پريسا جلالي
نظريه پردازي، ارائه ايده و عقيده، توانايي شناخت مخاطب، درك آراء مخالف و غيره از جمله ويژگي هاي يك مدير موثر و كارآمد است كه در محيطي صحيح پرورش يافته و مجهز به اين امكانات فكري و روحي باشد. چنين ملاك و معياري از سوي رهبر فرزانه انقلاب، براي محيط دانشگاه تشخيص داده شد. اما اين كه دانشگاه ها در اين مسير تا چه ميزان گام برداشته اند، پاسخي است كه عملكرد مسئولان معاونت فرهنگي وزارت علوم، رؤساي دانشگاه ها و البته تشكل هاي دانشجويي بايد بدهند.
فراهم شدن امكان برگزاري كرسي هاي نظريه پردازي نيازمند عزم جمعي از سوي مسئولان و دولت و هم دانشجويان است.
اگر چه برخي رؤساي دانشگاه ها به هر ترتيب از زير بار كرسي ها شانه خالي مي كنند اما برخي هم پاي ديگر بخش ها را وسط مي كشند و از آنها براي تقويت كرسي ها كمك مي طلبند.
به عنوان نمونه فاضل لاريجاني رئيس دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات آيت الله آملي كه مي گويد: يكي از زمينه هايي كه براي بسيج اساتيد جاي كار دارد برگزاري كرسي هاي آزادانديشي است.
به عقيده وي برگزاري كرسي ها زمينه تعامل و مفاهمه بيشتر را بين اساتيد فراهم خواهد كرد.
اما همه بحث كرسي ها به اساتيد ختم نمي شود و بيش از اساتيد دانشگاهي، اين دانشجويان هستند كه نيازمند برپايي مناظرات و جلسات آزادفكري اند.
ارتقاء سطح مناظرات دانشجويي
در بيان كم و كاست كرسي هاي آزادانديشي و تحقق نيافتن اهداف آن موانع بسياري را مي توان مطرح كرد.
با وجود فراهم شدن فضاي باز سياسي به منظور ابراز ايده و نظر جوانان و دانشجويان طي سال ها قبل بارها شاهد بوديم برخي از جلسات تبديل به كارزار مي شد، اما در اين سال هاي اخير جلسات مناظره و آزاد فكري كمي از فضاي هياهو فاصله گرفته است . درست است جلسات اندكي در دانشگاه ها برگزار مي شود اما غالب آن ها تاكنون توانسته بار مثبت مناظره آرام و منطقي را به همراه داشته باشد.
از اين رو دانشجويان سهم عمده اي در تشكيل اين جلسات و مديريت آن دارند تا اين كرسي ها به جاي تخريب به محل توليد فكر براي پيشرفت كشور تبديل شود.
پيش از اين هر بار از كرسي هاي آزادانديشي صحبت مي شد، تير خلاص عدم برگزاري كرسي ها، نبود ظرفيت منطقي برخي دانشجويان وابسته به گروه ها و احزاب خاص تلقي مي شد، اما امروز ديگر نمي توان چندان اين اتفاق را جدي دانست و دانشجويان را به بهانه بر هم زدن جلسات هم انديشي از برگزاري كرسي ها محروم كرد.
«البته اين اتفاق بارها فضاي كرسي ها را در آن سال هاي اوليه متشنج كرد اما امروز اوضاع متفاوت است.»
رضا فرامرزي، دانشجويي است كه با او به گفت وگو نشستيم .او با بيان عبارات فوق اضافه مي كند: «درست است كه گاهي ممكن است جلسات بحث و تبادل نظر مخصوصا در مباحث سياسي بالا بگيرد و برخي ها نظرات را نتوانند تحمل كنند ، اما ديگر اين طور نيست كه دانشجويان تمايلي به ادامه تشكيل جلسات كرسي ها نداشته باشند و بخواهند با به هم زدن جلسه اوضاع را متشنج كنند.»
وي مي گويد: «فكر مي كنم دانشجويان به سطح بالايي از درك و فهم رسيده اند. اين را مي شود از همان جلسات معدودي كه در دانشگاه ها برگزار مي شود، فهميد.»
دكتر ملكي، روانشناس و عضو هيئت علمي دانشگاه علامه هم به اين اعتقاد احترام مي گذارد و مي گويد: «دانشجويان مي دانند نوع رفتار آنها چه پيامدهاي مثبت يا منفي در دانشگاه و حتي محيط جامعه در ابعاد سياسي و فرهنگي و اجتماعي خواهد داشت. اين يك اتفاق منطقي است كه در جمع هاي علمي، سياسي و غيره كه افراد به مباحثه و مجادله مي پردازند احساس و هيجان بر برخي غالب شود.»
وي در گفت وگو با گزارش كيهان تصريح مي كند: «اين هيجان در صورتي كنترل خواهد شد كه فرد موقعيت و زمان و مكان را بشناسد و امكان تسلط بر خود و جمع را داشته باشد. تنها پاسخي كه براي اين بحث مي توان داشت استدلال و تفكر شخص است. برخي از آن به عنوان ماموريت هاي فراموش شده توسط نهاد آموزش دهنده ياد مي كنند. اموري كه به توسعه، هويت و فرداي جامعه مربوط مي شوند، اما مدارس به آنها بي اعتنايند. اين روحيه بايد از دوران مدرسه در افراد شكل بگيرد و البته فكر مي كنم دانشجويان به سطح قابل قبولي از اين روحيه طي سال هاي اخير رسيده اند.»
كدام نهاد، كدام اقدام؟
جداي از توانايي درك و تحمل آراء مخالف از سوي دانشجويان، به اعتقاد كارشناسان در صورتي مي توان امكان آزادي فكر و انديشه را در جامعه محقق ساخت كه برخي مسئولان هم قادر به پذيرش نظرات مخالف و موافق باشند و اين كه لازمه برگزاري كرسي هاي آزادانديشي رسيدن جامعه به يك سطح از بلوغ فكري است.
به همين خاطر است كه علاوه بر معاونت فرهنگي وزارت علوم، مجلس و حتي شوراي عالي انقلاب فرهنگي در اين زمينه بايد وارد شده و از متفكران حوزه و دانشگاه استفاده كنند.
چرا كه كرسي هاي آزادانديشي نياز امروز دانشگاه هاست. در صورتي كه كرسي هاي آزادانديشي در دانشگاه ها فعال شوند مي توان به وحدت حوزه و دانشگاه هم اميدوار بود.
اما آيا دولت به اين شرايط رسيده است؟ آيا كميسيون فرهنگي و حتي كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس فكري به حال كرسي ها كرده اند؟ آيا سازمان دهي خاصي ميان دانشگاه ها براي برگزاري كرسي ها وجود دارد؟ آيا موضوعات جلسات هماهنگ شده و منسجم است تا هدف خاصي را دنبال كند؟
اگر پاسخ به همه اين سؤالات مثبت است پس چرا كرسي هاي آزادانديشي آن طور كه انتظار مي رفت محقق نشده و نتوانسته دانشجويان را راضي كند.
چرا هنوز دانشجوياني پيدا مي شوند كه اصلا از بحث كرسي ها اطلاعي ندارند و از برپا نشدن حداقل يك جلسه هم انديشي خبر مي دهند؟
علي دروديان، دبير جامعه اسلامي دانشگاه بين المللي امام خميني(ره) مي گويد: «سال تحصيلي اخير چندين كرسي برگزار شد اما آن طور كه انتظار مي رفت، مطلوب نبود. اگر چه نسبت به سال هاي قبل كه اصلا جلسه اي تحت اين عنوان برپا نمي شد، جاي شكرگزاري داشت.»
وي در گفت وگو با گزارش كيهان مي گويد: «بسيج دانشجويي و دانشگاه و تشكل مستقل دانشجويي در اين زمينه رقابت مي كردند و باعث شد موضوعات مناسب انتخاب شوند و اساتيدي براي سخنراني دعوت شوند كه به سؤالات دانشجويان پاسخ داده شود.»
موضوعاتي تكراري و فراگير
موضوعات تكراري يكي از موانع رشد و ارتقاي كرسي هاي آزادانديشي است.
اگر چه تعداد كرسي هاي آزادانديشي برگزار شده در هر دانشگاه آن هم دانشگاه هاي بزرگ، به زحمت از تعداد انگشتان دست تجاوز مي كند اما اتكا به موضوعات تكراري و عدم پرداختن به مسائل مبتلابه دانشجويان، ديگر نقصي است كه در كرسي ها ديده مي شود.
البته عده اي آن را به گردن معاونت فرهنگي دانشگاه و يا حراست دانشگاه ها مي اندازند كه حوصله جنجال و هياهو ندارند و عده اي مسبب عدم انسجام موضوعات را ناهماهنگي ميان برگزاركنندگان جلسات مناظره مي دانند.
رعايت حجاب و پوشش اسلامي، مبحث ولايت فقيه، ازدواج، رابطه ايران و آمريكا و غيره ديگر موضوعاتي است كه علي دروديان مثل دانشجويان ديگر دانشگاه ها از مباحث مطرح شده در كرسي هاي آزادانديشي عنوان مي كند كه ابهامات در اين موارد را در هر مقاله و كتابي مي توان يافت. در صورتي كه بسياري از موضوعات وجود دارد كه موجب شبهات ميان دانشجويان شده و مرجعي براي پاسخگويي به آن نيست و يا اندك و غيرقابل دسترس همه دانشجويان است.
دبير جامعه اسلامي دانشگاه امام خميني(ره) مي گويد: «پيش از اين محدوديت هاي زيادي براي انتخاب سخنرانان مدعو در جلسات و همچنين موضوعات داشتيم، اما سخنان رهبر معظم انقلاب مبني بر مصونيت داشتن افرادي كه نظرات مخالف دارند موجب شد دانشجويان و اساتيد بتوانند بهترجلسات را اداره كنند و تضارب آراء نتايج بهتري براي پاسخ به انتقادات داشت.»
علي حسن زاده، مسئول بسيج دانشجويي دانشگاه اميركبير ضمن اشاره به برگزاري دو نوع كرسي آزادانديشي مي گويد: «بخشي از كرسي ها در سطح اساتيد دانشگاهي است كه توسط معاونت فرهنگي دانشگاه ها برگزار مي شود اما بخش ديگر وظيفه تشكل هاي دانشجويي و بسيج دانشجويي است كه در سطح دانشجويان برپا مي شود.»
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان اظهار مي دارد: «كرسي هاي با موضوعات چالشي چندان از سوي مديران دانشگاه ها استقبال نمي شود چون يا حوصله اش را ندارند و يا تمايل ندارند فضاي دانشگاه متشنج شود. مخصوصا در شهرستان ها كه گرفتار برخورد سليقه اي مديران هستند. از اين رو گروه هايي تشكيل شد تا توسط فعالان دانشجويي بحث كرسي ها در شهرستان ها هم ترويج داده شود.»
حسن زاده در بيان محدوديت هاي بر سر راه جلسات آزادانديشي مي گويد: «يك مقدار از ضعف ها به دانشجويان برمي گردد كه نقش آفريني بهتري بايد داشته باشند. مثلا تشكيل گروهي از فعالين سابق تشكل هاي دانشجويي و مجريان كرسي هاي دانشگاه ها تحت عنوان هسته دانشجويي، راه اندازي كرسي هاي آزادفكري در دانشگاه ها اقدام درخوري بود كه انجام شد تا ضمن ارتباط با تمام نهادهاي مربوط به بحث كرسي هاي آزادفكري گامي در راستاي منويات رهبري برداشته شود و به طور خودجوش سايت آزاد فكري راه اندازي شد تا گروه ها و تشكل هاي دانشجويي اين فرمان بر زمين مانده رهبر انقلاب را جامه عمل بپوشانند.»
اما بحث ديگر به مسئولان برمي گردد كه تا چه اندازه تمايل دارند كرسي ها به سرانجام برسد چرا كه ذات دانشجو اقتضا مي كند به دنبال مسائلي باشد كه نيازمند دانستن و تبادل نظر براي آن است و مطمئنا از برگزاري جلساتي كه به سؤالات و ابهاماتش پاسخ دهد، استقبال مي كند.
اتاق فكر نداريم
گفتيم كه كرسي آزادانديشي از جمله دغدغه هاي رهبر معظم انقلاب است كه به دلايل فراوان توفيق لازم را در تحقق آن پيدا نكرده است. اگر بخواهيم دلايل آن را برشماريم بايد در قالب فرصت ها و چالش ها به گوشه هايي از ناكامي ها در اين حوزه اشاره كنيم.
حسين محمدي ميرك محله، معاون فرهنگي دانشگاه واحد سماي اسلامشهر و عضو هيئت علمي نيز انتقادات زيادي به جلسات آزادانديشي دارد.
البته وي با وجود اين كه خود سمت معاونت فرهنگي دانشگاه را برعهده دارد اما همه دانشگاه ها و دانشجويان را مشتاق برپايي كرسي ها نمي داند.
محمدي معتقد است: «انگيزه جدي براي بحث هاي نظري و فكري وجود ندارد و همين موضوع باعث شده كرسي ها به شكل موضوعي سطحي ديده شوند. البته حضور عده اي ثابت براي مناظرات و چهره هاي مشخص شركت كننده هم به زيان كرسي ها تمام شده به طوري كه ناخودآگاه دانشجويان شركت كننده احساس مي كنند صحبت ها تكراري شده و جلسات، جايي براي آموختن نيست.»
او همچنين عقيده دارد: «ابهام جدي در مورد نحوه برگزاري كرسي ها و برخورد تشريفاتي نهادها نتوانسته فضاي مناقشات را به جوي مناسب فكر و تأمل تبديل كند. البته كرسي ها اتاق فكري هم ندارند كه موضوعات مهم و غيرتكراري را به بحث بگذارند.
خالي بودن كرسي هاي آزادانديشي از مباحث علمي اعتراض بسياري از دانشجويان و اساتيد را نيز دربرداشته است.»
اين عضو هيئت علمي دانشگاه ادامه مي دهد: «مباحث علمي در كنار موضوعات علوم انساني و عقيدتي و سياسي نياز به مكاني براي تبادل نظر دارد. كرسي ها مي توانند مرجعي براي مشاوره علمي باشند و دانشجوياني كه صرفا دانشگاه را جايي براي مباحث علمي صرف مي دانند را به سمت هم انديشي سوق دهد.»
گزارش روز