پريسا جلالي
«فكر كنيد، بگوييد، بنويسيد، در مجامع خودتان منعكس كنيد، آن كرسي هاي آزادانديشي را كه من صدبار- با كم و زيادش- تاكيد كردم، راه بيندازيد و اينها راهي آنجا بگوييد؛ اين مي شود يك فضا. وقتي يك فضاي گفتماني به وجود آمد، همه در آن فضا فكر مي كنند، همه در آن فضا جهت گيري پيدا مي كنند، همه در آن فضا كار مي كنند؛ اين همان چيزي است كه شما مي خواهيد».
بخش هايي از بيانات مقام معظم رهبري را خوانديد كه درباره كرسي هاي آزادانديشي بيان فرمودند.
دقيقا هشت سال پيش بود كه رهبر معظم انقلاب بر ايجاد فضاي گفت وگوي منطقي و آزادفكري در دانشگاه ها تاكيد كردند و مجددا در سال 1388 بر برگزاري كرسي هاي آزادانديشي اصرار ورزيدند تا جايي كه اين بحث ها در جمع مسئولان وزارت علوم و روساي دانشگاه ها مطرح شد و حتي خود دانشجويان از طريق تشكل هاي دانشجويي استقبال خود را از تشكيل كرسي ها بيان كردند.
اگرچه جسته و گريخته جلساتي با اين عنوان در برخي دانشگاه ها تشكيل مي شد كه جز بحث پيرامون مسائل كلي كه هفته ها و ماه ها زمان براي صبحت پيرامون آن و راضي كردن مسئولان دانشگاهي صرف شده بود، چيزي نداشت اما به هرحال مي توانست وسيله اي براي پركردن كارنامه كاري روساي دانشگاه هايي شود كه صرفا قصد داشتند ايفاي وظيفه اي كرده باشند.
راه اندازي كرسي هاي آزادانديشي
بارها تاكيد از سوي رهبر فرزانه انقلاب، هشت سال استقبال از سوي دانشجويان و سال ها تلاش اعضاي تشكل هاي دانشجويي در نهايت توانست متوليان كرسي هاي آزادانديشي را در وزارت علوم راضي كند كه بالاخره اقدامي دراين رابطه داشته باشند.
سايت كرسي هاي آزادانديشي كه توسط دفتر امور فرهنگي معاونت فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم طراحي شده بود هم دي ماه سال گذشته راه اندازي شد و به گفته جليل دارا، مديركل امور فرهنگي وزارت علوم يكي از اهداف مهم راه اندازي اين سامانه ارائه گزارش دانشگاه ها پيرامون كرسي هاي آزادانديشي بوده است.
البته وي معتقد است: جمع آوري بانك جامع از وضعيت كرسي هاي آزادانديشي در دانشگاه ها، ترويج نتايج و دستاوردهاي كرسي ها براي مخاطبان، ايجاد فضاي امن براي هم انديشي در فضاي مجازي براي دانشگاه ها و ايجاد ارتباط بين ستاد و دانشگاه ها درباره كرسي ها از اهداف راه اندازي اين سامانه است.
اما صرف ايجاد يك پايگاه الكترونيكي و به مالكيت درآوردن بخشي از فضاي مجازي تحت قالب تريبوني براي آزادانديشي آيا مي تواند كافي باشد؟
امام خميني(ره) در مورد همين مشكل در اول انقلاب سخن دقيقي دارند: «آقا شما نشسته ايد كه چهار تا كمونيست بيايند در دانشگاه و قبضه كنند دانشگاه را!! شما مگر كمتر از آن ها هستيد؟ عدد شما بيشتر از آن هاست؛ حجت شما بالاتر از آن هاست. شما اين مسائل را كه بگوييد، خيانت اين ها را مي توانيد واضح بكنيد در آن مكان، در دانشگاه. خيانتشان را مي توانيد واضح بكنيد كه خودشان بگذارند بروند. بايستيد، صحبت كنيد. بگوييد آقا، خوب بياييد يكي يكي بگوييد ببينم شما چه كاره هستيد آمده ايد توي دانشگاه داريد اخلال مي كنيد؟ مي خواهيد چه بكنيد؟ مي خواهيد درس بگوييد برايمان؟ شما كار خودتان را اول حساب بكنيد كه چه كاره هستيد توي اين مملكت. شما از اهل اين مملكت هستيد، يا عمال غير هستيد خودتان را به ما مي چسبانيد؟ بايستيد آقا بگوييد. البته بايد اشخاصي هم كه گوينده هستند بيايند در دانشگاه... درهر صورت عمده، فعاليت خود شماهاست. اين ها تو دهني مي خواهند آقا! عدد شما زيادتر است؛ حجت شما بالاتر است؛ خيانت آن ها واضح است. گفتن مي خواهد. اجتماع بكنيد، بگوييد مطالب را... آن ها صحبت مي كنند؛ شما هم صحبت بكنيد. شما ننشينيد يكي ديگر برايتان صحبت بكند؛ يك روحاني بيايد صحبت كند؛ خودتان برويد، هر كدامتان مي توانيد، در مقابل آن ها بايستيد صحبت كنيد. آن مي گويد؛ شما هم بگوييد. آن وقت يكي يكي انگشت بگذاريد روي كارهايشان كه تو اين كاري كه مي كني براي چيست؟ تو، تو تابع كي هستي كه اين كارها را مي كني؟» (23خرداد 1358)
يك تحليل گر سياسي در اين باره مي گويد: بخش عمده مشكل در برگزار نشدن كرسي همين مسئله است، كه چون همه منتظر استاد و مدعو هستند و اصولا آدم هاي حرف دار جدي و رسانه اي هم مدعوند كه طبيعتاً سرشان شلوغ است، لذا كرسي ها با مشكل مواجهند، حال آن كه مي بينيم مهم ترين مد نظر مقام معظم رهبري همين حرف زدن و بحث دانشجو با دانشجوست: «بايد روي مسائل فكر كرد. عزيزان من! روي مسائل فكر كنيد تا به نتيجه برسيد. نهضت آزاد فكري اي كه من پيشنهاد كردم در دانشگاه و حوزه راه بيفتد، براي همين است. تريبون هاي آزاد بگذارند و با هم بحث كنند؛ منتها نه متعصبانه و لجوجانه و تحريك شده به وسيله جريانات سياسي و احزاب سياسي كه فقط به فكر آينده كوتاه مدت و مقاصد خودشان هستند و براي انتخابات و امثال آن از جوان ها استفاده مي كنند؛ بلكه براي پخته شدن، ورز خوردن و ورزيده شدن و با هدف آماده شدن براي ادامه اين راه طولاني و دشوار، اما بسيار خوش عاقبت.» (بيانات در ديدار دانشجويان و اساتيد دانشگاه هاي استان كرمان 19/2/84)
كرسي ها متولي دلسوز ندارند
«هنوز فضاي آزادانديشي در دانشگاه ها متولي پاسخگو و دلسوزي ندارد.»
اين را ستاره بروغني مي گويد. او كه دانشجوي رشته فقه و حقوق است عقيده دارد: «گذشته از جلسات و همايش هاي آزادانديشي، فراهم كردن محيط امن و آرام براي گفت وگوهاي منطقي كه دانشجويان امكان تبادل نظر و ارائه نظرات شخصي شان را داشته باشند ضروري است. »
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان ادامه مي دهد: «در صورتي دانشجو رشد و تكامل ذهني و علمي مي يابد كه قادر باشد نظرات خطاي خود را در محيط دانشگاه اصلاح و از دانسته هايش ديگران را بهره مند كند. »
اين دانشجوي سال آخري اضافه مي كند: «بايد به كلام شهيد مرتضي مطهري تكيه كنيم كه معتقد بودند بحث آزادانديشي منبعي براي رسيدن به فضاي عقلاني مناسب و رشد فرهنگ و تمدن ديني و اسلامي در گرو انديشه ورزي است. با اين وجود نمي دانم چرا مسئولان متولي در معاونت فرهنگي وزارت علوم تا اين اندازه به كرسي ها بها نمي دهند و روساي دانشگاه ها توجهي به اين موضوع ندارند.
صحت اين نظرات را اين جا مي توان به نظاره نشست كه تعدادي از فعالان سابق تشكل هاي دانشجويي، مجريان كرسي هاي دانشگاه ها و متوليان ويژه نامه «كرسي آزادفكري» نشريه انعكاس، با دلسردي از وزارت علوم كه متولي برگزاري و سازماندهي كرسي هاي آزادانديشي است، تصميم گرفتند با حمايت سازمان بسيج دانشجويي جمعي را تحت عنوان «هسته دانشجويي راه اندازي كرسي هاي آزاد فكري در دانشگاه ها» تشكيل دهند و خودشان پيگير خلأهايي مثل عدم وجود اتاق فكر دانشجويي به منظور جهت دهي، راهنمايي و به اشتراك گذاري تجربه هاي تشكل هاي دانشجويي و دانشجويان باشند.»
همه انتقادات وارده
مسئولان تشكل هاي دانشجويي دانشگاه ها بهترين مرجع براي اطلاع از وضعيت كرسي ها هستند ضمن اين كه انتقادات زيادي در اين باره دارند.
محمدحسين هوشمند دبير انجمن اسلامي دانشگاه اميركبير به تشريح فضاي كرسي ها در اين دانشگاه مي پردازد.
وي مي گويد: «در طول سال گذشته فقط توانستيم 4 جلسه از سوي انجمن اسلامي دانشگاه برگزار كنيم و 5 جلسه هم توسط بسيج دانشجويي برپا شد كه بسيار محدود و اندك است. البته اين جلسات بيشتر در زمينه مباحث عقيدتي و سياسي بود مثل ولايت فقيه و حجاب كه از اساتيد حوزه علميه دعوت شد.»
هوشمند در گفت وگو با گزارشگر كيهان ادامه مي دهد: «بيشتر دانشجويان حاضر در جلسات به طور مساوي از همه اقشار و طيف ها و دسته بندي سياسي بودند.»
وي اضافه مي كند: «اين تصور از روحيه دانشجويان كه قادر به تضارب آرا و شنيدن صداي مخالف نيستند، كاملا اشتباه است و همين برداشت موجب شده فضاي ركود و رخوت باري در دانشگاهها ايجاد شود در صورتي كه بازخوردها از كرسي ها بسيار عالي بود و همين تضارب آراء در مورد حجاب منجر به اين شد كساني كه حجاب و پوشش را قبول نداشتند متوجه خطاي خود شوند.»
وي تأكيد مي كند: «اگر از زاويه ديگري بنگريم بايد گفت كه دانشجويان هم بايد اين ظرفيت را در خود ايجاد كنند كه در فضاي نقد و نقادي در كرسي ها، به دنبال ارايه راهكارهاي دقيق و كارشناسي براي پيشبرد اهداف باشند و از جار و جنجال بپرهيزند.»
به عقيده دبير انجمن اسلامي دانشگاه اميركبير، بايد سازوكار معيني از سوي وزارت علوم و دانشگاه ايجاد شود تا با خوراك دادن در مورد مسائل مبتلابه دانشجويان، آنها را در تقويت روحيه پذيرش ارزش ها و آرمان ها كمك كرد.
اما محسن اسدبيگي، مسئول بسيج دانشگاه علم و صنعت اشتباه گرفتن منتقد و معاند را مهم ترين مانع تشكيل كرسي هاي آزادانديشي مي داند.
وي در اين رابطه به گزارشگر كيهان مي گويد: «مسئولان دانشگاه ها بايد توجيه شوند تا تعريف دقيق كرسي ها اجرا شود. كرسي مدنظر رهبر انقلاب اين نيست كه جمعيت بزرگي جمع شود و حتما فضاي پرهيجان و جنجالي ايجاد شود بلكه منظور ايشان فضاي آرام و منطقي براي بيان عقايد است.»
اسد بيگي موضوع ديگر را متوجه دانشجويان مي داند و تصريح مي كند: «قشر دانشجو بايد حواسش باشد فضا را متشنج نكنند. فضا را منطقي و عقلاني پيش ببرند تا مسئولان همكاري بيشتري داشته باشند و فرصت هاي خوبي را در اختيارشان بگذارند.»
خودسازي خوب است اما...
كرسي هاي آزادانديشي فرصت خوبي براي خودسازي نيروهاست. كرسي آزادانديشي نشستي است كه افراد براي اظهارنظرهاي غيرمتعارف خودشان در حضور جمع نخبه تشكيل مي دهند و در اين جلسه بنا نيست داوري و امتياز و رتبه تعيين شود.
درواقع فرصتي براي ارائه نظرات مخالف و مغاير و متفاوت با نظرات رايج است؛ اما برخي از روساي دانشگاه ها اصلا اطلاعي از آن ندارند و فقط در باب كرسي آزادانديشي توجه مخاطبان به دانشگاه هاي بزرگ و مخصوصا دولتي جلب مي شود.
به همين علت است كه اسدبيگي تأكيد دارد: «بايد جايي باشد دانشجو حرفش را بزند، فضايي كه براساس منطق و عقلانيت پيش مي رود. سخنرانان مدعو براساس موضوع مشخص شده صحبت كنند و در بحث با مخالفان از مبناي عقلانيت دور نشوند. فقط تحت تأثير قرار دادن دانشجو ملاك نباشد تا شاهد پيشرفت كرسي ها باشيم.»
صادق شهبازي، كارشناس سياسي كه سابقه طولاني براي حضور در كرسي ها و سخنراني در آن ها دارد، يكي از موانع كرسي ها را فقدان متولي دانشجويي و اتاق فكر جدي براي مديريت و راه اندازي كرسي ها مي داند.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: «نبودن اتاق فكر موجب شده اكثر دانشگاه ها يا در مورد نحوه ورود به كرسي ها مثل شيوه هاي برگزاري يا موضوعات قابل استفاده با يك سردرگمي مواجه شوند. اين سردرگمي خود را در نداشتن موضوع جدي براي برگزاري كرسي، ترس از آغاز كرسي، رجوع به يك سري اساتيد يا دانشجويان ثابت و تبديل برگزاركنندگان به نيروهاي هميشه مخاطب و برگزاري همان برنامه هاي سابق سخنراني و مناظره و تريبون آزاد و پرسش و پاسخ با نام كرسي نشان مي دهند.»
وي ديگر موانع را ترس از برگزاري و تشريفاتي و كم استقبال شدن كرسي ها، برخورد منفعلانه و رفتن به سراغ موضوعات بي اولويت، كليشه كردن قالب كرسي در يك سري برنامه سالني بي روح عنوان مي كند.
شهبازي ادامه مي دهد: «وزارت علوم و نهاد رهبري در دانشگاه ها و دبيرخانه كرسي هاي آزادانديشي فقط به تصويب يك سري آئين نامه و كلي گويي ها در مدح كرسي ها بسنده كرده اند. مرجعي هم براي مشاوره دادن به دانشجويان و مسئولين تشكل هاي سياسي و علمي براي نحوه برگزاري كرسي ها وجود ندارد. پشتوانه حمايتي از مجموعه هاي پي گير اين مسئله در سراسر كشور نيز فراهم نيامده است، خود اين مجموعه ها نيز تلاش نكرده اند در فضايي نزديك تر براي پي گيري جدي مسئله در كشور اقدام كنند.»
اين كارشناس سياسي راه حل تحقق تريبون آزادانديشي را اين طور بيان مي كند: «احتياج به ايجاد مركزي متشكل از فعالين فعلي و سابق دانشگاه ها در حوزه كرسي ها با پشتيباني جدي نهادهاي مسئول براي اتاق فكر و مركزي راه اندازي و پشتيباني نظري و رسانه اي كرسي ها در سراسر كشور لازم به نظر مي رسد.
درواقع اين مجموعه مي تواند در جايي نظير مجمع هماهنگي تشكل هاي دانشجويي، نهاد رهبري و بسيج دانشجويي ايجاد شود. اما ضرورت دارد به صورت دانشجويي و از دل برگزاركنندگان كرسي هاي موفق و بعضي چهره هاي جريان ساز صورت بگيرد.»
گزارش روز