|
چشم اندازي به شعركودك و نوجوان به بهانه روز جهاني كودك
سادگي
شرط شعركودك
ناهيد زندي پژوه
قبل از آنكه بخواهي شعري براي كودكان بسرايي، بايد كودك باشي و كودكي كني و جهان را
به سادگي و ظرافت نگاه كودكان ببيني. سادگي، شرط زبان شعر براي اين گروه سني است،
اما كافي نيست. پديدآورندگان آثار كودك و نوجوان قبل از پرداختن به آفرينش اثر خود،
بايد به روانشناسي يا حداقل نوع نگاه كودك تاثيرهاي مطلوب يا نامطلوب تربيتي موضوع
مد نظرشان، سطح تفكر تخيل و دريافت اين گروه سني و دايره واژگاني و زباني كودك و
نوجوان توجه داشته باشند. آنها بايد به نيازهاي فكري و اجتماعي كودكان و نوجوانان
دوره خود توجه كنند.
در سال هاي اخير برخي شاعران حوزه كودك و نوجوان در داستان هاي منظوم خود به خلق و
آفرينش شخصيت هاي تازه دست زده اند و يا قهرماناني از روزگار حاضر را وارد داستان
ها كرده اند. از جمله اين قهرمانان، شهيد حسن فهميده است. ماجراي شهادت اين قهرمان،
به دليل قرار داشتن او در سن نوجواني و نيز حماسه باشكوهي كه در برهه اي از تاريخ
كشورمان آفريده شده است، قابليت زيادي براي داستان پردازي و تبديل شدن به اسطوره
ملي و ماندگار دارد.
محمد گودرزي دهريزي در كتاب «كودكي از جنس نارنجك» روايت ديگري از داستان حسين
فهميده را پيش چشم كودك و نوجوان نهاده است. در زير قسمتي از شعر اين شاعر را با هم
زمزمه مي كنيم:
دشمنان كوردل تنها
كودك ما را يكي ديدند
كودكي ديدند
طفل ناز و كوچكي ديدند
هلهله كردند و خنديدند
آي اي دشمن
من حسين كوچك ايران زمين هستم
من فقط يك كودك ايران زمين هستم
يك تنه با تانك مي جنگم
مثل كوهي آهنين هستم
من همين هستم
دفاع مقدس در جامعه ما، يكي از موضوعاتي است كه سالهاست ذهن شاعران و نويسندگان را
به خود معطوف داشته و دستمايه خلق و آفرينش آثار ادبي و هنري فراواني شده است. شعر
كودك و نوجوان نيز از اين امر مستثني نبوده است. در هرحال، موضوع جنگ و تبعات آن به
يكي از مضمون هاي اصلي و جدي در ادبيات كودك و نوجوان تبديل شده است. آن چه مهم
است، چگونگي رويكرد شاعران به اين موضوع است كه خود نيازمند پژوهشي عميق و گسترده
است و مجالي گسترده تر مي طلبد.
«سايه مهربان» سروده منيره هاشمي حاوي هشت شعر است. راوي تمام اين شعرها، كودكي است
كه در هر شعر به نوعي با جنگ مرتبط مي شود. در شعر اول اين مجموعه با عنوان «عكس
مهربان» كودك با عكس شهيد- پدر- صحبت و درد دل مي كند و از آرزوهاي كوچك و بزرگش مي
گويد:
عكس يادگاري پدر، سلام!
صبح جمعه ات به خير
روي صورت تو نور خنده است
حرف مي زني تو با دلم
عكس مهربان
من بزرگ مي شوم، بزرگتر... بزرگتر
و در شعر «عينك پدر» مكالمه كودك با پدري كه در جنگ نابينا شده است در شعر زيبايي
پرداخته شده است:
روي صورتت پر از
غنچه هاي خنده است
پشت عينكت، دو تا
لانه پرنده است
آن پرنده ها پر از
صحبت خدا شدند
صبح توي جبهه ها
از قفس رها شدند
و در شعري ديگر، راوي به بيان احساس خود درباره روزهاي جمعه و رفتن به زيارت مزار
شهدا مي پردازد:
جمعه ها روزهاي زيبايي است
روزهاي قشنگ ديدار است
من و مادر به شوق ديدن صبح
چشم مان تا سپيده بيدار است
پدرم را نديده ام اما
خانه اش كوچه بهشت رضاست
پدرم مثل غنچه مي خندد
عكس او توي قطعه شهداست
دو شعر از سروده هاي اين مجموعه هم به حضرت امام(ره) تقديم شده است و شاعر در آن از
امام(ره) با عنوان «پدر» و «باغبان» ياد كرده است. با نگاهي به هشت شعر اين كتاب و
تعميق در محور عاطفي اين سروده ها، درمي يابيم هنگامي كه شاعر خود رادر جايگاه كودك
يا نوجوان قرار مي دهد و تلاش مي كند با نزديك شدن به دنياي او و درك بهتر احساسات
و عواطفش، ساده و بي پيرايه سخن بگويد، باعث شده در اين امر موفق شود و اتفاقا در
همين سروده ها شعر از حد بيان عواطف فردي فراتر رفته و عموميت مي يابد.
كودكان در گروه سني «ب» و «ج» به قصه هاي حيوانات علاقه نشان مي دهند و با شخصيت
هاي قصه هم ذات پنداري مي كنند. محمدكاظم مزيناني سه قصه از كليله و دمنه را در ظرف
شعر ريخته و به شكل مجموعه اي سه جلدي تحت عنوان «قصه، قصه، قصه از كليله و دمنه»
براي اين گروه سني چاپ كرده است. از آنجايي كه اين گروه سني به خوبي تعليم پذير
هستند، شاعر با درنظر گرفتن اين نكته، سعي كرده است از طريق تبديل قصه هاي كليله و
دمنه به شعر، بر گيرايي آنها بيفزايد و ظرفيت احساسي شان را بالا ببرد. اما بايد
ديد مزيناني در اين روايت گري منظوم و بازنويسي خلاق، تا چه حد موفق بوده است.
از كليله و دمنه
تو بخوان يك قصه
قصه شاهان است
حرف ها در آن است
جنگل حيوان ها
حرف هاي آنها
گاوها، آدم ها
خنده ها و غم ها
اين كتابي زيباست
همدم آدم هاست
مجموعه شعر «نمي توان كلاغ ماند» سروده سيداحمد ميرزاده قابل تقدير است كه مي تواند
ما را به آينده شعر نوجوان اميدوار كند و چشم اندازهاي تازه اي را به روي مخاطب
بگشايد. و بار ديگر اين جمله «اسكار وايلد» را به خاطر مي آورد كه مي گويد: «هيچ
هنرمندي، چيزها را چنانكه واقعا هستند، نمي بيند. اگر چنين بود ديگر هنرمند نبود.»
شاعر نيز همچون هنرمندي است كه نمي تواند فقط از آنچه كه همه مي بينند، سخن بگويد.
بلكه گفتن از آنچه كه ديده نمي شود در قالب تشبيه ها، استعاره ها، كنايه ها و...
است، كه پنجره اي جديد بر روي خواننده مي گشايد. به عنوان نمونه در شعر «شهر زير
دريا» شاعر شهري رويايي را زير آب متصور است و آرزو مي كند يك روز آدم، ماهي شود و
به آنجا سفر كند. براي مخاطب كنجكاو عبور از سرزمين هاي ناشناخته، بسيار جذاب و دل
انگيز است و خيال جستجوگر او را با خودش همراه مي كند.
اي كاش مي شد مثل يك غواص
در آب مي رفتم هر از گاهي
غواص اگر بودم خودم يك روز
مي رفتم از خشكي اين ساحل
تا شهر رويايي زير آب
در زير دريا شهر زيبايي است
شهري پر از مرجان، صدف، ماهي
دريا فقط آب فراوان نيست
دنياي مرموز شگفتي هاست
عباس تربن از شاعران جوان خوش قريحه در كتاب «عشق هاي لنگه به لنگه» توانسته عنصر
غالب «عاطفه» را از دنياي ساده و بي آلايش نوجواني و جواني در قالب گفتگويي ساده با
مخاطبي نامشخص را شكل داده و شاعر از آرزوها و دلتنگي ها و احساسات خود با او سخن
مي گويد.
نبوده اي كه بشنوي
سكوت ساده مرا
نمانده اي كه طي كني
مسير جاده مرا
معني كه نبودنت
به بند اشك بسته ام
هزار بار مرده ام
كوير دل شكسته ام
هنگامي كه شاعر تلاش نمي كند حرف هاي بزرگ بزند و اداي آدم بزرگ ها را درآورد و
زماني كه از دل مشغولي هاي ساده نوجواني و تجربه ها و دغدغه هاي خود سخن مي گويد،
شعرها صميمي ترند و بيشتر به دل مي نشينند. و در شعر «طغيان» شاعر توانسته تجربه
شكست دوران نوجواني را به خوبي بيان كند. به همين دليل، نوجوان به راحتي با شاعر
همذات پنداري مي كند و در احساس او شريك مي شود.
يك امتحان و كمي نمره
از چند درس كه سنگين بود
تنها همين و خداحافظ
در زندگي هدفم اين بود
از شاعري كه براي گروه سني «الف» و «ب» مي نويسد، انتظار مي رود كه با توجه به
روحيات، نيازها و احساسات و علايق آنها بسرايد، زيرا اين گروه هنوز از تفكر انتزاعي
برخوردار نيستند و طرح مباحث ذهني براي آنها صحيح نيست، به عنوان مثال در كتاب «ني
ني چه مهربونه» سروده بنفشه رسوليان بروجني، در مجموعه شش جلدي «ني ني» شاعر از
پديده هاي محسوس و ملموس و آن هم به شكل كاملاً عيني و قابل درك غافل بوده است.
ني ني ما، ماه رو ديده
باز دوباره تو آسمان
افتاده بوده عكس ماه
تو حوض آب خونه شون
ماهه ولي نصفه بوده
با رنگ و روي پريده
اين اولين بار بوده كه
يه ماه نصفه مي ديده
ني ني مي پرسه از مامان
كي برده اون يه تيكه شو؟
نصفه ماه كه اون بالاست
كي خورده نصف ديگه شو؟
(آيا واقعاً ذهنيتي خيال انگيز كه در شعر فوق مطرح شده است براي مخاطب قابل درك
است؟ و يا اين ذهنيت خود شاعر است كه در زباني كودكانه نمود يافته است؟)
انديشه از عناصري است كه به كلام عمق مي بخشد، شعر نيز- كه يك كلام مخيل است- با
وجود آن عميق تر مي شود. انديشه ابعاد شعر را گسترده تر مي كند و مخاطب را وادار به
تأمل مي كند. انديشه نگاهي فلسفي به شعر مي دهد.مجموعه «صندلي ها خسته اند» شامل 10
چهارپاره از محمد كاظم مزيناني است. شاعر در اين مجموعه شعر از نمادها و نشانه ها
استفاده كرده است. چنانچه پرنده در شعر «پرنده كوكي» از نمونه هاي موفق اين استفاده
هاي نمادگونه است.
پرنده يك لانه
ميان ساعت داشت
پرنده كوكي بود
به خواندن عادت داشت
پرنده تنها بود
و روز و شب مي خواند
و از زمان هر شب
كمي عقب مي ماند
چهارپاره «بال و بالش» يكي از آثار زيباي اين كتاب است و در هر بند از اين
چهارپاره، شاعر با طرح يك نمونه از اشياء مورد استفاده روزمره، ذهن مخاطبش را به
سوي اصل و ابتداي آن مي برد و با اين كار تلنگري به توجه او مي زند تا ذهنش علاوه
بر دريافت زنجيره اتصال طبيعت، احترام به زحمت ها و قدر دانستن را نيز دريابد. شاعر
با ايجاد يك حلقه اتصال پنهاني- در مفهوم- ذهن مخاطبش را براي بيان ديدگاه پاياني
آماده مي كند.
مي روم در خواب ناز
در ميان خانه مان
جسم من روي زمين
روح من در آسمان
هر قدر شاعر بتواند در بيان تجربيات عاطفي خود از عوالم شخصي دور شود و به تجربه
هاي عام و گسترده تر راه يابد قطعاً با انسان هاي بيش تري ارتباط و همدلي برقرار
خواهد كرد و حوزه هاي عاطفي شعر او وسيع تر خواهد بود.
بزرگسالاني كه به كودكي خود وفادار مانده اند و آن شاعراني كه براي كودك درون خويش
مي سرايند، آشكارا براي فردي به نام كودك، حرمت و ارزش قائل بوده و بر استقلال و
هويت او صحه گذاشته اند. تجلي اين انديشه و باور سبب مي شود كه مجموعه شعر آنان،
مناسب دنياي دروني كودك و نوجوان قرار گيرد و از محبوبيت برخوردار شود.
منابع:
.1 كشايي، اكرم. عكس هايي كه چشم هاي شاعر مي گيرند. كتاب ماه كودك و نوجوان، شماره
152، خرداد .1389
.2 كشايي، اكرم. كليله و دمنه از دهان شير. كتاب ماه كودك و نوجوان، شماره 148،
بهمن .1388
.3 موسويان، انسيه. شاخه هايم پر از سيب كال است. كتاب ماه كودك و نوجوان، شماره
134، آذر .1387
.4 موسويان، انسيه، نقد و بررسي اين ني ني عجيب و غريب كيست؟ كتاب ماه كودك و
نوجوان، شماره 151، ارديبهشت .1389
.5 موسويان، انسيه، يادي از پرنده ها نگاهي به سايه مهربان. كتاب ماه كودك و
نوجوان، شماره 151، ارديبهشت .1389
.6 نوبهار، نگار من فقط يك كودك ايران زمين هستم. كتاب ماه كودك و نوجوان، شماره
134، آذر .1387
.7 هاشمي، نيره سادات. شعرهاي ناتمام. كتاب ماه كودك و نوجوان. شماره 134، آذر
.1387
|
