه كه رسانه هاي بيگانه اعلام مي كنند كه بچه هاي زير 18 سال محكوم به اعدام مي شوند، هرگز چنين اتفاقي رخ نداده است ضمن اينكه در دادگستري استان تهران كميته اي براي پيگيري حقوقي افراد شامل اولياي دم و قاتل جهت پيگيري داير شده است و قانون جديد مجازات اسلامي هم در راستاي حمايت از كودكان و نوجوانان به تصويب رسيده است.»
اعدام كودكان زير 18 سال حذف شد
با تصويب جديد مجازات اسلامي، ديگر هيچ مجرم زير 18 سال اعدام نخواهد شد.
امين حسين رحيمي عضو كميسيون قضايي مجلس با اعلام خبر فوق در گفت وگويي مي گويد: «در قانون مجازات اسلامي سن ورود كودكان به بزرگسالي 18 سالگي تعيين شده و ديگر هيچ فرد زير 18 سال قصاص نخواهد شد.»
وي اضافه مي كند: «سن كيفري در قانون قبلي براي دختران 9 و براي پسران 15 سال قمري بود كه سن بلوغ ملاك قرارداده شده بود، اما در قانون جديد شرط بلوغ برداشته شده است.»
نماينده مردم ملاير و عضو كميسيون حقوقي و قضايي مجلس خاطرنشان مي كند: «براي افراد 9 تا 15 سال در قانون جديد، اقداماتي نظير «تحويل به والدين و نصيحت» در نظر گرفته شده است، و به صورت كلي مجازات اطفال ونوجوانان زير 18 سال كاملاً تفكيك شده و قصاص براي كودكان و نوجوانان زير 18 سال طبق قانون جديد منتفي است.»
رحيمي در ارتباط با اينكه آيا همچون گذشته اين افراد پس از رسيدن به سن قانوني به مجازات مي رسند يا خير مي گويد:«اين موضوع براي زماني بود كه سن مسئوليت كيفري 9 و 15 سال بود ودر حال حاضر اگر در زمان ارتكاب جرم، فرد زير 18 سال باشد به كانون اصلاح و تربيت معرفي مي شود.»
گزارش روز