ضرورت تأكيد بر فرهنگ سازي مراسم معنوي اعتكاف (بخش پاياني )
پرواز در آسمان بندگي با بال دعا

گاليا توانگر
اعتكاف يعني جدا شدن از هر چيز مادي كه فرد را از خودش دور كرده است. اعتكاف يعني فرصتي براي خودسازي كه در پي اين جهاد اكبر، جامعه نيز ساخته مي شود. يعني وقف عقل و جوارح براي خالق، كه توجه واقعي دل به صاحب آن (ايزدمنان) را مي طلبد.
خداوند در قرآن كريم به بنده اش مي فرمايد: «من از رگ گردن به شما نزديك ترم.» اما درك اين مفهوم براي ما در اين زندگي ماشيني بسيار سخت است لذا بهترين شيوه براي درك بهتر از وظايف بندگي خود، خلوت گزيني سه روزه در خانه خدا (مسجد) است. جداي از تمامي رابطه ها و تعلق ها، گاهي دوست داري جدا شوي و تنهايي را با تمام وجودت حس كني. دقيقاً همان تنهايي كه وقتي در جمع هستي به سراغت مي آيد و شايد اين بار سعي داري متفاوت و بي حضور جمع تجربه اش كني.
در همان لحظه هايي كه هيچ كس نيست، صدايي مي شنوي: «من هستم.» خدا را با تمام وجودت مي پذيري و اين لحظه ها، لحظه هاي خاص اعتكاف است. لحظه هايي كه در خودت سير و سلوك مي كني براي يافتن گم شده اي كه مدتها در جست وجويش هستي.
در سال گذشته ششصد هزار نفر در سه هزار و 208 مسجد به اعتكاف نشستند. حضور 70درصدي جوانان در اعتكاف كه 64 درصد آن را بانوان و 36 درصد آن را مردان شامل مي شدند، گواه ميل بي اندازه قشر جوان به امر مهم خودسازي است.
سال گذشته در سيصد و يك شهر و شهرستان مراسم اعتكاف برگزار شد كه پيش بيني مي شود براي امسال اين مراسم با رشد 9درصدي همراه باشد.
پيش بيني ها حكايت از ميزباني سه هزار و پانصد مسجد و معتكف شدن 700 تا 750 هزار نفر دارد.
حضرت امام خميني(ره) در ابياتي زيبا به مفهوم اعتكاف پرداخته اند: در حلقه درويش نديديم صفايي در صومعه از او نشنيديم ندايي/ در مدرسه از دوست نخوانديم كتابي در مأذنه از يار نديديم صدايي/ در جمع كتب هيچ حجابي ندريديم/ در درس صحف، راه نبرديم به جايي/ در بتكده، عمري به بطالت گذرانديم در جمع حريفان، نه دوايي و نه دائي/ در جرگه عشاق روم بلكه بيابم / از گلشن دلدار، نسيمي رد پايي/ اين ماه و مني جمله ز عقل و عقلااست /در خلوت مستان نه مني است و نه مايي.
بهره مندي از روح اعتكاف با جدايي از دنيا
حجت الاسلام عليرضا شاه فضل، مسئول دفتر نهاد رهبري در دانشگاه علوم پزشكي كاشان برگزاري پرشكوه مراسم عبادي اعتكاف طي چند ساله اخير را يكي از شاخصه هاي كارهاي فرهنگي در كشور دانسته و مي گويد: «باتوجه به اين استقبال پرشور ضروري است مساجد از هر نظر آمادگي لازم را داشته باشند. از لحاظ بهداشتي، سيستم سرمايشي و نيز سيستم هاي صوتي نبايد مشكل و مانعي وجود داشته باشد. در اين ايام بايد يك مدير مقتدر امور را در هر مسجدي به دست بگيرد و ضمناً بر عملكرد اين مديران نيز بايد نظارتي وجود داشته باشد.»
اين كارشناس مسائل مذهبي و فرهنگي در ادامه مي گويد: «بهره مندي از روح اعتكاف كه همانا دوري گزيدن از دنيا و امور دنيوي است، خيلي مهم است. در واقع انتظار داريم فرد از وضعيت زندگي روزمره خود خارج شده و با بهره گيري از يك سري عبادات خود را بهتر شناخته و به خداي خويش نزديك تر شود. بعضاً ديده شده كه برخي از معتكفين با گروه دوستان و همسالان خود در اين مراسم شركت مي كنند. توصيه ما به اين عزيزان اين است كه اگر هم نمي خواهند در مساجد جداگانه اي ثبت نام كنند، لااقل در فضاي مسجد گوشه هاي جداگانه اي را برگزينند. اين گونه از بحث هاي دنيوي و گفت وگوهاي دوستانه فاصله گرفته به روح اعتكاف و انجام عبادات مي پردازند.»
حجت الاسلام شاه فضل در مورد جواناني كه با خود ابزار تكنولوژي نظير تلفن همراه و لپ تاپ به صحن مسجد مي برند، مي گويد: «به همراه داشتن ابزار ارتباطات الكترونيكي يا به همراه داشتن كتاب هايي غير از كتاب هاي مذهبي نظير كتاب هاي درسي يا داستاني به روح اعتكاف كه همانا خلوت گزيني و تفكر مذهبي است، ضربه مي زند. مديران مساجد بايد براي ساعات درون مسجد برنامه ريزي داشته باشند. دعوت از سخنرانان عاليقدر مذهبي و تبيين مباحث ديني براي معتكفين از ضروريات است. سخنرانان بايد توجه كنند كه بيشتر به تبيين روح عبادات پرداخته و از ارائه بحث هاي سياسي تند و جناح گرايي سياسي جداً بپرهيزند.»
اصل هدف از شركت در مراسم عبادي اعتكاف بايد تزكيه نفس باشد. اين كارشناس مذهبي در تكميل صحبت هايش مي گويد: «بعضاً ديده شده برخي از معتكفين براي حاجات دنيايي نظير قبولي در كنكور، احراز شغل مناسب، يا صورت پذيرفتن يك ازدواج در اين مراسم شركت مي كنند. اگرچه همه خواسته ها را بايد از خداوند متعال خواست، اما بهتر است در اين ايام سه روزه بر هدف اصلي اعتكاف بيشتر متمركز باشيم. در رفتار، اهداف و سرانجام خويش تفكر كنيم تا به هدف اصلي خلقت كه همانا بندگي در سايه انس با قرآن است نزديك تر شويم. معتكف بايد در اين ايام كه فرصت تصميم گيريهاي بزرگ است، تصميمات مؤثري براي زندگي اش بگيرد. در زندگي روزمره به دليل مشغله هاي زياد معمولا نمي توان تصميمات بزرگ و ويژه اي اتخاذ كرد.»
برنامه ريزي روزهاي اعتكاف با ترازوي اعتدال
آسيب هايي كه ممكن است متوجه مراسم عبادي اعتكاف شود، از دو بعد محتوا و قالب قابل بررسي اند. آنچه در بعد محتوايي است، به عدم شناخت افراد از ارزش عمل عبادي كه انجام مي دهند، برمي گردد. بايد سطح شناختمان را نسبت به اعمال عبادي كه انجام مي دهيم، ارتقا بخشيم. خداوند در قرآن كريم نيز مي فرمايند: «ما به اندازه درخواست شما كه برگرفته از شناخت و معرفت شماست، به شما مي بخشيم.»
حجت الاسلام عليرضا يحيايي ضمن بيان مطالب بالا در باب آفت هايي كه در قالب و شكل اعتكاف ممكن است رخ دهد، مي گويد: «آفت هايي همچون خود بزرگ بيني و غرور، تكليف انگاري صرف، ظاهرگرايي، افراط و زياده روي در عبادات، فردگرايي و عدم تمايل به عبادات دسته جمعي، كج فهمي و انحراف مفهومي از عبادات مجموعه اي از آفت هايي هستند كه ممكن است به قالب و شكل برگزاري اعتكاف وارد آيد. حال آنكه پيامبر(ص) توصيه مي كردند: اعتكاف به صورت دسته جمعي و آن هم در مسجد جامع شهر تحقق پذيرد.»
اين كارشناس مسائل مذهبي به رعايت اعتدال در برنامه هايي كه از سوي مدير مراسم در مسجد اجرا و هدايت مي شود، تأكيد داشته مي گويد: «بعضي از دست اندركاران اعتكاف گمان مي كنند بايد تمام اوقات معتكفين را با برنامه هاي مختلف نظير سخنراني هاي فشرده، دعاهاي طولاني، شبي با قرآن، تواشيح، ختم صلوات، مداحي و غيره پر كنند.
اين نوع برنامه ريزي فشرده با روح عمل عبادي اعتكاف سازگار نبوده و باعث خستگي و دل زدگي معتكفين مي شود. اگرچه ارائه اين برنامه ها روي خط اعتدال مؤثر خواهد بود، اما همه مراسم نبايد با استفاده از ميكروفن مسجد انجام شود. براي مثال اگر عده اي دوست دارند دعايي را در گوشه اي از مسجد به صورت گروهي قرائت كنند، مي توانند در قسمت ها و شبستان هاي مختلف مسجد به اين امر بپردازند. ايرادسخنراني توسط علماي اخلاقي شهر و تشكيل حلقه هاي معرفتي در ميان معتكفين از سنت هاي حسنه اين مراسم معنوي و عبادي است.»
معتكفين بايد به اين نكته توجه داشته باشند كه اگر خدايي نكرده اعمال و رفتارشان موجب اذيت و رنجش سايرين شود، نه تنها به ثوابي دست نيافته بلكه مرتكب گناهي بزرگ مي شوند. هر كاري كه مزاحم عبادت و حتي خواب ديگران شود نه تنها ناشايست، چه بسا در مواردي حرام است. حجت الاسلام يحيايي با تأكيد بر اينكه اعتكاف بايد براي تقويت ارتباط خصوصي افراد با ذات اقدس حق باشد، تلاش در حفظ آرامش محيط و حاكم كردن جو تفكر و سكوت در فضاي اعتكاف را مهم و ضروري تلقي كرده و مي گويد: «در هيچ برنامه اي نبايد افراط گرايي در پيش گرفت. اگرچه گفته شد سخنراني ها، مداحي ها، تواشيح خواني هاي پياپي باعث خستگي و دل زدگي مي شود اما از سويي ديگر درون گرايي و فردگرايي معتكف را صحيح نمي دانيم. عبادت ها بايد به صورت دسته جمعي و به دور از فشردگي و شتاب زدگي صورت گيرد.»
ضرورت هاي بهداشتي در محيط مسجد
حضور گسترده جوانان در مراسم اعتكاف و ساير برنامه هاي ديني در شرايطي كه جامعه مملو از ناخالصي هاست، پيام معنويت و انسجام در ميهن اسلامي را دارد لذا بايد مورد توجه خاص قرار گيرد. اعتكاف نوعي مبارزه با تهاجم مبتذل غرب است، چراكه استكبار و توطئه دشمن به دنبال تضعيف اعتقادات و باورهاي ديني جوانان است كه برگزاري مراسمي مانند اعتكاف مي تواند اين توطئه ها را خنثي كند.
محمد اميني، كارشناس بهداشت مي گويد: «باتوجه به اينكه مراسم اعتكاف در سال جاري با آغازين روزهاي گرم سال قرين شده است در مكان عمومي مسجد رعايت نكات خاص بهداشتي را مي طلبد. عزيزان بايد وسايل بهداشتي شخصي خود به همراه چند جفت جوراب و لباس هاي راحت و سبك به همراه داشته باشند. محيطي كه در آن عبادت مي كنند بايد معطر و تميز باشد بنابراين از به همراه آوردن تنقلاتي كه باقي مانده و پوسته آنها برجاي مي ماند و باعث آلودگي محيط مي شود، جداً خودداري كنند و كفش ها هم حتماً در پلاستيك قرار گيرد.»
اين كارشناس مسائل بهداشتي به مجهز كردن وسايل سرمايشي مسجد و نيز شستن فرش ها با مواد ضدعفوني كننده قبل از برگزاري مراسم تأكيد كرده و مي گويد: «هر يك از معتكفين حتماً يك تيوپ از مايعات ضدعفوني كننده دست كه به آب نيز احتياجي ندارد، همراه خود داشته باشند. در روشويي مساجد از شانه كردن موها يا شستن وسايل غيرضروري نظير جوراب ها جداًً خودداري شود. هر يك از معتكفين لازم است چند جفت جوراب به همراه بياورند. جوراب هاي استفاده شده را مي توان در هر روز تعويض كرد و در پلاستيكي جاي داد تا در هنگام عزيمت به منزل براي شستن جمع آوري شده باشند. از راه رفتن پابرهنه برروي كاشي ها و صحن مساجد خودداري كنند.
در هواي گرم تابستان قسمت هاي مختلف بدن مستعد پذيرش قارچ هاي گوناگوني هستند لذا ضروري است انگشتان پا با جوراب پوشانده شده و دست ها هراز گاهي ضدعفوني شوند.
پاسخي روشن براي سؤالات و شبهات معتكفين
حجت الاسلام والمسلمين محسن قرائتي، رئيس ستاد اقامه نماز خطاب به ائمه جماعات مي گويد: «اگر خود معتكف نمي شويد حتماً سعي كنيد در اين سه روز در مسجد حضور داشته باشيد و به سؤالات معتكفين و شبهات آنها پاسخي مناسب بدهيد. نبايد اين گونه باشد كه معتكفي با سؤالات ذهني خود و شبهاتي كه در فكر دارد وارد مسجد شده و پس از پايان يافتن اين مراسم معنوي با خروج از مسجد همين سؤالات و شبهات را به منزل ببرد.»
وي مهم ترين و تأثيرگذارترين روش ارتباطي را گفت وگوي چهره به چهره و رودررو دانسته و مي گويد: «جوانان مانند ميوه هاي درختان مختلف هستند. عده اي مانند توت شيرينند. به راحتي با يك تكان ساده مدام به مساجد رفت و آمد دارند. عده اي ديگر مانند انار هستند، حلال زادگاني كه بايد آنها را تك تك چيد. عده اي مانند گل سرخند، زيبا اما خاردار، براي چيدنشان بايد دقت كرد و مراقب بود. عده اي ديگر مانند نارگيل هستند كه دسترسي به آنها سخت است و اگر دستمان هم به آنها برسد داراي پوسته سختي اند كه بايد از آن عبور كرد تا درون صاف و شيرين آنها نمايان شود. عده اي نيز مانند گردويند پشت برگ ها پنهان مي شوند و با ضربه هاي سخت هم فرو نمي ريزند. شما اگر يوسف هاي كشور را مي خواهيد نبايد از يك در وارد شويد، بلكه بايد از درهاي مختلف وارد شد و از هر شيوه اي براي جذب جوانان استفاده كرد. جواناني كه همچون توت اند، خود دائماً به مسجد رفت و آمد مي كنند. هدف اصلي ما در مراسم اعتكاف بايد جذب دائمي ساير جوانان باشد.»
رئيس ستاد اقامه نماز در تكميل صحبت هايش مي گويد: «بايد با مردم خودماني و گزيده حرف زد. احتمالات زياد و پيچيده را مطرح نكرد. هر سؤالي كه مطرح مي شود بايد جوابي كه بيشتر علما به آن اشاره كرده اند در پاسخ به آنها برگزيد. لزومي ندارد همه نظرات پيش روي سؤال كنندگان قرار گيرد و باعث سردرگمي شوند. در بين نماز روحانيون براي كسي استخاره نگيرند، خطبه ها طولاني نباشد. فيلم پخش نكنند. تفسيرهاي كوتاه مطرح كنند. به مردم قول ندهند كه حتماً با قرائت دعا به خواسته هاي دنيوي خود مي رسند، بلكه بگويند بين قرائت اين دعا و خواسته تو ارتباطي وجود دارد كه اميد است به واسطه آن به خواسته ات برسي.»
گزارش روز