نگاهي به امكانات جاده ها و ايمني و حمل و نقل بين شهري «خودكنترلي» به جاي «ديگر كنترلي»-بخش پاياني

حسن آقايي
در اين سري گزارش بر آن نبوديم كه آمار اسفناك و حيرت آور تصادفات و جان باختگان در جاده هاي كشور را بازگو كنيم و بدان بپردازيم، اما در وضعيت رو در رو با جاده ها، سؤال اين است كه با همه تدابير بهينه سازي مسيرها، نظارت، ابزارهاي كنترل، جريمه، كاربردهاي سيستم ردياب جاده اي، شناسايي عوامل بروز تصادفات و...، چرا درصد كاهش حوادث همچنان اندك است؟...
چند سال پيش از زبان يك مسئول مربوط به ترافيك و حمل و نقل بين شهري شنيده ام كه علت تصادفات حدود 70 درصدش خطاي ديد انساني است. حال اگر اين موضوع صحت دارد چطور مي شود اين نوع ديد را تغيير داد؟ چنانچه تمام جاده هاي سراسر كشور دوبانده شوند و زيرساخت و روكش آسفالت ها هم كاملاً فني و مهندسي باشد، آيا آمار تصادفات به حد زياد و اطمينان بخش، كاهش مي يابد؟ و آيا فرهنگ سازي به طرق گوناگون، نظارت به صورت مؤثر و حتي منع رانندگي مقطعي يا دايم مي توانند راهكارهاي مؤثر در بازدارندگي متخلفان باشند؟
در اين شماره گزارش، شايد شيوه ها و پاسخ ها اميدواركننده باشند.
توصيه هاي رئيس پليس راه كشور
رانندگي در جاده هاي با آن مشخصات فيزيكي و ساختاري مشكل ساز كه از زبان رانندگان كاميون واتوبوس در شماره اول اين گزارش ترسيم شد، بسيار سخت است و احتياط لازم را مي طلبد. در اين شماره پاياني گزارش، سواي فصل سرما و برف و باران و يخبندان زمستان كه همه شرايط موجود در موقعيت متعارف و متعادل ديگر فصول را تحت تأثير قرار مي دهد، مسايل ديگري هم وجود دارد ازجمله تصادفات، گاه راهزني كالاي كاميون، نبود استراحتگاه در محل هاي مناسب و ضعف در قانون پذيري و...
در گفت وگو با سرهنگ دكتر عليرضا اسماعيلي رئيس پليس راه كشور، وي در خصوص عوامل شكل گيري وضعيت كنوني جاده ها و كاهش تلفات انساني ناشي از تصادفات و اين كه «بازدارندگي» يكي از عامل هاي اصلي وقوع حوادث است، لزوم اخذ هزينه بهبود ترافيك از متخلفان، آموزش، مهندسي راه و خودرو و عكس العمل اورژانس و... سخنان قابل تأملي را مطرح مي كند.
وي اما در ابتدا ديدگاه هاي خود را معطوف به تهديدها و حوادث ناشي از عبور و مرور در محورهاي كوهستاني در زمستان مي كند و در اين ارتباط توصيه هاي محوري و رعايت عبور از مناطق كوهستاني با احتمال سقوط بهمن، كولاك، داراي مه و ريزش سنگ خلاصه مي نمايد.
توصيه هاي كارشناسي ديگر توجه به شرايط متفاوت آب وهوايي در زمستان است كه موجب اين تغييرات مي شود: غيرقابل پيش بيني بودن تغييرات جوي در طول سفر،لغزنده بودن معابر و كاهش ميزان اصطكاك بين لاستيك خودرو و سطح و اين كه با اولين بارش حدود 75 درصد اصطكاك را كاهش مي دهد، محدوديت ديد و احتمال خطا در تخمين مسافت و فاصله طولي، متفاوت بودن رانندگي در فصل زمستان و در شرايط لغزندگي با ديگر شرايط، خطر يخ زدگي مخازن سوخت خودروهاي سنگين، از كارافتادگي برف پاكن و شيشه شور خوردوها، بيشتر شدن زمان عكس العمل راننده هنگام مواجهه با خطر، متفاوت بودن كارايي سيستم ترمز و كنترل خودرو در شرايط لغزندگي و كوتاه بودن روز در زمستان و شب هاي طولاني، است.
باور رئيس پليس راه كشور در شكل گيري وضعيت فعلي جاده ها براين است كه برخورد كاسبكارانه مراكز آموزشي و فرهنگ سازي به اين امر تأثيرگذار خواهد بود. همچنين علي رغم توسعه تيم هاي فوريت هاي پزشكي در جاده هاي كشور بايد گفت هنوز تا ايده آل هاي لازم فاصله زيادي داريم.
سرهنگ اسماعيلي مي گويد: «بعد از وقوع تصادف، حضور سريع فوريت هاي پزشكي در محل حادثه مي تواند موثر باشد به شكلي كه اگر اورژانس در وقت طلايي سر صحنه حاضر شود، بخش عمده اي از مصدومان تصادفات از مرگ حتمي نجات مي يابند. در اين فاصله محل تصادف با مراكز درماني و كمبودهاي پزشكي در مراكز درماني خارج از مراكز استان ها و تيم هاي اورژانس اعم از زميني و هوايي در اين خصوص تعيين كننده است. مسئولان امر بايد در اين باره تدبير جدي بيانديشند. به اعتقاد من براي عبور از بحران تصادفات و تلفات جاده اي و رانندگي بايد اجماع و استفاده از خرد جمعي را در تصميم گيري مدنظر داشته باشيم و انسان را به عنوان بزرگترين و مهمترين ثروت يك جامعه بدانيم و همه افراد تصميم گير با چنين نگاهي كه انسان ها مهمترين ارزش هاي جامعه هستند، وارد مباحث مذكور شوند چرا كه مرگ سالانه هزاران انسان در ايران بزرگترين تهديد داخلي محسوب مي شود. به نظر من بايد هزينه بهبود ترافيك را از متخلفان رانندگي بگيريم.»
رئيس پليس راه كشور مي گويد: «در حال حاضر 30 سازمان به نوعي بازيگران و دخيلان اصلي در رسيدگي به مسئله ترافيك هستند و تنها زماني مي توان به حل مشكل جاده اي و ترافيكي اميدوار بود كه همه اين سازمان ها با هم همراه شده و وارد عرصه شوند.»
«سرهنگ اسماعيلي» همچنين معتقد است كه عقبه اتاق فكر ترافيك و حمل ونقل بايد مراكز آكادميك بوده و همه مراكز علمي و دانشگاهي بايد اتاق فكر مسئولان اجرايي در اين بخش باشند. در كنار اين امر، همزباني مسئولان و شناخت مديران تصميم گيري در اين بخش اعم از وزراء، نمايندگان و سازمان هاي مسئول، شناخت و آگاهي آن ها از حمل ونقل موجب تصميم گيري سريع و دقيق مي شود.
وي با تأكيد بر اين نكته كه از ثانيه هاي وقت استفاده كنيم چرا كه با هر تيك تيك ساعت انسان مصدومي را در جاده ها از دست مي دهيم و خسارات مالي را نيز متحمل مي شويم، مي گويد: «تأخير در تصويب قوانين و لوايح در مجلس، تصميم گيري محتاطانه بيش از حد برخي مسئولان و عدم در اختيار گذاشتن تجهيزات مناسب براي پليس و امدادگران باعث ايجاد مشكلات خاصي براي مردم مي شود كه لازم است مسئولان مربوطه به اين امر توجه ويژه اي اعمال كنند.»
رانندگان جاده اي اعم از اتوبوس و كاميون برخي درباره كاستي و مشكلات راه ها وجه مشترك دارند. مثلا راننده كاميون در بين راه جاي مناسبي براي استراحت ندارد و يا چنان كه يك راننده كاميون مي گويد: در صورتي كه مسير، گاه مقداري از كالايش مورد دستبرد واقع شود، بيمه جبران نمي كند چرا كه به گفته او پرداخت خسارت چنين واقعه در صورتي پرداخت مي شود كه كل بار كالا به سرقت رفته باشد. اما هر دو گروه رانندگان در شرايط جوي زمستاني، مشكل مشترك دارند.
رانندگان از زمستان و كمبودها مي گويند
«محمود پيريايي» مي گويد: «در زمان يخبندان، راننده اي كه همه تدابير و امكانات ايمني را پيش بيني و مهيا كرده است اما بوران و كولاك برف، ديدش را مي گيرد و تردد غيرممكن مي شود.» «صابري» راننده كاميون، در توصيف گردنه آهوان هنگام سرما و يخبندان مي گويد: «گردنه آهوان حد فاصله دامغان- سمنان، اوايل امسال زير پوشش برف رفت و جاده راه بندان شد و موتور خودروها در سرما روشن نگه داشته شد. پس از دو ساعت ترافيك، با احتياط از گردنه بيرون رفتيم.»
يك راننده ديگري مي گويد: «وضعيت عبور و مرور وسايط نقليه از جمله اتوبوس در زمستان خوب نيست. براي ايمني و رواني ترافيك بايد پاسگاه پليس و راه ترابري در انجام امور تسهيلاتي هنگام برف و يخبندان و لغزندگي جاده، هماهنگ شوند. شن ريزي و نمك پاشي در سطح جاده ها باعث امنيت تردد وسايط نقليه و آرامش خاطر سرنشينان مي شود.»
رئيس پليس راه كشور، ادامه ارزيابي و تجزيه و تحليل هاي كارشناسي علمي خود را متوجه مهندسي راه و خودرو مي كند و مي گويد: «در اين بخش اصطلاحي است كه مي گويند «راه بايد بخشنده باشد.» به اين معنا است كه ناظران نمي توانند تمام رفتارهاي انساني را كنترل كنند بلكه برخي رفتارها و خطاهاي انساني به يك باره رخ مي دهد. در اين حالت راه بايد به گونه اي باشد كه خطاها منجر به «مرگ» نشوند. از سوي ديگر مي خواهيم ببينيم چه خودروهايي از لحاظ ايمني با مشكل مواجهند و چه ميزان از مرگ و مير در كشور به دليل ناايمني خودروها است.»
4 عامل كاهش تلفات رانندگي
درخصوص عوامل كاهش آمار كشته هاي تصادفات رانندگي بايد گفت چهار عامل در اين خصوص دخيل است كه عبارتند از اجراي مقررات، آموزش، مهندسي راه و واكنش اورژانس. در بخش اجراي مقررات بايد قوانين با جديت و بدون اغماض و يا تدابير ويژه براي متخلفان توسط پليس و ساير سازمان هاي مسئول اجرا شود تا متخلفان به هيچ عنوان به خود اجازه ارتكاب تخلف را ندهند. در اين بخش به كارگيري سيستم هاي الكترونيكي به جاي كنترل فيزيكي پليس، بسيار موثر است چرا كه متخلفان در تمام طول رانندگي احساس مي كنند پليس در كنترل رفتار آن ها است و راهي نيز براي فرار از قانون، وجود ندارد. در اين بخش شايد به كارگيري ابزار نوين مانند سيستم ردياب ماهواره اي- جي.پي.اس- در ناوگان بار و مسافر طي 2سال اخير توانسته است نقش مؤثري در كاهش مرگ و مير تصادفات ايفا كند به شكلي كه براساس آخرين آمار كشته هاي تصادفات وسايط نقليه عمومي مسافري در سال گذشته 15درصد و تصادفات اين وسايط نقليه نيز حدود 15درصد كاهش يافته است. توجه مديران فني نسبت به سلامت خودروها با همكاري سازمان راهداري و حمل ونقل جاده اي بسيار حايز اهميت است.
در بحث ايمني خودروها دو موضوع قابل بحث است؛ ايمني فعال و ايمني غيرفعال. ايمني فعال به آن دسته از تجهيزات اطلاق مي شود كه مانع بروز تصادف مي شوند. در اين خصوص مي توان به نقش ترمزها، سلامت تايرها و... اشاره كرد. بخش ايمني غيرفعال شامل آن دسته از تجهيزات ايمني است كه پس از وقوع تصادف به كمك سرنشينان خودروها مي آيند. اين وسايل ايمني شامل ايربگ، ستون هاي اتاق خودرو، كمربند ايمني و... است. اين دسته از وسايل مي توانند جان سرنشينان خودرو را در صورت بروز تصادف، از مرگ نجات دهند.
ناامني براي كاميون هاي باري
مسأله امنيت در برخي جاده ها را چند راننده كاميون مطرح مي كنند. «محمودي» مي گويد كه 8-7سال پيش در مسير اهواز- خرمشهر در محلي كنار جاده در ماشينش مي خوابد. صبح كه بيدار مي شود مي بيند برزنت چادر ماشينش بريده شده و بيست كارتن محتوي كفش مورد دستبرد قرار گرفته بود.
«كدخدايي» راننده اتوبوس نيز مي گويد كه اتوبوسش با سرعت 110كيلومتر در اتوبان حركت مي كند اما مي بيند يك كاميون «آيفا» مدل چهل سال پيش با سرعت 60-50 مي رود. اين وضع ضمن آن كه مشكل ترافيكي به بار مي آورد، در شب ممكن است صحنه ساز تصادف شود. در جريان تهيه اين سري گزارش يك شهروند به نام «اسماعيلي» مي گويد اين را هم بنويسيد كساني كه خانوادگي و با بچه خردسال ترجيح مي دهند با قطار مسافرت كنند، با مشكل و سرگرداني تهيه بليت مواجه مي شوند. او مي گويد چند هفته پيش جهت تهيه بليت قطار به چند آژانس فروش بليت مراجعه كردم و براي اواسط آبان ماه دو بليت به تاريخ اوايل آذرماه به مقصد مشهد خواستم. همه جواب دادند بليت تمام شده است. سؤال اين است كه در تابستان كه خانواده ها فرصت مناسب تري به لحاظ تسهيلات مراكز آموزشي دارند تمام بليت هاي قطار ظرف يك دو روز تمام مي شود و حالا در فصل پاييز هم همان جمله «بليت نداريم» تحويل متقاضي داده مي شود؟ با اين وضع بي نظمي، اكثر مردم در فرصت هاي مناسب كاري، از خدمات مسافرتي قطارها محروم مي شوند.
بانك اطلاعات
عوامل تصادف و ايمني خودروها
پليس راه كشور در تهيه بانك اطلاعات از خودروهايي است كه تصادف كرده و دچار حادثه مي شوند تا مشخص شود واقعاً چه ميزان عامل خودرو و ايمني آن ها در جلوگيري از بروز حوادث رانندگي در ايران، نقش دارند.
«سرهنگ دكتر اسماعيلي» با تأكيد بر اين كه بايد تمام امكانات در كشور به كار گرفته شوند تا از مرگ و مير انسان ها در تصادفات جلوگيري به عمل آيد. بر اين نظر است كه يكي از عوامل اصلي در كاهش كشته هاي تصادفات بازدارندگي در وقوع تصادفات است. به گمان او شايد تصويب قوانين و مقررات بازدارنده راحت ترين و ارزان ترين راه براي كاهش حوادث رانندگي مي باشد. وي اعتقاد دارد: «بازدارندگي، صرفاً افزايش ريالي جرايم رانندگي نيست بلكه بايد شرايط و مجازات هايي كه به نوعي افراد را در ارتكاب به تخلفات بازمي دارد در بخش بازدارندگي مورد توجه قرار گيرند. در اين خصوص محروميت موقت و دايم از رانندگي، محروميت از مشاغل اجتماعي و ساير موضوعاتي كه به نوعي حالت خودكنترلي ايجاد مي كنند مي توانند به عنوان عامل بازدارنده محسوب شوند.»
نقش فرهنگ سازي در كاهش تصادفات
«سرهنگ اسماعيلي» درخصوص تأثير ارتقاء فرهنگ عمومي، مي گويد: «آموزش و فرهنگ سازي مي تواند نقش بسيار مؤثري در كاهش تصادفات و تلفات انساني داشته باشد. هرچقدر «خطر» را براي مردم ترسيم كنيم و آگاهي عمومي را نسبت به عواقب تصادفات، افزايش دهيم، «خود كنترلي» را به جاي «ديگر كنترلي» تقويت و جايگزين نموده ايم. مردم بايد بدانند و به اين واقعيت برسند كه تصادف امري واقعي است و مي تواند با يك سهل انگاري خيلي ساده براي خود يا اعضاي خانواده شان رخ دهد.»
جاي خالي «روز راننده»
در تقويم رسمي
«حسين ترك نژاد» راننده اتوبوس ضمن اشاره به مسايل جاده و كم و كسري هاي جانبي به نبود روز راننده در تقويم رسمي كشور اشاره مي كند و مي گويد: «روز مادر، پدر، كودك، پرستار، معلم، نوجوان، كارگر، معدن و... داريم اما چرا «روز راننده» نامگذاري نشده است؟» وي اضافه مي كند: «بلبرينگ چرخ مملكت روي خدمات و سرويس دهي رانندگان مي چرخد. موادغذايي، پوشاك، دارويي و بسياري از وسايل و نيازهاي زندگي در تمام روزهاي سال و سال ها توسط رانندگان كاميون به شهرهاي كشور منتقل و تحويل داده مي شود. اما يك روز به نام آنان نامگذاري نشده است.» حرف پاياني او، با تأسفي است كه مي گويد: «احساس و شخصيت راننده را هيچ سازمان و قشري رعايت نمي كند مگر با جريمه هاي سنگين و گراني لوازم يدكي ماشين!»
گزارش روز