پريسا جلالي
تا چه حد برنامه هاي مبارزه با دخانيات پاسخگو بوده و چه تعداد از مبتلايان به مواد دخاني مصرف را رها كرده و يا چقدر توانسته افرادي كه قصد آغاز داشته اند را منصرف كند؟
آيا صرف ساختن و پرداختن شعارهاي حاوي هشدار نسبت به خطرات مواد دخاني كافي است؟ آيا تصاوير پشت پاكت هاي سيگار قادر بوده مصرف كنندگان را پشيمان كند و يا... سؤالاتي است كه گويا هنوز پاسخ روشني برايشان نيست و كارشناسان و پزشكان و متخصصان بايد روش هاي ديگري براي كاهش مصرف بيابند. اقداماتي فرهنگي كه بتواند منع مصرف را تشويق كند و ضمانت اجرايي مقتدري نياز است تا قوانين مربوطه را بيش از پيش اجرا كند.
طبق مطالعات انجام شده در رابطه با بيماري هاي مرتبط با استعمال دخانيات، حداقل 25نوع بيماري خطرناك شامل انواع سرطان و بيماري هاي مانند قلب و عروق، ريه، كبد، گوارش، جنين و نازايي به اثبات رسيده است و بروز 50هزار مرگ در ايران و هر شش ثانيه يك مرگ ناشي از مصرف دخانيات در جهان شدت خطر دخانيات را روشن مي كند.
تبليغ دخانيات هنوز جان دارد
برخي مي پرسند چرا با وجودي كه مدت هاست خبري از تبليغ مواد دخاني در رسانه ها نيست و سال هاست بيلبوردهاي سطح شهرها و جاده ها پيام هاي متفاوت و متنوعي از عوارض و عواقب خطرناك مصرف سيگار سرمي دهند اما آمارها حاوي تلخ ترين اخبار از افزايش مصرف سيگار در ميان مردمند؟
آيا قوانين سلبي به خودي خود مشكل داشته و نتوانسته مقابل دخانيات بايستد و يا قصور در اجراي آن است؟
آيا صرف وضع قانون مي تواند مانع مصرف شود يا اينكه فرهنگ سازي نسبت به عدم مصرف مؤثرتر خواهد بود؟
اما خديجه محصلي، كارشناس مسئول دخانيات وزارت بهداشت معتقد است كه هنوز تبليغات براي جذب جوانان به دخانيات ادامه دارد.
وي مي گويد: كمپاني هاي توليدكننده مواد دخاني با كاهش مصرف دخانيات به دنبال بازارهاي جديد هستند. از اين رو با هدف قراردادن زنان و جوانان در كشورهاي در حال توسعه سعي مي كنند با فرهنگ سازي به ترويج مصرف محصولات اقدام كنند.
به گفته وي كمپاني هاي بزرگ ترفندها و تبليغات غيرمستقيم متنوعي را براي جلب جوانان و به خصوص زنان و دختران در پيش گرفته اند تا اين گروه سني را كه بر خلاف فرهنگ جامعه و قبح مصرف دخانيات توسط اين گروهها، اين افراد را نيز آلوده كنند تا بازار بزرگ تري داشته باشند.
كارشناسي مسئول دخانيات وزارت بهداشت همچنين ادامه مي دهد: يكي از ترفندهاي جديد شركتها و كمپاني هاي دخانيات براي افزايش مصرف سيگار بين جوانان و زنان، از بين بردن قبح مصرف قليان و ترغيب آنها به مصرف اين ماده مضر دخاني است كه به خصوص به مصرف آن در بين خانواده ها دامن مي زنند و آن را كم خطر جلوه مي دهند. با اين ترفند غيرمستقيم، جوانان و زنان را به سمت مصرف نيكوتين و مواد دخاني و سيگار معتاد و ترغيب مي كنند به همين علت طي چند سال اخير متأسفانه شاهد افزايش شيوع مصرف دخانيات بين زنان و جوانان كشورمان بوده ايم كه جاي نگراني دارد.
اما به راستي چگونه مي توان در مقابل اين اقدام كمپاني هاي توليد مواد دخاني چند مليتي كه به روشهاي مختلف از جمله كم ضرر و بي خطر جلوه دادن انواع سيگارهاي جديد هستند، ايستاد؟
اماكن عمومي ناامن
برونشيت مزمن، التهاب در راه هاي هوايي بدن و سرطان و در نهايت مرگ.
اگر چه تلاش هاي فراواني در خصوص اين مهم صورت گرفته، تا جايي كه هم اكنون مصرف دخانيات در اماكن عمومي، ادارات و... ممنوع شده است اما مصرف اين مواد هنوز در اماكن عمومي و خصوصي قربانياني دربردارد و فاجعه بارتر اين كه فقط مصرف كنندگان مورد تهديد دخانيات نيستند و اين ماده مرگ آور اطرافيان افراد سيگاري را هم راحت نمي گذارد.
از اين رو اماكن عمومي بايد ايمن باشند در صورتي كه هنوز اين اتفاق نيفتاده و با گذشت مدت ها از تصويب و اجراي قانون ممنوعيت استعمال دخانيات در اماكن عمومي مردم بسياري از بي توجهي به اين قانون در رنجند كه البته بيشترين گلايه ها از سوي بيماران قلبي و آسمي است. علي اكبر زارعي يكي از شهرونداني است كه براي عبور و مرور در سطح شهر از تاكسي و مسافربرهاي شخصي استفاده مي كند اما از برخي رانندگان سيگاري گلايه دارد.
او مي گويد: در شهري مثل تهران كه آلودگي هوا زياد است نبايد با دست خودمان به اين آلودگي دامن بزنيم. با اينكه به رانندگان تذكر مي دهيم كه هنگام حركت سيگار نكشند اما آنها معتقدند سيگارشان را از شيشه خودرو بيرون گرفته اند و هواي داخل ماشين آلوده نمي شود در صورتي كه دود سيگار از شيشه پنجره عقب به داخل مي آيد و تا مقصد بايد رنج كشيد.
در حالي كه سال هاست استعمال دخانيات در اماكن عمومي ممنوع شده است. به طوري كه معاون بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي تبريز در همين رابطه مي گويد: استعمال دخانيات در مجامع عمومي غيرقانوني بوده و پيگرد قانوني دارد. بهداشت هم با استناد به ماده 13 مي تواند با استعمال كنندگان دخانيات در مكان هاي عمومي برخورد كند.
البته عده اي هم بر اين نظرند اگر هر يك از شهروندان خود را به عنوان يكي از مجريان اين قانون فرض كنند، هرگز شاهد افزايش مصرف دخانيات نخواهيم بود.
به گفته پزشكان افرادي كه مجبورند ساعت ها در كنار سيگاري بنشينند بيشتر صدمه مي بينند به دليل اينكه گازهاي متصاعد از استعمال سيگار و قليان وارد ريه آنها مي شود و چون سيگاري نيستند آسيب بيشتري مي بينند.
به همين علت غلامرضا عليزاده جامعه شناس مي گويد: بايد قوانيني با ضمانت اجرايي بالا داشته باشيم. به طور مثال در برخي كشورها براي تهيه بليط قطار از مسافر سؤال مي شود كه آيا تمايل داريد در كوپه افراد سيگاري باشيد يا خير. در اين شرايط افراد سيگاري حقي براي استقرار در بخش افراد غيرسيگاري ندارند اما در ايران چنين شرايطي مهيا نيست.
فقدان امكانات، توجيهي براي مصرف
قبح مصرف مواد دخاني شكسته شده است. به طوري كه هنوز عده اي كه تعدادشان رو به افزايش است دخانيات را دروازه اي براي آرامش، فراموشي مصيبت و برخي هم فراموش كردن امكانات نداشته شان مي دانند.
موضوعي كه دكتر عليرضا جنگي نژاد پزشك و عضو دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي بدان اشاره دارد و مي گويد: برخي از جوانان نداشتن امكانات و تفريحاتي كه جوانان و نوجوانان در ديگر جوامع دارند را بهانه اي براي استعمال دخانيات قلمداد مي كنند در صورتي كه دخانيات راه ورود به مواد افيوني را آسان كرده و زندگي را تباه مي كند.
وي شكسته شدن قبح مصرف دخانيات و قايل شدن امتيازاتي از سوي خانواده ها را هم دليل ديگر افزايش مصرف مي داند و به گزارشگر كيهان مي گويد: برخي خانواده ها براي اين كه فرزندان شان به سمت مواد افيوني و محرك ها نروند اجازه مي دهند حتي در جمع خانواده سيگار و قليان استفاده كنند يعني با امتياز دادن استفاده از دخانيات تلاش مي كنند فرزندشان را از اعتياد به مواد مخدر دور كنند در صورتي كه اين اشتباه بزرگي است چون دخانيات دروازه ورود به موادمخدر است.
دكتر جنگي نژاد اضافه مي كند كه كمتر كسي را مي بينيم مرحله اول ورودش به استعمال مواد افيوني، سيگار نباشد. قليان و يا به نوعي مواد دخاني آغازگر بوده و كمتر كسي پيش مي آيد بدون استفاده از دخانيات وارد مواد محرك زا يا افيوني شده باشد.
اين كه دخانيات داراي عوارض جانبي است را همه مي دانند ولي شايد فقط آگاهي داشتن كافي نيست و اين مسئله بايد به شكل يك باور دربيايد. بنابراين نياز به اقدامات فرهنگي دارد.
وي كه مدير يك كلينيك درمان اعتياد است همچنين مي گويد: خانواده ها بايد اين تصور اشتباه امتياز دادن را كنار بگذارند و اينكه تمام جاهاي دنيا مردم تفريحات زيادي دارند اما جوانان ما تفريح ندارند پس بايد اجازه دهيم سيگار و قليان را جايگزين كنند تعاريفي است كه در كشور ما به گوش مي رسد در صورتي كه اين تفريح نيست و در زمان اندكي به صورت يك مشكل بزرگ درمي آيد.
كاهش مصرف در گرو فرهنگ سازي
دخانيات جان بسياري را در جهان مي گيرد و جوانان زيادي را به كام مرگ فرو مي برد و صدها جمله و شعار ديگري كه ساخته و پرداخته مي شود اما چقدر مي تواند به كاهش مصرف كمك كند؟
به همين علت است كه اغلب پزشكان و جامعه شناسان و متخصصان در امور فرهنگي معتقدند زياد نبايد به تئوري هاي پزشكي و هشدارهايي مبني بر مرگ و مير ناشي از مصرف مواد دخاني تكيه كرد بلكه تلاش دستگاه هاي فرهنگي و آموزشي بهترين راهكار است.
دكتر جنگي نژاد معتقد است كه اقدامات فرهنگي بهترين كاري است كه مي تواند مصرف را كاهش دهد.
وي در توضيح بيشتر به طرح هميار پليس اشاره و تأكيد مي كند: طرح هميار پليس بهترين اقدام فرهنگي براي كاهش تصادفات و جرايم رانندگي بود كه از مهدهاي كودك و مدارس آغاز شد هر چند اين طرح نيمه كاره رها شد اما نتايج خوبي داشت كه اگر براي دخانيات هم چنين طرح هايي شروع شود حتما موثر خواهد بود. حتي ورود كتب آموزشي به اين بحث مي تواند فرهنگ ساز كاهش مصرف باشد و تأثيرش صدها برابر است.
گاهي اوقات بحث اعتياد به موادمخدر و يا ديگر امور جوانان آنقدر در نظر مسئولان پررنگ مي شود كه ديگر فرصت و برنامه اي براي دخانيات نمي گذارند در صورتي كه اگر اين موضوع حل شود مي توان جلوي بسياري از معضلات را گرفت.
ورود فرهنگي به بحث موادمخدر بهانه اي شد به سراغ خانم دكتر لاله افتخاري نماينده مردم تهران و عضو كميسيون فرهنگي مجلس برويم.
وي در اين رابطه مي گويد: نمايندگان در همه عرصه ها مي توانند دخالت داشته باشند و برخي از طريق قانون گذاري و برخي را از طريق نظارت و هم فكري و كمك به دولت به انجام مي رسانند. اين موضوع هم مي تواند جزء سياست ها و برنامه ها قرار گيرد و از طريق كتب درسي در برنامه هاي مدارس و صدا و سيما قرار گيرد. حتي تيزرها و فيلم ها و از طرفي هم با اجراي قانون صحيح مي توان اقدام كرد.
اين نماينده مجلس ادامه مي دهد: بحث هميار پليس طرح زيبايي بود همين را مي توان در مدارس گسترش داد كه خود فرزندان نسبت به مضرات سيگار و قانون منع استفاده از سيگار را از طريق كودكان آموزش داد.
وي با اشاره به خلاءهاي مبارزه با مصرف دخانيات مي گويد: توجه در برخي موارد كم بوده به طوري كه به نحوي تبليغ مصرف سيگار تلقي مي شود و قانون اجرا نمي شود و يك كار مفيد هم براي اين امر صورت نگرفته است. مثلا پشت پاكت سيگار تصاويري از مضرات دخانيات وجود دارد اما اين اقدام اصلا براي جلوگيري از مصرف نيست چون افرادي اين تصاوير را مي بينند كه براي خريد سيگار اقدام كرده اند.
وي اضافه مي كند: مهم اين است كه از خريد مواد دخاني جلوگيري شود براي همين آموزش و پرورش، صدا و سيما و دستگاه هاي مختلف بايد برنامه هاي خاصي داشته باشند در كميسيون فرهنگي هم تلاش مي كنيم تا اين موضوع جزء اولويت ها قرار گيرد.
گزارش روز