انتقال حقايق دفاع مقدس با ابزارهاي هنري (بخش پاياني)
مجاهدت نويسندگان دفاع مقدس در خاكريز ارزش ها

گاليا توانگر
در وادي هنر دفاع مقدس تنها آنهايي مي توانند ماندگار باشند كه بدون انتظار سود مادي از دل و جان اثري را خلق كنند. اثري كه اگر روبه روي آينه واكاوي حقيقت قرار گيرد، انعكاس دهنده چيزي جز صداقت نباشد.
متأسفانه درحال حاضر ناشرين بيش از آن كه دغدغه نشر آثار ناب و فاخر را در حوزه دفاع مقدس داشته باشند، بيشتر به دنبال ارائه اعداد و ارقام بالاتر عناوين منتشر شده خود هستند. وقتي به حوزه دفاع مقدس صرفاً ازمنظر رقابت هاي تجاري نگريسته شود، صداقت كار زير سؤال رفته و بي شك درپي پايين آمدن كيفيت كار تأثيرگذاري نيز كمرنگ مي شود.
از سوي ديگر چون اين حوزه در سال هاي اخير تولد چندين نويسنده پرمخاطب را به خود ديده است، ناشرين به فكر جذب نويسندگاني افتاده اند كه در اين حوزه اثري ارائه داده اند به اين اميد كه استقبال خوبي صورت گيرد و بر شمارگان خود بيفزايند. درحالي كه هر نويسنده اي در اين حوزه نويسنده پرمخاطب و باتجربه اي به حساب نمي آيد، چه بسا نويسندگاني كه صرفاً با اشتياق مطرح شدن قدم به اين عرصه گذاشته اند و انصاف نيست كه نويسندگان خوب آثارشان سال ها بعد مطرح شود، اما نويسندگان اينچنيني مجال مطرح شدن پيدا كنند.
اين يك حقيقت است كه طيف وسيعي از نويسندگان متعهد بعد از انقلاب امروز به سنين ميانسالي رسيده اند و لازم است نسل جواني از نويسندگان تربيت و متولد شوند. نمي توان اين جوانان متعهد و خوش ذوق را به جرم اين كه در آن دوره نزيسته اند در حاشيه قرار داد.
اتفاقاً اين عرصه به تازه نفس هاي جوياي حقيقت و باصداقت نيازمند است. اما در تربيت اين طيف جديد نبايد تأكيد بر صداقت و حقيقت پروري در آثار را فراموش كرد.
بايد به اين نويسندگان نوپا تأكيد داشت كه اولاً در حوزه هنر دفاع مقدس نيازمند خلق حوادث از منظر تخيل نيستيم، بلكه در تاريخ جنگ بي نهايت سوژه بكر نهفته است كه هر يك از آنها مي تواند محل پرداخت يك اثر فاخر ادبي و يا كليد خوردن يك پروژه عظيم سينمايي باشد.
درثاني در اين برهه زماني حساس كه جنگ نرم را پيش روي خود داريم بايد فرماندهان ادبي و هنري تربيت شوند كه با سلاح قلم، دوربين و تعهد خويش حماسه اي از نوع ديگر بيافرينند.
محتواي ارزشي در قالب فرم كمرنگ نشود
احمد شاكري، متولد 1353 داستان نويس جواني در حوزه ادبيات دفاع مقدس است كه عضو هيئت داوري در چندين جشنواره از جمله شهيد غني پور، قلم زرين، بسيج دانشجويي، جايزه ادبي اصفهان، قصه هاي قرآني و غيره بوده است.
وي كه خود از نزديك شاهد رشد نويسندگان جوان متعهد در وادي ادبيات دفاع مقدس است برايمان از تمايز گونه خاص ادبيات داستاني با ساير شاخه هاي هنري دفاع مقدس اين گونه مي گويد: «بر هيچ كس پوشيده نيست كه بسياري از سينماگران در كشورهاي مختلف قوت و ضعف سينمايشان را به سابقه داستاني آن كشور ارتباط مي دهند. بنابراين اگر بخواهيم از طريق سينما بر مخاطبين تأثيرگذار باشيم ناگزيريم به واكاوي ادبيات داستاني آن كشور بپردازيم. يكي از تفاوت هاي عمده ادبيات داستاني با قالب هاي ديگر ارتباط اين قالب با رسانه است كه سينما و تلويزيون انواع گونه هاي روايت چه مكتوب، چه تصويري را به لحاظ ساختاري و ماهوي دربر مي گيرد. زيربناي اغلب آثار در رسانه يك داستان خوب قرار دارد.»
وي از نقد برخي تحليل گران مبني بر اين كه ادبيات دفاع مقدس را در برابر ادبيات انقلاب مي نشانند و قضاوت مي كنند به دليل پرداخته شدن به ادبيات دفاع مقدس از ادبيات انقلاب دور مانده ايم، گلايه كرده و مي گويد: «جنس ادبيات انقلاب و ادبيات دفاع مقدس هر دو يكي است. آنچه جوهره هر دو را تشكيل مي دهد يك حقيقت واحد بيشتر نيست. عده اي براي شكل گيري انقلاب تلاش كردند كه ردپاي آن تلاش ها به صورت داستان هاي انقلاب در ادبيات ما ديده مي شوند و عده اي براي تثبيت انقلاب در قالب دفاع مقدس مجاهدت داشته اند كه تلاش آنها سوژه ادبيات دفاع مقدس واقع شده است. در تاريخ معاصر ما وقوع انقلاب اسلامي عملاً موجب تغيير و تحول در حوزه ادبيات داستاني شد و دوره جديدي را در ادبيات ما رقم زد.
وقتي از ادبيات دفاع مقدس صحبت مي كنيم، يعني گونه اي كه بيشترين پرداختن به آن در بعد از انقلاب شكل گرفته و بيشترين سرمايه گذاري را در اين حوزه از ادبيات داشته ايم. بنابراين اگر ادبيات دفاع مقدس نبود، امروز از ادبيات انقلابي هم خبري نبود.»
اين نويسنده، طولاني بودن گستره زماني جنگ تحميلي و نيز درگير بودن همه اقشار جامعه با آن را دلايل پرداخته شدن وسيع سوژه هاي دفاع مقدس توسط نويسندگان انقلابي دانسته و مي گويد: «يكي از تهديداتي كه بر سر راه ادبيات دفاع مقدس وجود دارد، تغيير ديدگاه برخي از نويسندگان در حوزه ادبيات داستاني دفاع مقدس است. اگر ديدگاه هاي اومانيستي غربي وارد اين حوزه شود، بزرگ ترين لطمات به بدنه اين نوع ادبيات وارد شده و منجر به شكل گيري ادبيات سياه خواهد شد. در نگرش اومانيستي به جنگ تلاش مي شود تقدس زدايي از عملكرد رزمندگان و حماسه آنها صورت پذيرد. نبايد ادبيات دفاع مقدس را در كشاكش سكولار و اومانيست بي ياور رها سازيم.»
وي از آن جا كه دبير جشنواره هاي متعددي در حوزه ادبيات داستاني انقلاب بوده و از نزديك با نويسندگان جوان اين حوزه انس و الفتي دارد با بياني اميدبخش اين نويد را مي دهد كه نويسندگان اين حوزه علاقه منداني متعهد هستند كه عاشقانه قلم مي زنند.
شاكري در تكميل صحبت هايش مي گويد: «زماني مي توانيم در اين حوزه حركت روبه رشد را دنبال كنيم كه از استعدادهاي جوان داستان نويسي كشور بهره بگيريم. هر نوع نوآوري ادبي بايد ناظر برارزش ها و معارف دفاع مقدس باشد. ما اعتقادي نداريم كه در اين حوزه ارزش ها در ساحت فرم كمرنگ شود.»
تجهيز نويسندگان
به قدرت تشخيص سره از ناسره
محسن كاظمي، نويسنده و پژوهشگر تاريخ معاصر ايران از فعالان عرصه خاطره نگاري و تاريخ شفاهي به شمار مي رود. از آثار اين نويسنده مي توان به خاطرات جواد منصوري، احمد احمد، مرضيه حديدچي دباغ، عزت شاهي و سفر شهيد صياد شيرازي اشاره كرد.
وي با اشاره به كارنامه موفقيت هاي به دست آمده در طول دوران جنگ تحميلي مي گويد: «چه بسيار ارزش هاي نابي كه در طول جنگ شكل گرفتند. استعدادهاي زيادي در همه حوزه ها به ويژه حوزه فرهنگ و هنر شناسايي شدند و كارهاي بي نظيري كه از عهده قدرتمندترين ها خارج بود، توسط جوانان ما فرصت ظهور و بروز يافت.
بخش عظيمي از ارزش هاي شكل گرفته در دفاع مقدس توسط همين جوانان انقلابي و استعدادهاي كشف شده درحال انتقال به نسل هاي بعدي هستند.
اين جوانان قلم به دست متعهد بايد پاي صحبت حماسه سازان جنگ بنشينند و حقايق آن دوران را بي كم و كاست منتقل كنند. صرفاً انتقال خاطرات مهم نيست، بايد به شخصيت شهدا و رزمندگان پرداخته شود و حتي واكاوي كرد كه چطور در بستر دفاع مقدس يك چنين شخصيت هايي شكل گرفت؟
وقتي زندگي اكثر شهدا را مرور مي كنيم مي بينيم كه اين ها يك شبه بروز و ظهور پيدا نكرده اند، بلكه اغلبشان جواناني بوده اند كه در دوره پيروزي انقلاب درصحنه هاي مبارزه حضور داشته اند، بعد به وادي جنگ و حماسه كشيده مي شوند. شخصيت شهدا و رزمندگان كم كم در عرصه هاي مختلف انقلاب آبديده و خلق شد. نويسنده امروز بايد بتواند سير اين مراحل تكامل روحي را به تصوير بكشد و با قلم جاودانه سازد.»
اين پژوهشگر تواناي تاريخ معاصر كشورمان با اعتقاد به اين كه الان جبهه نظامي به جبهه فرهنگي تبديل شده و سربازان آن نويسندگان قلم به دست هستند، مي گويد: «رزميدن در برابر هجمه هاي فرهنگي دشمن خيلي سخت تر از ميدان جنگ فيزيكي است. در شرايط فعلي تشخيص ارزش ها از ضدارزش ها ملاك و معيار مي خواهد. يك نويسنده بايد ابتدا خودش به اين قدرت تميز دادن دست پيدا كند و سپس با قلمش به تربيت جامعه بپردازد تا جامعه هم به قدرت تشخيص تجهيز شود.»
اين نويسنده با ابراز تأسف از عملكرد برخي از مسئولان كه از وادي رسالت اصلي خود دور افتاده اند، مي گويد: «كساني كه بايد گوش شنوا داشته باشند از مسئوليت هاي خود دور افتاده اند و توجه شان بيشتر به وادي ثروت و قدرت است. دانش آموز ما يك لوح صاف و ساده دارد. كار انتقال ارزش ها را بايد از آموزش وپرورش شروع كرد. الگوها بايد از طريق كتاب هاي درسي منتقل شوند.»
ضرورت حمايت از نويسندگان دفاع مقدس
كامران شرفشاهي، روزنامه نگار و نويسنده حوزه دفاع مقدس پيدايش پديده اي به نام ناشران دولتي را يكي از چالش هاي پيش روي توسعه ادبيات دفاع مقدس مي داند و مي گويد: «اين مجموعه ها غالباً مجموعه هايي كارمندسالار هستند كه بودجه هاي هنگفتي را صرف ميز و صندلي ها، ساختمان ها و تشريفاتي مي كنند كه بازده مناسبي ندارد. آثاري كه از اين مجموعه ها خارج مي شود معمولاً با نظرات جامعه روبه رو نمي شوند. اگر اين امكانات را به مجراي صحيح خود هدايت كنيم، مي تواند ثمرات، بركات و نتايج ارزنده تري را درپي داشته باشد.»
وي ادامه مي دهد: «از ديگر آسيب هايي كه پديده ناشران دولتي به فرهنگ و ادبيات دفاع مقدس وارد كرده اند، اين است كه در بين مردم شاعران، نويسندگان و هنرمندان دفاع مقدس را به اشخاص سفارش نويس مشهور كرده اند و آنها كه قلب هايشان با جريان دفاع مقدس همراه نبود، نهايت سوءاستفاده را از اين بابت براي تخريب چهره هاي فرهنگي دفاع مقدس به كار برده اند. آنها به كذب مدعي اند كه پديدآورندگان آثار دفاع مقدس صرفاً به كسب درآمد مي انديشند. درحالي كه با مرور زندگي تمام كساني كه در اين عرصه فعال بوده اند اين واقعيت بعينه آشكار مي شود كه متأسفانه هيچ تشكل و سازماني درصدد حمايت و پشتيباني جدي نويسندگان اين حوزه نيستند و اكثر اشخاصي كه در اين وادي قلم مي زنند با مشكلات متعدد زندگي دست و پنجه نرم كرده و در فرصت هايي كه آخرين ساعات روز و وقت استراحت است به خلق آثار خود مي پردازند.»
اين نويسنده در تكميل صحبت هايش صراحتاً مي گويد: «در واقع مي توان گفت كه شاعري و نويسندگي در جامعه ما به عنوان يك شغل محسوب نمي شود. لذا كساني كه داراي ذوق ادبي هستند، معمولاً اشخاصي اند كه در راه وظيفه، ايمان و تعهدي كه احساس مي كنند ناگزيرند زندگي دشواري را سپري كنند. درحالي كه اگر مورد حمايت قرار مي گرفتند، مي توانستند با وقت و تمركز بيشتري به كار خود ادامه دهند و آثار ارزشمندتر و ماندگارتري را به جامعه ما و آيندگان تقديم كنند.»
خلق بهترين ها در كوير امكانات
مهدي نيرومنش مستندساز جنگ، هنر دفاع مقدس را تلاش مشتاقانه هنرمند براي انتقال حقيقت توصيف كرده و مي گويد: «در زمان جنگ هم خيلي از حماسه ها علي رغم نبود امكانات ظهور و بروز پيدا كردند. در شرايط فعلي هنرمندان ما نيز بايد مجاهدتي اين چنيني در وادي نقل ارزش ها داشته باشند.
در هنر دفاع مقدس سمبل سازي نبايد غالب باشد. براي مثال نبايد شوخي هاي رزمندگان در يك فيلم غالب باشد، چرا كه در اين صورت مخاطب با آن شوخي ها ارتباط برقرار كرده و با اصل حقيقت جنگ و رشادت رزمندگان بيگانه مي ماند. در جبهه اين طور نبود كه همه اش افراد سرگرم طنزهاي كلامي خود باشند.
تنها افراد با عزم راسخ به خط مقدم راه پيدا مي كردند و آنهايي كه جدي نبودند پشت خط شايد خدماتي انجام مي دادند، ولي به خط مقدم راهي نداشتند. الان باب شده كه در اكثر آثار سينمايي دفاع مقدس افرادي شوخ با طنزگويي هاي سطحي به خط مقدم راه پيدا مي كنند كه اين تحريف حقايق است.»
وي در تكميل صحبت هايش مي گويد: «سينماگران بايد به مدد پژوهش هاي قوي ناگفته هاي جنگ را به تصوير بكشند. تنها با گفتن اين كه امكانات نيست نبايد از اصل دور افتاد. مجاهدت فيلم سازان عصر ما براي انتقال ارزش ها در همين وادي معنا پيدا مي كند كه علي رغم نبود امكانات اشتياق وافري به ساختن بهترين ها داشته باشند.»
گزارش روز