چرا فرهنگ كار جمعي در ايران ضعيف است؟ (بخش پاياني)
كار جمعي در گرو فرهنگ سازي

پريسا جلالي
چرا فرهنگ كار جمعي در ايران ضعيف است؟ چرا در روابط اجتماعي، حقوق متقابل رعايت نمي شود؟ ... علت برخي پرخاشگري ها و نابردباري ها در روابط اجتماعي چيست؟... علت بروز بيماري خطرناك قانون گريزي در برخي افراد و بعضي بخش ها چيست؟ چقدر وجدان كاري و انضباط اجتماعي داريم؟ چرا برخي حرف ها و ايده هاي خوب در حد حرف و رؤيا باقي مي ماند؟ ساعات كار مفيد در دستگاه ها چرا كم است؟ و چندين سؤال مهم و ريشه اي ديگر كه رهبر معظم انقلاب اسلامي در سفر به خراسان شمالي مطرح كردند و پس از طرح فهرست وار اين سؤالات دولت، مسئولان، مجلس و همه اقشار مردمي را متوجه اين موضوع كردند كه سبك و فرهنگ زندگي در ايران نيازمند آسيب شناسي و اصلاح است.
آينده يافتني نيست، ساختني است. اين را بارها شنيده ايم كه آينده را مي توانيم بسازيم؛ اما آينده نيازمند تلاش ما در گرو همتي مضاعف است.
آيا فقط داشتن هدف و برنامه براي داشتن آينده اي موفق كافي است؟ آيا صرفا همه بايد اهداف بلندمدت داشته باشند كه نقطه شروعش برنامه ريزي است يا اين كه تضمين هاي ديگري هم نياز است؟
در طول تاريخ انسان هاي موفق همه داراي اهداف بلندمدت بودند. علاوه بر آن اراده راسخ هم بايد داشت اما نحوه دستيابي به آن باز هم صددرصد تضمين شده نيست.
موفقيت را با كار جمعي بيمه كنيم
دست يابي به موفقيت نيازمند كار جمعي و گروهي است. اين را هم خيلي شنيده ايم و هم گاهي تجربه هاي كوچك و البته محدود بارها ثابتش كرده است.
اما با وجود اطلاع از اين موضوع چرا خيلي از ما براي تضمين موفقيت مان به سراغ كارهاي جمعي و گروهي نمي رويم.
از ورزش هاي گروهي گرفته تا پروژه هاي بزرگ كه نيازمند كار دسته جمعي است.
به جاي اين كه در كنار ديگران حركت كنيم ميل به سرعت گرفتن از ديگران داريم و دل مان مي خواهد زودتر از ديگران به هدف برسيم.
حريفي براي خودمان تصور نمي كنيم و اگر باشد برايش خط ونشان مي كشيم!
همان روحيه اي كه جايي در نظام اسلامي ندارد و بين مسلمانان مذموم خوانده مي شود اما متاسفانه هست و پرهيز از آن از سوي رهبر معظم انقلاب هم مورد تاكيد قرار گرفت.
چرا جمع گرا نيستيم؟
به راستي چرا فرهنگ كار جمعي در ايران ضعيف است؟
بسياري از كارشناساني كه اين روزها راجع به فرهنگ ضعيف كار جمعي به سراغ شان رفتيم معتقدند كه اجتناب از گروه هاي جمعي منحصر به جوانان نيست بلكه جوانان از بزرگسالان الگو گرفته اند؛ چه در مقام والدين، معلم و چه هنگامي كه بزرگترها درمناصب بعضا مديريتي بوده اند.
منصوره نيكوگفتار روانشناس يكي از همين افراد است.
وي مي گويد: «جوانان دقيق هستند و همه اين ها را به چشم مي بينند و درك مي كنند. طبعا آنان از الگوهاي پيش رو سرمشق مي گيرند. البته نسل هاي قبلي به كارهاي تيمي و گروهي مي پرداختند اما احساس مي كنم در مورد انجام كارهاي بزرگ و موفقيت در اين كارهاي گروهي به باور درستي نرسيده اند و هنوز باور نكرده اند كه كارهاي كوچك تر از آن را هم مي شود به صورت گروهي انجام داد. نمونه اش انقلاب اسلامي ايران. شايد انقلاب اسلامي آنقدر بزرگ بود كه مردم احساس مي كنند اين روحيه را نمي توان به فعاليت ها و اهداف كوچك تر هم تسري داد.»
اما بزرگسالاني كه روزي چنين فعاليت هاي گروهي را در كارنامه شان ثبت كردند، چه شد كه گرفتار روحيه فردگرايي شدند و آن را به نسل هاي بعدي منتقل كردند؟
نيكوگفتار عقيده دارد: «بزرگسالاني كه از آن ها به عنوان والدين يا معلم يا صاحب مشاغل ونقش هاي ديگر نام مي بريم تحت تاثير فرهنگ جامعه ما قرار دارند. فردگرايي چيزي نيست كه دريك آن و يك شبه ايجاد شده باشد. مسئله جديدي نيست بلكه ريشه در فرهنگ و تاريخ ما دارد. ريشه هاي فرهنگي و تاريخي اغلب متمركز بر فرد بوده و كمتر كارهاي جمعي مورد تشويق واقع شده است. حتي كمتر كاري را مي بينيم كه در جامعه به صورت گروهي انجام شده باشد. در مقايسه با مردم ديگر كشورها، ايرانيان جزء افرادي هستند كه چندان كارگروهي نداشته اند. دلايل تاريخي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي هم وجود دارد كه اين موضوع را ريشه دار كرده و هر كس براي خودش كار مي كند و هميشه فرد مورد تشويق يا نكوهش واقع شده است.
اشكال را در نظام آموزشي بجوييم
بعد از صحبت با يك روان شناس ترجيح داديم با جامعه شناسان هم مصاحبه اي داشته باشيم تا علل روحيه ضعيف كار جمعي و به عبارتي فرار ايرانيان از كارهاي تيمي و اصرار بر فردگرايي را بررسي كنيم.
حسين عليزاده جامعه شناس در اين مورد به تاكيد دين مبين اسلام و اعتقادات و باورهاي ديني به انجام كارهاي جمعي مي پردازد.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان تأكيد مي كند: «علي رغم اين كه در باورها و اعتقادات مذهبي ما بسيار تأكيد شده است و بر اساس «يدالله مع الجماعه» كه دست خدا با جماعت و فعاليت هاي گروهي ظاهر مي شود ولي متأسفانه اين فرهنگ سازي در نظام آموزش و پرورش ما كه زيربناي همه توسعه ها و رشدها و تحولات است، ورود نيافته و اين نهاد از ابتدا با اين تعبير كه انسان، تنها بايد از ديگران جلو بزند نوعي رقابت هاي پراسترس و با فشار عصبي را از همان روز اول ملكه ذهن دانش آموزان كرده است.»
وي ادامه مي دهد: «در صورتي كه در بسياري از فرهنگ ها مثل حتي فرهنگ آفريقايي ها جمع گرايي در حال آموزش دادن است. سال ها پيش شخص مردم شناسي تحقيقي در اين باره و در جامعه اي آفريقايي آغاز كرد. به اين ترتيب كه تعدادي گردو را در مكاني مخفي كرد و گفت كه هر يك از بچه ها گردوها را پيدا كند همه گردوها براي او خواهد شد. اما با گفتن اين جمله ناگهان ديد كه بچه ها دست هاي همديگر را گرفتند و رفتند بدون اين كه به سخنان او اعتنا كنند. در پاسخ به ناراحتي اين مردم شناس بچه ها گفتند ما نمي توانيم خوشحال باشيم در حالي كه دوست مان ناراحت باشد. ما مي خواهيم همه با هم خوشحال باشيم و نمي توانيم گردوها را براي خودمان برداريم.»
اين جامعه شناس با اعتقاد بر اين كه ريشه ضعف در روحيه جمع گرايي را بايد در نظام آموزشي دنبال كرد، اظهار مي دارد: «اين مسايل متأسفانه در آموزش و پرورش و نظام آموزشي ما نهادينه نشده است. دانش آموزان از ابتدا ياد مي گيرند كه بايد دائم به فكر جلو زدن از ديگران باشند تا موفق شوند در صورتي كه اصلا ارزشي براي موفقيت هاي جمعي قائل نشوند. به گروه جايزه نمي دهيم و هميشه فرد مورد تشويق واقع شده است.
در واقع بايد ياد بگيريم اگر مشكل فردي حل شود مشكل جمع هم حل خواهد شد و همه زنجيروار متصل به هم هستند.»
مشاركت، حلقه مفقوده موفقيت
همه افراد حاضر در گروه بايد در كارآيي و به موفقيت رساندن گروه خود مشاركت داشته باشند.
اين موضوع روي كاغذ خيلي خوب و زيباست اما در عمل چندان هم آسان نيست چون هر يك از افراد از لحاظ نگرش، تعهد و اخلاق كاري متفاوت هستند.
اين اتفاق از طريق تقويت نظام آموزشي و رسانه ها در آموزش هاي فردي و جمعي ميسر مي شود و نقش مهم نهادهاي فرهنگي را نمي توان در اين ميان ناديده گرفت.
جواد آريان منش نماينده مجلس شوراي اسلامي ضعيف بودن روحيه كار جمعي در كشور را مشابه برخي كشورهاي در حال توسعه يك واقعيت تلخ مي داند كه مانع توسعه كشور و باعث هدر رفت انرژي مي شود.
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان اظهار مي دارد: «پايين بودن سطح كيفيت كار و موازي كاري و شكل نگرفتن كارهاي بزرگ موجب شده مراكز فرهنگي و اقتصادي ما متكثر و كم رونق باشند. مثلا در حوزه فرهنگي هزاران مؤسسه فرهنگي مردمي اما كوچك قائم به اشخاص وجود دارد كه اگر تبديل به مجموعه هاي بزرگ شوند به جرياني تبديل مي شوند كه تحولات بزرگي رقم خواهند زد. در حوزه سياسي هم احزاب را داريم اما احزابي كه متكي به چند نفر خاص هستند و هرگز نتوانسته اند روحيه جمعي را گسترش دهند و از ظرفيت هاي عظيم مردمي استفاده كنند.»
وي به هزاران بنگاه اقتصادي هم اشاره دارد كه توسط يك نفر يا چند نفر محدود اداره مي شوند و در هيچ جاي دنيا چنين چيزي مشاهده نمي شود بلكه فروشگاه هاي بزرگ كه از سرمايه هاي كوچك تشكيل شده اند و بنگاه هاي بزرگي را به وجود آورده اند، هست.
وكيل مردم در مجلس شوراي اسلامي تصريح مي كند: «متأسفانه روحيه كار جمعي در كشور ضعيف است و پيش از اين كه مشكلات و موانع قانوني دخيل باشد موضوع، موضوعي فرهنگي است يعني فرار از كار جمعي و غلبه روحيه فردگرايي و عدم مداراي اجتماعي و كاهش اعتماد اجتماعي در جامعه به علت ضعف فرهنگي و توجه نكردن به آموزه هاي ديني و توصيه بزرگان ديني مبني بر فوايد كار جمعي كه معتقديم يدالله مع الجماعه و بركت و خير در كارهاي گروهي است، بوده است.
متأسفانه چنين فرهنگي در جامعه ما ضعيف است و دلايل آن به ريشه هاي تاريخي برمي گردد و آن چه در نظام تعليم و تربيت داشته ايم.»
از ابزارهاي موجود بهره ببريم
براي تقويت كار گروهي بايد به سمت فرهنگ سازي و ايجاد تحول در فرهنگ جامعه از طريق ابزارهاي موجود مثل آموزش و پرورش و رسانه هاي جمعي و گروهي و ابزارهاي فرهنگ ساز برويم و محتواي كتاب هاي درسي را به خدمت بگيريم.
اما مجلس شوراي اسلامي چه نقشي مي تواند در اين زمينه داشته باشد و آيا خلأهاي قانوني وجود دارد؟
آريان منش مي گويد: «طبيعي است مجلس هم در جهت زيرساخت هاي قانوني مي تواند حركت كند اكنون هم قوانيني وجود دارد كه بسترها را فراهم كرده است مثلا در قانون برنامه پنجم توسعه در حوزه اقتصاد كه مجلس به تصويب رساند قانون اين الزام را ايجاد كرده كه تا پايان برنامه پنجم توسعه بايد يك پنجم اقتصاد كشور به صورت عمومي دربيايد و 25درصد آن تعاوني شود. براساس اين زيرساخت هاي قانوني گسترش تعاوني ها بهتر است از سرمايه گذاري هاي فردي. برخي قوانين وجود دارد كه به دليل عدم فرهنگ سازي هنوز نتوانسته ايم استفاده مناسب داشته باشيم. در صورتي كه در حوزه فرهنگ سازي نهادهايي مثل نظام آموزشي، صدا و سيما، وزارت علوم و وزارت ورزش و جوانان همچنين سازمان هاي ديني و فرهنگ ساز در حوزه تقويت فرهنگ كار جمعي مي توانند تأثيرگذار باشند و البته كميسيون هاي مجلس هم مي توانند هماهنگ با يكديگر عمل كنند.»
به راستي اگر برنامه ريزي ها درست صورت گيرد باتوجه به اين كه انسان فطرتا موجودي اجتماعي است و به سمت گروه تمايل دارد به سرعت موفق خواهيم بود فرهنگ كار جمعي را در جامعه گسترش دهيم و از انرژي هاي موجود كه باعث توسعه كشور و ارتقاي كيفيت كار و ارتقاي سطح بهره وري و پرهيز از هدر رفتن منابع و انرژي مي شود، جلوگيري كنيم.
گزارش روز