گشت وگذاري در بازار گل و راهكارهاي توسعه اين صنعت (بخش پاياني )
رونق اقتصاد گل با رويكرد اشتغال زايي
گاليا توانگر
هم زمين داراي پتانسيل خوب داريم و هم آب و هواي معتدل. هم نور كافي در اكثر ايام
سال هست و هم نيروي متخصص فارغ التحصيل رشته باغباني و كشاورزي در كشورمان كم
نيستند. بنابراين توسعه صنعت گل و گياه در كشور مساوي با ايجاد تعداد زيادي فرصت
شغلي براي جوانان خواهد بود.
سرزمين پهناور ما ايران با داشتن 12 اقليم از 14گونه اقليم شناخته شده در جهان، با
تنوع درجه حرارت هوا- بين 25 تا 45درجه سانتي گراد- و نيز داشتن انرژي لازم، طول
روز بلند، روشنايي و شدت نور بالا در زمستان ، توان توليد گل هاي زينتي و شاخه
بريده به اندازه تمام توليد و صادرات اروپا را دارد. ايران از لحاظ شرايط مساعد
براي توليد گل و گياه جزو 15كشور اول جهان است. موطن بسياري از گل و گياهان زينتي
كه در دنيا در زمينه توليد و پرورش آن تلاش شده از جمله گل هاي پيازي، پامچال،
ميخك، گلايل، لاله، سيكلمن ايران است. برخي گياهان نام پرس يا ايران را به يدك مي
كشند نظير گل سيكلمن (cyclamen persicum). دشت هاي نرگس در بهبهان، دشت هاي لاله
واژگون در شمال غرب شهر فارسان و نيز در تپه سفيد خان اراك و شهركرد و سوسن چلچراغ
در ارتفاعات البرز در كلاردشت و روستاي ييلاقي داماش شهرستان رودبار در استان گيلان
كه اين روستا را به خاطر اين گل يكي از مناطق گردشگري ايران مي دانند، گواه اين
ادعاست.
ايرانيان جزو نخستين ملتي بودند كه گل را به يكديگر هديه مي دادند. نقوش به جاي
مانده از دوران گذشته كه در آن عده اي شاخه گلي در دست دارند، مستند است و اين
موضوع نشانگر اين است كه ايرانيان باستان نيز براي پرورش گل و هديه دادن آن اهميت
ويژه اي قائل بوده اند. رواج گل و گياه در ايران به ويژه در طراحي فضاي سبز از
3هزار سال پيش اهميت داشته و توسعه آن در اين سرزمين به صورت يك حرفه عمر 85ساله
دارد. با اين حال متأسفانه سرانه مصرف گل در كشورمان امروزه در پايين ترين رقم ممكن
خود قرارگرفته است.
سرانه مصرف در آلمان 200شاخه، هلند 150شاخه، آمريكا، بلژيك، سوئد و دانمارك 48شاخه.
به طور متوسط سرانه مصرف در اروپا 150 شاخه در سال است كه به ارزش 40 تا 100 دلار
برآورد مي گردد. در بسياري از كشورها هر نفر روزانه يك شاخه گل مي خرد ولي در ايران
هر 15نفر يك شاخه گل خريداري مي كنند. سرانه مصرف در تركيه دو برابر ايران است. در
برخي كشورهاي اروپايي، آمريكا، آسياي جنوب شرقي با حذف واسطه ها از چرخه بازاريابي
در برخي موارد به كاهش بهاي گل و افزايش سرانه مصرف آن كمك كرده است.
از هر 50شاخه گل 30تا زباله مي شود!
درمورد سطح زيركشت گل و گياه در كشور آمار متفاوتي وجود دارد. طبق آخرين آمار مستند
موجود سطح زير كشت گل به انضمام گياهان زينتي در ايران 3119 هكتار است كه از اين
ميزان 82هكتار گلخانه شيشه اي، 1112 هكتار گلخانه چوبي و پلاستيكي و 1925هكتار
توليدات در فضاي آزاد را شامل مي شود. 8795 نفر توليدكننده در قالب 23شركت تعاوني
گل و گياه فعاليت مي كنند. مهم ترين گل هاي بريده در ايران گلايل، رز، ميخك،
داوودي، آنتوريوم، پرنده بهشتي، نرگس، سوسن، مارگريت، ژربرا و آسترومريا مي باشد.
بيشترين گلي كه در طول روز در بازار گل فروخته مي شود گل رز نوع هلندي است. گل هاي
رز، ژربرا و مريم گل هاي چهار فصل هستند و گل هاي شب بو، لاله، سنبل، داوودي، زنبق
و نرگس هلندي گل فصلي اند. گل هاي استرليتزيا، ليليوم و آنتوريوم با دوام ترين و
گران ترين گل بريده مي باشند. گلايل سفيد برخلاف رنگش براي مراسم ترحيم كاربرد
دارد. از نظر سطح زير كشت گل بريدني در گلخانه و فضاي باز استان هاي تهران، مركزي،
مازندران و خوزستان به ترتيب مقام اول تا چهارم را به خود اختصاص داده اند كه استان
هاي تهران، اصفهان و مركزي 90درصد گل و گياه زينتي ايران را توليد مي كنند. 50درصد
گل و گياه كشور در استان تهران توليد مي شود. 80درصد گل و گياه كشور در استان تهران
در بازار امام رضا(ع) عرضه مي شود. مناطق شمالي كشور بهترين شرايط را براي توليد گل
دارند، به طوري كه استان مازندران با توليد 75ميليون شاخه گل و گياه زينتي رتبه اول
توليد گل و گياه آپارتماني را در كشور دارا مي باشد. 90درصد توليدات در غرب اين
استان صورت مي گيرد.
شهرستان پاكدشت با 900هكتار زير كاشت گل و گياه يك سوم توليد گل شاخه بريده كشور را
به خود اختصاص داده است. استان خوزستان مهم ترين توليدكننده گل مريم از نظر رنگ و
مرغوبيت و در سطح كشور رتبه اول را داراست. 5درصد گلخانه هاي مدرن كشور در
مازندران، پاكدشت و ورامين قرار دارند.
در نمايشگاه بين المللي گل در اوزاكاي ژاپن در سال 1991 گلايل ايران در ميان 600
شركت خارجي مدال طلا گرفت و همچنين گل مريم ايران در نمايشگاه پلانتك آلمان صاحب
مدال گرديد.
خدايار همتي، عضو هيئت علمي دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان و كارشناس
علوم باغباني كه به همراه يكي از اعضاي خانواده اش نسترن همتي پژوهش گسترده اي در
باب كشف پتانسيل هاي بالاي كشورمان در زمينه پرورش گل و گياهان زينتي داشته اند،
برايمان درباره مشكلات توليدكنندگان گل و گياه ايران توضيح مي دهد:
«واحدهاي توليدي پراكندگي بالا دارند و درعين حال اكثر آنها در قالب واحدهاي كوچكي
فعاليت دارند. از طرفي انسجام بين توليدكنندگان در سراسر كشور براي صادرات وجود
ندارد.
ساختمان هاي واحدها گلخانه هاي قديمي و سنتي هستند. 95درصد گلخانه هاي ايران داراي
روكش نايلوني و چوبي اند. هزينه بر بودن احداث و نگهداري گلخانه مدرن و دسترسي
نداشتن توليدكنندگان به اين گلخانه ها از ديگر مشكلات است.
تنوع در واحدهاي بهره برداري بالاست مثلاً يك واحد ممكن است تا 40نوع گل پرورش دهد
و از آن سو هنوز تنوع كلي توليد در كشور پايين است.
رفتار سنتي توليدكنندگان و ارتباط نداشتن آنها با فارغ التحصيلان و مراكز تحقيقاتي
موجود چالش ديگري پيش روي بهره وري بهينه است.»
وي ادامه مي دهد: «در تهيه بذرها و نهاده ها هنوز مستقل نيستيم و بهره بردار از
بنيه كافي براي سرمايه گذاري جهت تغيير شيوه كاشت و پرورش اين محصولات برخوردار
نيست.
پايين بودن قيمت فروش توليدكننده نسبت به هزينه تمام شده توليد به گونه اي است كه
قيمت گل از هفت سال پيش تاكنون افزايش چنداني نداشته درحالي كه قيمت نهاده هاي
موردنياز تا هفت برابر افزايش يافته است. بروز خشكسالي ها و سرمازدگي پي درپي كه
دامنگير توليدكنندگان شده خود نيز چالش بزرگ ديگري محسوب مي شود.»
همتي معتقد است بزرگ ترين چالش ضايعات گل و گياه است به گونه اي كه از كل گل هاي
وارد شده به بازار عرضه يك چهارم فروخته مي شوند و سه چهارم در بازار باقي مي
مانند. به عبارتي فروشنده از 50 شاخه گلي كه از توليدكننده مي خرد، قادر است تنها
20شاخه از آن را بفروشد و مابقي جزو ضايعاتند.
بچه هاي ما نمي خواهند گلكار شوند!
در بازار شهيد محلاتي و امام رضا(ع) تهران روزي دوميليون شاخه گل عرضه مي شود كه
حدود 50درصد آن ضايع مي شود.
علي آقانصيري يكي از فروشندگان در بازار گل شهيد محلاتي تهران مردي است كه نسل در
نسل در اين كار بوده اند.خانواده آنها يعني خودش و شش تا از برادرهايش همگي در اين
كار هستند. اين هفت برادر هفت واحد توليدي نيز احداث كرده اند. يك واحد در نوشهر
شمالي، دو واحد در دولاب تهران و چهار واحد نيز در پاكدشت دارند. پدرشان نيز از
همان ابتدا در منطقه دولاب و سرآسياب تهران باغ گل داشته است.
آنتريوم هاي توليدي آقانصيري به رنگ هاي قرمز، سفيد، سبز، زرد، كرم و... در جعبه
هاي مستطيل شكل مقوايي شاخه به شاخه كنار هم چيده شده اند و در پايين ساقه و گل
كپسول پلاستيكي آب قرارداده شده است تا از لب تشنگي شاخه هاي آنتريوم در گرماي
تابستان كاسته شود.
اين توليدكننده گل هاي آنتريوم توضيح مي دهد: «اين كپسول هاي پلاستيكي در تابستان
به مدت 4 روز و در زمستان به مدت 10 روز آنتريوم ها را سرحال نگه مي دارند.
البته درحال حاضر يكي دو روزه بيشتر سفارشات به مقصدشان در شهرستان ها رسانده مي
شوند. قبلا به آسياي ميانه هم آنتريوم و ساير گل ها را صادر مي كرديم كه مدتي است
اين كار متوقف شده است.» اين توليدكننده گل تاكيد دارد كه هركس عاشق اين كار است،
بايد وارد اين صنف شود وگرنه با انگيزه هاي صرفا مادي و سودآوري ضربه مي خورد.
آقانصيري به بي رغبتي برخي جوانان تحصيل كرده رشته باغباني و كشاورزي براي وارد شدن
به فعاليت هاي توليد گل و گياه در كشور اشاره كرده و مي گويد: «پسرم از هنرستان
وارد رشته كشاورزي در دانشگاه شده است. با اين كه درحال حاضر مدرك مهندسي كشاورزي
دارد، اما به دليل چالش هاي اين شغل حتي خودمان نيز مردديم كه تشويق به ورودش كنيم
و يا در صنف ديگري مشغول به كار شود. چنان كه امروز مي بينيم خيلي از فارغ
التحصيلان رشته هاي باغباني و كشاورزي به دليل سختي ها و نبود فرصت شغلي مطابق رشته
شان وارد كارهاي ديگري شده اند. اين به معناي دور ريختن سرمايه هاي ملي به حالت
دوبل است.»
نوآوري حرف اول را در بازار گل و گياه مي زند
رونق بازار گل در ايران حالت فصلي دارد. با توجه به اعياد اوج مي گيرد و در ماه هاي
عزاداري ركود قابل ملاحظه اي دارد. به همين دليل خيلي از توليدكنندگان و فروشندگان
خواهان حمايت هاي ويژه دولت در ماه هاي ركود هستند.
مجتبي بيات توليدكننده درختچه هاي كوچك به نام «بن ساي» است.
وي در تعريف «بن ساي» مي گويد: «شيوه بن ساي كردن گياهان از ژاپن آمده است. هر
درختي كه با كنترل تغذيه و ريشه اش كوچك نگه داشته شود، بن ساي خوانده مي شود.
نمونه هاي موجود در بازار عبارتند از: ژوني پيروست، نوئل، نانا، پونيكا، افرا،
فيكوس و... البته گياهان ميوه دار نظير سيب، گيلاس و آلبالو را نيز مي توان به صورت
بن ساي درآورد. هرچه تنه اين درختچه هاي كوچك حالت دارتر باشد، قشنگ تر به نظر مي
رسند.
وقتي اين درختچه ها نهال كوچكي هستند با كمك سيم هاي مفتولي به تنه شان حالت پيچ
وتاب مينياتوري داده مي شود.»
اين فروشنده گياهان زينتي معتقد است به دليل كوچك بودن درختچه ها درحد يك گلدان
آپارتماني و نيز شكل آنها كه شبيه درختان در نقاشي مينياتوري ژاپني هاست، بن ساي
اندك اندك مشتريان خود را در بازار گل و گياه داخلي پيدا مي كند. برخي از بن ساي ها
گل هاي كوچك يا ميوه هاي كوچك زيبايي نيز دارند كه جذابيت هاي مشتري پسند بودن آنها
را دوچندان مي كند.
بيات مي گويد: «در بازار گل وگياه جهاني زماني مشتري با شماست كه بتوانيد تنوع
بيافرينيد و نوآوري داشته باشيد.»
از گوشه غرفه بن ساي، گياه اوس با برگ هاي سوزني ريزتر از برگ هاي گياه ژولي پيروس
گويي موهايش را به صورت آبشاري بر صخره تزييني زيرپايش در گلدان كوچك فروريخته و
پيش چشم مشتري هاي نوپسند دلبري مي كند.
عمده ترين چالش ها در بازار داخلي گل و گياه
آن سوتر نوجوان 12 ساله افغاني به نام سيف الله براي هر بار گل هزار تومان مي گيرد
و گل ها را با گاري پاي وانت مي رساند و يكي يكي پشت وانت روي هم مي چيند. صورتش
آفتاب سوخته است و مثل دسته هاي بزرگ گل اگرچه زيرفشارهاي روزگار قدعلم كرده، ولي
آفتاب سوخته و تكيده به نظر مي رسد.
در بازار گل به دليل بهره بردن از نيروي ارزان قيمت كار بيشتر كارگران خارجي هستند.
حسين سليماني به همراه يكي از همكارانش علي جوهري امين كه او را جزو بهترين
توليدكنندگان گل رز معرفي مي كند، از مشكلات اين صنف برايمان مي گويند. از اين كه
سختي هاي كار و هزينه ها معطوف به همه ماه هاي سال است، اما فروش فقط در ماه هاي
خاصي از سال خوب است. جوهري امين مي گويد: «مسئولان بايد يك روز از ماه هاي راكد به
غرفه هاي ما سر بزنند تا ببينند چطور بخش عمده بارمان را دور مي ريزيم. حتي به
كارگر پول مي دهيم كه لاشه گل هاي پلاسيده را دور بريزد.»
نسترن همتي، پژوهشگر ديگري در عرصه صنعت گل و گياه كشور در مورد چالش هاي بازار
داخلي مي گويد: «چرخه توليد تا مصرف گل معيوب و به نفع واسطه هاست. اين روند سبب بي
ميلي توليدكنندگان در توليد محصول براي فروش در بازارهاي داخلي شده است.
بازار مصرف داخلي ايران رونقي ندارد و مردم فقط براي مناسبت هاي مختلف گل مي خرند،
دراين ايام گل نيز با افزايش تفاضا گران مي شود. اعياد و مناسبت هاي ماه هاي رجب و
شعبان با افزايش درآمد و ماه هاي صفر و محرم و رمضان با كاهش درآمد مواجه مي شوند.
تداخل تعطيلات ماه هاي شمسي و قمري باعث گرديده حدود 6 ماه از سال بازار در حالت
ركود قرار گيرد.
در هلند مردم بهترين هديه را گل مي دانند ولي در ايران آن را كالايي لوكس تلقي مي
كنند. مصرف پايين گل در ايران به دليل نبودن فرهنگ استفاده از گل طبيعي و از طرفي
بالا بودن قيمت آن نسبت به درآمد خانوار است.
ورود گل هاي مصنوعي چيني و تايلندي به ايران اين بازار را به شدت تحت الشعاع خود
قرار داده است. طي سال هاي اخير نيمي از خريداران گل به سمت دستفروشان كشيده شده
اند و گل هايي كه در گل فروشي ها با تزيينات زيبا به فروش مي رسند با نصف قيمت بدون
تزيين و بسته بندي از دست فروش ها مي خرند و اين اقدام باعث شده كه گل فروش ها
متضرر گردند.
تنها دو بازار عمده عرضه گل و گياه در كشور آن هم در كلان شهر تهران به نام بازار
شهيد محلاتي و امام رضا(ع) فعال هستند. بسياري از شهرهاي كشور گل موردنياز خود را
از اين مراكز تامين مي كنند.»
گزارش روز
|
