گفت وگو با امير «شاهرخ شهرام» معاون اجرايي قرارگاه پدافند هوايي
كار ما بسته به ثانيه هاست

مجيد مغازه اي
بعد ازظهر يكي از روزهاي ماه مبارك رمضان در انتهاي سالن طبقه پنج ساختمان ستاد فرماندهي قرارگاه پدافند هوايي خاتم الانبيا با امير سرتيپ دوم ستاد شاهرخ شهرام به گفت وگو نشستيم. باوقار و آرام ولي محكم و استوار و البته با صميميت و گرمي ميزبان ما شد تا دقايقي را از پدافند هوايي و ابعاد آن سخن بگوييم. متولد 1344 از شهرستان كنگاور استان كرمانشاه است و حدود 27سال در پدافند هوايي خدمت كرده است. هيچ گاه در منطقه خود نبوده است و همواره دور از وطن به خدمت مشغول بوده تا كسي جرأت دست اندازي به ايران عزيز را در ذهن خود وارد نكند. پيش از جنگ و در دوران دفاع مقدس در جزيره خارك و همزمان جنگ نفتكش ها حضور داشته سپس در اميديه، تهران، اصفهان، اهواز و مشهد خدمت كرده است. در اين دوران 27ساله، سه سال فرمانده پدافند هوايي اهواز، سه سال فرمانده پدافند هوايي شمال شرق در مشهد بوده است و اخيراً هم به عنوان معاون اجرايي قرارگاه پدافند هوايي خاتم الانبيا مشغول خدمت است.
متن زير بخش هايي از گفت وگوي ما به مناسبت سالروز تشكيل قرارگاه پدافند هوايي خاتم الانبيا است.
¤ براي شروع يك تعريفي از پدافند هوايي بفرماييد.
- در حملات هوايي و موشكي وظيفه هر يگاني است كه اول خودش را حفظ كند و به پناهگاه يا جان پناه برود و خودش را از حملات اوليه حفظ كند تا براي حملات بعدي آماده باشد اما پدافند هوايي اين گونه نيست. يعني قبل از شروع حمله بايد در صحنه باشد به عبارت ديگر اگر اين يگان در پناهگاه هم بوده است حالا بايد از آن خارج شود زيرا پدافند اولين يگاني است كه بايد دفاع را شروع كند البته يكي از مأموريت هاي هر يگان نظامي پدافند به معني دفاع از خود است. در يك كلام مي توان گفت پدافند هوايي يعني دفاع از حريم و فضاي تحت صيانت كشور يا منطقه يا يگان نظامي.
¤ پدافند هوايي شامل چه چيزهايي مي شود؟
- دفاع چهار مأموريت حساس را شامل مي شود: كشف، شناسايي، درگيري و انهدام. يعني ما موظف هستيم هرگونه فعاليت هوايي يا هر شي پرنده هوايي را كه مي خواهد به مرزها و حريم هاي كشور ما نزديك شود توسط سامانه هاي راداري، سامانه هاي بصري و سامانه هاي مختلف شنود اطلاعات را كشف كند. بعد از اينكه اهداف را كشف كرديم نوبت به شناسايي آن مي رسد. اين شي پرنده كه قصد ورود به حريم فضايي ما را دارد، چيست و متعلق به كجاست. شناسايي يكي از مؤلفه هاي مهم براي ماست. اين شناسايي بايد در زمان بسيار كوتاهي رخ بدهد كه اغلب كمتر از دو دقيقه است تا در مرحله بعدي تصميم گيري شود كه آن شي متوقف و يا منهدم و يا اينكه اجازه عبور پيدا كند. اين سرعت عمل در كار پدافند به اين دليل است كه سرعت اين اهداف بسيار زياد است و اگر بيش از دو دقيقه براي آن وقت صرف شود، ممكن است آن هواپيما مسافتي بسيار طولاني را طي كرده باشد و به اهداف موردنظر خود برسد و كار از كار بگذرد لذا زمان براي ما كسري از ثانيه است، حتي ثانيه هم نيست. بعد از مرحله شناسايي بايد با اين هواپيما درگير شد. درگيري از طريق سامانه هايي است كه در سطح كشور پراكنده اند و با صلاحديد اپراتور سامانه پدافند كه مسئوليت كشف و شناسايي را برعهده داشته است سلاح مرتبط با آن هواپيما درگير مي شود چراكه هر شئ پرنده نياز به يك سلاح خاص دارد كه گاهي اين سلاح فقط يك توپخانه، گاهي موشك ميان برد و يا گهگاهي هواپيماهاي طرح پدافندي است كه از سوي نيروي هوايي به پدافند مأمور هستند و زمان لازم براي پرواز آنها بين 3 تا 15دقيقه است. بعد از اين مراحل و در آخرين مرحله بايد هدف مهاجم متخاصم منهدم شود كه بسته به نوع تهديد از سلاح هاي مختلف زمين به هوا و... كه در اختيار پدافند هوايي قرار دارد، استفاده مي شود.
¤ تاريخچه مختصري درمورد فعاليت هاي پدافند و زمان شكل گيري آن در ايران بفرماييد.
- پدافند هوايي كشور ايران قدمتي حدود 50 و چند ساله دارد. منتها ساختار و ديدگاه پدافند از بدو تأسيس با ساختار فعلي آن بسيار متفاوت است. در زمان رژيم پهلوي بسياري از پايگاه هاي ما بر حسب اهداف آمريكايي ها بنا شده بود تا منافع آمريكا را در خاورميانه رصد كند نه اينكه منابع و مناطق حساس و مهم كشور را مورد دفاع و پوشش پدافندي قرار دهد به همين دليل اگر در جايي مستقر مي شدند مي خواستند اطراف خاورميانه را شنود كنند كه ببينند منافع آمريكا در خطر هست يا نيست؟! اما همزمان با جنگ تحميلي و هجوم هواپيماهاي جنگنده رژيم بعثي به ايران متوجه شديم كه اين پدافند در جاهايي با خلا پوشش دفاعي مواجه است كه در نتيجه در برابر حملات دست و پاي ما بسته است. بنابراين بايد گفت علي رغم اين قدمت بيش از 5 دهه اي پدافند، اساس و بناي آن به درستي در نظر گرفته نشده بود، به نوعي مي توان گفت كه پدافند هوايي ايران همزمان با جنگ و دفاع مقدس شكل درستي به خود گرفت زيرا حماسه دفاع مقدس به ما ياد داد كه چطور آرايش پدافندي بدهيم و چگونه پدافند را گسترش بدهيم. يا به كجاها بيشتر اهميت بدهيم. در اين دوران بود كه ما باتوجه به محدوديت سلاح و نيروي انساني ماهر در اين زمينه و وسعت و گستردگي منابع حياتي و بسيار حساس كشور نيازمند يك برنامه پدافند هوايي قدرتمند بوديم تا اين منابع محدود را بين همه اين مناطق حساس تقسيم كند. اين وضعيت به جايي رسيد كه در اواسط جنگ حتي شهرها نيز جزو مناطق حساس كشور محسوب مي شدند و اين مسئله كار را براي پدافند روز به روز سخت تر مي كرد زيرا حالا ديگر پوشش پدافندي كل كشور مطرح بود و تنها چند نقطه حساس مطرح نبود. به هرحال تجربه 8 سال دفاع مقدس از بچه هاي پدافند افراد توانمندي ساخت؛ چرا كه بايد با جميع اين شرايط به سمت چالاكي و چابكي مي رفت تا درهرجايي كه لازم باشد، با سرعت عمل حضور داشته باشد و نمي توانست درجايي مستقر شود و منتظر دشمن بماند، به همين دليل در جايي كه احساس مي شد كه خطر وجود دارد در كوتاه ترين زمان در آن منطقه حضور مي يافتيم.
¤ به عبارت ديگر سيال رفتار مي كرديد؟
- بله! مي توان نيروي پدافند ايران را پدافندي سيال، چابك و چالاك تعريف كرد. تدبيري كه هم اكنون جز يكي از محورهاي اصلي پدافند قرار گرفته و تجربه اي است از 8 سال دفاع مقدس. البته ما معتقديم كه دفاع ما همان 8 سال دفاع نبود. هم اكنون سي و چند سال است كه پدافند هوايي درحال دفاع بوده و هست و به جرأت مي گويم با همان تواني كه در دوران دفاع مقدس گسترش داشتيم چه بسا بيشتر از آن امروز درحال دفاع از حريم هوايي نظام مقدس جمهوري اسلامي هستيم زيرا براين باوريم كه تا زماني كه كلمه مقدس لااله الاالله بر روي پرچم ما هست، تهديد و دشمن وجود دارد و اولين يگاني كه بايد در مقابل اين تهديد بايستد پدافند هوايي است.
¤ با توجه به اهميتي كه پدافند دارد سلاح هايي كه از آن به عنوان سپر دفاعي ايران نام برديد، آيا در ايران و توسط افسران و صنعت گران ايراني توليد مي شوند و يا وارداتي هستند؟
- با شروع انقلاب اسلامي و رفتن مستشاران به خارج از كشور ارتش و نيروهاي مسلح به نوعي ناچار شد كه روي پاي خودش بايستد علاوه بر اينكه اين انگيزه، شور و اشتياق را هم داشت كه از پس تجهيز كردن خودش بربيايد زيرا درگذشته مستشاران حتي اجازه نمي دادند كه ما سيستم ها را روشن و خاموش كنيم، چه برسد به تعمير، تجهيز و نگهداري سيستم ها. اين فضا به مانند بازيكن ذخيره اي كه منتظر است وارد زمين بشود و خودش را نشان بدهد، در بدنه ارتش وجود داشت و آنها منتظر چنين فرصتي بودند كه خودشان را نشان بدهند و بگويند كه ما خودمان را باور داريم. زمان جنگ اين مسئله نشان داده شد. آنها پيش بيني مي كردند كه در كمتر از دوماه كار ايران تمام است. اما غافل از اينكه نبوغ ايراني چيز ديگري است و بدون حضور مستشاران خارجي هم مي تواند روي پاي خود بايستد به اين ترتيب جنگ را به خوبي پشت سرگذاشتيم و تجهيزاتمان را خودمان به روز كرديم. بعداز جنگ و به نوعي درهمان طول جنگ، نقاط ضعف و خلأهايي كه داشتيم در دستور كارهاي تحقيقاتي قرار گرفت. به كمك صنايع و دانشگاه هاي كشور و جوانان خوش ذوق كشور كار شروع شد. با وجود برخي ملاحظات امنيتي جوانان خوش فكر دانشگاهي با يك اعتماد متقابل، جواب ما را دادند و توانستند پيشرفت هاي خوبي را در بخش پدافند رقم بزنند به طوري كه اكنون سامانه هاي پدافندي شايد تنها نام سامانه هاي قديمي را يدك بكشند زيرا هم در بعد و هم در قدرت و آتش و هم در سرعت بسيار متفاوت شده اند. تمام اين كارها هم با استفاده از قدرت و فكر و نيروي خود ما انجام شده است. حال اين پيشرفت و اعتماد به جوانان كشور خودمان را با وضعيتي مقايسه كنيد كه ماقبل از جنگ قطعات سامانه هاي خودمان را براي تعمير به خارج مي فرستاديم و آنها اين قطعات را به ما نمي دادند!
اين خودباوري و ساخت و به روزرساني سلاح هاي پدافندي سبب شده تا وقتي ما آنها را در رزمايش هاي مختلف مورد آزمايش قرار مي دهيم دشمن حساب كار خود را انجام دهد زيرا سلاح هايي كه بهينه و يا بازسازي شدند، به اهداف خود كاملا رسيده اند. همين پيشرفت ها و قدرت پدافندي است كه دشمن را از فكر كردن به تهديد نظامي باز مي دارد و الا به اين سادگي كنار نمي نشست.
¤ نسبت تجهيزات وارداتي به تجهيزات ساخته شده در داخل كشور نسبت به قبل از انقلاب به چه صورت است؟
- قابل مقايسه نيست ، زيرا تجهيزات يك طول عمر مشخصي دارند. مثل خودرويي كه تا يك حدي مي توان امكانات و تجهيزات آن را عوض كرد و از يك زماني به بعد ديگر توان رقابت با خودروهاي روز را ندارد و از رده خارج مي شود.
اين حالت را ما در زمان جنگ داشتيم. وسايل و تجهيزات را در آن زمان با هم جابه جا مي كرديم تا بتوانيم جبهه را حفظ كنيم. اما الان در همه زمينه ها و سامانه هاي مختلف كاملا متحول شده ايم زيرا غيراز اين حالت توان ايستادگي در برابر سلاح هاي روز دنيا را نداشتيم. البته اين را هم بايد بگويم كه مردم ما بدانند در بسياري از موارد، اسم ها را عوض نكرديم مثلا به سامانه موشكي هاگ همان هاگ مي گوييم. ولي موشك هاگي كه الان داريم با هاگي كه در گذشته داشتيم بسيار متفاوت است. شايد هاگ با همان برد سابق باشد اما توانمندي آن بسيار افزايش پيدا كرده است. به جرأت مي توان گفت قريب به 80 درصد سامانه هاي ما علاوه بر بهينه سازي نوسازي هم شده اند.
¤لطفا مقايسه اي بين پدافند ما با كشورهاي منطقه و همچنين در سطح منطقه داشته باشيد.
-ديدگاه ما درباره جنگ و دفاع با ديدگاه تمام جهان متفاوت است. در 8 سال دفاع مقدس چند كشور مختلف با به روزترين سلاح ها به جنگ ما آمدند. آن چيزي كه به زعم خود آنها باعث زمين خوردنشان شد عاشورايي بودن و ولايت مداري ماست. اين نكته اي نيست كه به سادگي بتوان از آن گذشت. هر چقدر هم ما الآن بگوييم بهترين سلاح ها را در اختيار داريم اما اين مولفه پيروزي نبوده و نيست. در ميان اسراي جنگ افرادي از اردن، مصر و كشورهاي ديگر بودند كه اين نشان از به خدمت گرفتن خيلي از كشورها در مقابل ايران بود اما نتوانستند كاري از پيش ببرند. سلاح ها هم به همين ترتيب. در همان زمان جنگ در جزيره خارك يادم هست كه از مدرن ترين سلاح ها براي حمله به اين جزيره استفاده مي كردند. اما وقتي آنها را مي زديم يا خلبان هاي آنها را اسير مي كرديم مي پرسيدند كه چطور اين كار را انجام داديد؟ ما چندين ماه روي مدرن ترين سيستم ها تمرين كرديم و مطمئن بوديم كه شما نمي توانيد كاري از پيش ببريد! اما ما آنها را به زانو درآورديم.
اكنون نيز شايد كشورهاي اطراف ما سلاح هايي در اختيار داشته باشند كه حتي 200 ساعت هم نتوانسته اند با آن كار كنند، چون كشورهاي سازنده اسلحه اجازه استفاده از آنها را به اين كشورها نمي دهند. فقط به دلايل ديپلماتيك و سياسي و به اصطلاح رجزخواني است كه توانستند اين سلاح ها را بگيرند. اما در عمل اگر بخواهند از اين سلاح ها استفاده كنند، نمي توانند چون با اين سلاح ها كار نكرده اند. علاوه بر آن كه ما نيروي انساني متعهد و پاي كار آن را داريم. ما اين نيروهايمان را در جنگ نشان داديم. كشور ما از لحاظ امنيت در دنيا زبانزد است و مطمئن باشيد اگر اهرم فشاري بخواهد جدي عمل كند آن زمان است كه سلحشوري جوانان ما به طور جدي عملي مي شود.
¤ با توجه به اينكه به عنوان يك شاخصه مهم از آن نام برديد، از اول انقلاب تاكنون پدافند چه نگاه ويژه اي به تربيت نيروي انساني داشته است؟
- در وهله اول در زمينه آموزش كه يكي از اركان اصلي رزم است كارهاي بنيادي انجام داديم. در زمان شهيد ستاري كه دانشگاه هوايي تأسيس شد و افسران ما به صورت تخصصي تر آموزش ديدند اين نكته را تقويت كرديم زيرا در رژيم سابق افراد از نيروي زميني مي آمدند و سپس در دوره هاي پدافند هوايي آموزش مي ديدند و به اين يگان وارد مي شدند و اين سير تا آموزش كامل فرد، زمان زيادي به طول مي انجاميد. اما از زماني كه دانشكده هوايي در سال 67 تأسيس شد علاوه بر بحث هاي تخصصي، در زمينه هاي علمي هم خوب پرورش پيدا كردند. همچنين يكي از كارهاي زيرساختي كه اخيرا انجام شد اين بود كه درحال تأسيس و تشكيل دانشكده پدافند هوايي هستيم كه بحث پدافند هوايي به صورت بهتر و تخصي تر انجام شود.
¤ نحوه ورود افراد به دانشكده مانند دانشكده افسري است؟
- بله همان شرايط است يعني افراد از طريق آزمون پذيرفته مي شوند و در صورت قبولي در آزمون در مصاحبه هاي تخصصي شركت مي كنند زيرا افرادي كه گزينش مي شوند بايد با ديدگاه پدافندي سازگار باشند، يعني فيزيك يك فرد پدافندي را داشته باشند تا در كوه و بيابان كارهاي سخت را انجام بدهد و بسياري از شرايط ديگر كه مجال گفتن آن نيست.
يكي از اقدامات مطلوب و موثر در زمينه نيروي انساني كارهاي خوبي است كه در زمينه فرهنگي و توسط عقيدتي- سياسي انجام مي شود و روح ولايت مداري، سلحشوري، و عاشورايي بودن را با اين بچه ها عجين مي كند. به عنوان نمونه سه شنبه هاي هر هفته در سراسر ارتش كلاس هاي قرآن برگزار مي شود كه همين امر سبب مي شود اين افراد با قرآن انس پيدا كنند.
¤ با توجه به شرايطي كه در منطقه ايجاد شده چه برآوردي از تهديدات داريد؟ و اينكه اين تهديدات به كجا مي انجامد؟
- تهديد هيچ گاه براي ما از بين نرفته و نخواهد رفت. تا زماني كه استكبار هست تهديد براي ما وجود دارد. منتها رنگ تهديدات عوض مي شوند. تهديد به اشكال مختلف مثل تهديد نرم، تهديد مجازي و تهديد گرم و آتشين و... بسته به روابط ديپلماتيكي كه كشور ما و ساير كشورهاي خارجي دارند تهديدها متفاوت است. انواع و اقسام تهديداتي كه به خصوص براي پدافند هوايي ما بايد رخ مي داده رخ داده است. بالاترين تهديد ما تهديد اتمي است. اما كشورهايي كه خودشان اين سلاح ها را در اختيار دارند جز در هيروشيماي ژاپن در كجا توانستند از اين سلاح ها استفاده كنند؟ جز اينكه باعث شد انگشت نماي جهان بشوند. به نظر من تهديدي كه در بعد پدافند هوايي كشور ما را تهديد كند نمي تواند اثرگذار باشد.
در منطقه فكر مي كنم شرايط نمي تواند از اين بدتر باشد كه در دور تا دور ما كشورهاي سلطه گر با سلاح هاي خودشان در مرز كشور ما حتي پايگاه دارند. نيروهاي نظامي شان را با قوي ترين و مدرن ترين سلاح ها در خليج فارس و درياي عمان مستقر كردند اما سلاح هاي موجود ما و سياست كشور ما و آمادگي دفاعي ما به گونه اي است كه به راحتي جوابگوي تمام تهديدات فعلي باشد. پدافند هوايي را با سخت ترين شرايطي كه ممكن است براي يك كشور به وجود بيايد تمرين داده ايم. شرايط ما شرايط كسي است كه در ورزش كشتي 60-70 كيلوگرم وزن دارد و در اين وزن بايد كشتي بگيرد اما با يك فرد 90 كيلويي مدام درحال دست و پنجه نرم كردن است. خودش را براي روزهاي سخت آماده كرده است. باز هم عرض مي كنم تمام اين تهديدها يك طرف اما روحيه ولايت مداري و سلحشوري حرف اول را براي ما مي زند.
¤ چرا پدافند هوايي از نيروي هوايي جدا شد؟ در اين تحول چه سيري طي شد؟
- همان طور كه گفتم در زمان رژيم منحوس پهلوي پدافند هوايي به منظور حفاظت از پايگاه هاي آمريكا ساماندهي شده بود. بعد از جنگ به اين نتيجه رسيديم كه نيروها نبايد منحصر به پدافند بشود. كشور ما نقاط حساس و مهمي دارد كه بايد در آنجا متمركز بشويم. اين سامانه هاي پدافندي فقط در نيروي هوايي ارتش نبود. بلكه در نيروي زميني هم وجود داشت، در نيروي دريايي و سپاه هم وجود داشت. هر نيرويي و هر يگاني در زمينه پدافند ساز خودش را مي زد. لازمه اينكه پدافند منسجم عمل كند تا آسيبي به خودمان نزنيم و تهديد را بهتر بتوانيم شناسايي كنيم و موازي كاري نشود اين بود كه پدافند يك نيروي مستقل باشد و حتي قوي تر از يك نيروي مستقل و به عنوان يك قرارگاه مستقل كه تجميعي از نيروها در يك سامانه مستقر بشود تا منجر به انسجام و هم افزايي بيشتر شوند.
وقتي به دستور حضرت آقا در دهم شهريورماه 1387 قرار شد كه پدافند از نيروي هوايي مجزا و مستقل بشود، موازي كاري ها برداشته شد. وظايف پدافند مشخص شد لذا هم افزايي و جلوگيري از موازي كاري، اصلي ترين دليل تفكيك پدافند هوايي از نيروي هوايي بود. كارهاي كارشناسي زيادي روي اين مورد انجام گرفت و به اين نتيجه رسيدند كه پدافند به عنوان اولين يگان جواب دهنده به تهديدات نوين با سلاح هاي موشكي و هوايي شروع مي شود مستقل شود. زيرا در جنگ نوين كه نمونه آن را در عراق شاهد بوديم پاي سرباز به ميان نمي آيد و حملات گسترده موشكهاست كه سرنوشت جنگ را تعيين مي كند.
بحمداله طي دو سال و نيم گذشته با سرعت خيلي خوبي شكل گرفت . هرچند ساختن يك خانه بسيار راحت است اما بازسازي كردن يك خانه كار بسيار سختي است. اين استقلال از بدنه نيروي هوايي كه كار بسيار سختي بود به فضل الهي با توجه به تدابير مقام معظم رهبري و هماهنگي خيلي خوب نيروي هوايي و تدابير فرماندهي كل ارتش و انتصاب اميرميقاني به عنوان فرمانده قرارگاه خاتم الانبياء و سپس امير اسماعيلي به عنوان فرمانده جديد قرارگاه، اين جداسازي با شدت و قوت بيشتري انجام گرفت به طوري اكنون حدود 90 درصد كار انجام شده و طي چند ماه آتي به 100 درصد خواهيم رسيد.
¤ چه ساختاري براي نيروهاي مختلف اعم از نيروي زميني، نيروي دريايي و سپاه كه در پدافند وجود دارند ايجاد كرده است كه بتوانند به اهداف خود برسد؟
- تشكيل قرارگاه پدافند هوايي همان طور كه از اسمش مشخص است در سطحي بالاتر از نيروها قرار دارد. تجميعي از نيروها در قراردگاه وجود دارند منتها با يك هدف خاص پدافندي. نماينده هايي از نيروي دريايي، نيروي هوايي و سپاه و حتي بسيج در مكان هاي عملياتي و تاكتيكي حضور دارند. اين عناصر توسط شبكه يكپارچه پدافند هوايي از نظر فرامين و دستور آتش هدايت مي شوند و ملزم هستند كه فرامين كنترل آتش را از يك فرمانده بگيرند. شايد حوزه لجستيكي يا اداري با خود همان نيرو مثلا سپاه باشد اما حوزه تاكتيكي و عملياتي و راهبردي با قراردگاه است. اين ساختار يك ساختار سبك از نظر سرعت عمل است كه با كمترين زمان، فرمان به سرپنجه و نيروي عملياتي مي رسد.
¤ لطفا در مورد تعدادي از عمليات هايي كه موارد محرمانه در آنها نيست براي آشنايي بيشتر خوانندگان با نحوه پدافند شرح دهيد.
- شايد نتوانم به نام آن كشور يا آن هواپيما اشاره كنم اما در سه چهار سال گذشته چند مورد خيلي بارز داشتيم از هواپيماهايي كه بدون مجوز وارد كشور ما شدند.
هر هواپيمايي كه مي خواهد وارد يك كشور بشود اول بايد با شبكه راداري آن كشور تماس بگيرد. اول بايد خودش را معرفي كند و بعد وارد شود. اگر اجازه ورود نگيرد دستور مقابله با آن صادر مي شود. براساس ظاهر هواپيما هم نمي شود گفت كه هواپيما نظامي نيست. مثلا هواپيماي 707 ظاهرش هواپيماي مسافربري است اما مي تواند داراي سيستم شنود بسيار قوي نظامي باشد. به هر حال اگر هواپيمايي بدون تشريفات قانوني وارد حريم فضايي ايران اسلامي شود چه در روز باشد و چه در شب، كشف و شناسايي مي شوند و در اولين مكان نشانده مي شوند تا بررسي هاي لازم در مورد هويت آن داده شود.
¤ لطفاً در مورد مراحلي كه طي مي شود تا هواپيما كشف و شناسايي شود و در جايي نشانده شود و زماني كه طول مي كشد تا اين كار انجام شود توضيح دهيد يا به طور فرضي يك عمليات پدافندي را شرح دهيد.
- اگر بر فرض هواپيمايي با سرعت متداول 450-500 كيلومتر بر ساعت بخواهد وارد كشور ما بشود در كمتر از 15-20 مايلي رادار وضعيت خاصي را نشان مي دهد كه اين هواپيما مي تواند تهديدي براي ما باشد يا نه! اصطلاحا مي گوييم اين هدف مظنون به متخاصم است. يعني وقتي كه مستقيما به طرف مرز ما مي آيد و خودش را معرفي نكرده است
احتمال دارد كه متخاصم باشد. ما پيجش مي كنيم و اخطار مي دهيم كه ما رادار هوايي هستيم و شما به مرز جمهوري اسلامي ايران نزديك مي شويد. خودتان را معرفي كنيد. اين كار توسط اپراتوري كه در سايت رادار نشسته است انجام مي شود. اگر به اخطار توجه نكند و يا اينكه اشتباه پاسخ بدهد چون ما اين اطلاعات را داريم كه چه هواپيمايي از چه جهتي در چه ساعتي وارد كشور مي شود. (حتي اگر يك دقيقه ديرتر يا زودتر وارد بشود براي ما مسئله است. امكان دارد هواپيمايي كه زودتر آمده دشمن باشد و بعد بگذارد هواپيماي اصلي وارد مرز شود. پس وقتي مي گويم زمان براي ما كسري از ثانيه است به اين دليل است. بايد سر همان زمان از مرز ما عبور كند وگرنه نگهش مي داريم تا سر زمان درست وارد مرز ما بشود.)اگر به اخطار ما توجه نكرد يا به نوعي سرعت خود را هم افزايش داد، يا مانوري انجام دهد كه ما احساس كنيم اين هواپيما به يكي از نقاط حساس كشور ما خودش را نزديك مي كند براي ما مسجل مي شود كه اين هواپيما متخاصم است. البته همان پاسخ ندادن دليل مي شود اما حركت هاي بعدي باعث مي شود كه اپراتور تصميم بگيرد كه چه سيستمي را بايد با اين هواپيما درگير كند. اگر براي اپراتور مسلم بشود كه اين هواپيما جنگنده است و سرعتش از يك ماخ (واحد سرعت هواپيما) بالاتر رفت، اين جنگنده را بايد سرنگون كرد. در تمام قوانين بين المللي به اين صورت است. هر چند به ندرت اين مورد پيش مي آيد. همين اپراتور، سامانه در خور اين هواپيما را با آن درگير مي كند. تا زماني كه هدف شناسايي نشده و متخاصم بودنش مسلم نشده است بايد به فكر شناسايي اين هدف باشد بهترين شناسايي ما هواپيماي اسكرامبل است. هواپيماهايي كه در تمام پايگاه ها هميشه آمادگي پرواز دارد. هواپيما آماده و سلاح ها بر روي آن بسته مي شود. هواپيماي شناسايي در 3تا 15 دقيقه، بلند مي شود.
همه اين هواپيماها از يك نوع هستند؟
-خير! انواع مختلف هستند. مثلا اف4، اف5 و... هر هواپيمايي ممكن است باشد اما اپراتور تشخيص مي دهد كه چه هواپيمايي را از چه پايگاهي بايد بلند كند. همان يك اپراتور تصميم مي گيرد و كس ديگري نيست. مثلا دستور مي دهد اف14 بلند شود. مي داند كه اين اف14 مي تواند جلوي اين هدف بايستد. اولين دستور اين است كه هواپيماي اف14 اين هدف را شناسايي كند. اين هواپيماي خودي به اين هواپيمايي كه وارد كشور مي شود نزديك مي شود و ظاهر اين هواپيما را مي بيند. خلبان مي گويد هواپيما را ديدم و شماره و پرچمي را كه روي دم هواپيما هست مي بيند و گزارش مي دهد. اين شناسايي ها را به اپراتور رادار مي دهد. اين رادار با خلبان مكالمه دارد. وقتي متوجه شدند كه اين هواپيماي مسافربري است و راه را گم كرده تدبير بر اين است كه آن را بر مي گردانند. هواپيماي جنگي اين هواپيما را اسكورت مي كند و آن را به مسير درست هدايت مي كند. اگر ديديم كه هر چه آن را هدايت مي كنيم باز هم راه خودش را مي رود مشخص مي شود كه اين هواپيما متخاصم است. باز هم دستور سرنگوني داده نمي شود. تا جايي كه امكان دارد اين هواپيما را در فرودگاهي كه براي اين كار آماده شده بنشانيم. اگر باز هم از فرود آمدن در فرودگاه هاي ما خودداري كند آخرين دستور توسط اپراتور رادار، دستوري است به نام رگبار آگهي كه به اين خلبان هشدار مي دهند كه اخطار ما جدي است. اين رگبار به اين معني است كه يا بايد فرود بيايد يا با سلاح به او حمله مي شود. معمولا در اين گونه مواقع خلبانان كوتاه مي آيند چون بالاخره هواپيماست و مسافر دارد اگر باز هم توجه نكرد به دستور فرمانده قرارگاه پدافند انهدام انجام مي گيرد. در بحث نظامي خود اپراتور مي تواند بزند اگر هواپيماي نظامي باشد هواپيماي جنگي كه ما فرستاديم با توجه به تاكتيك هايي كه دارد آن هدف را منهدم مي كند.
¤ممنون از اينكه وقت خودتان را به ما داديد، اگر در مورد پدافند حرف پاياني داريد بفرماييد.
-پدافند هوايي به تعبير حضرت آقا بسيجيان ارتش هستند. بسيجياني كه جهادي كار مي كنند. سال ها از جايي دفاع مي كنيم كه سرشار از منابع است. برق و آب كمترين نيازمندي هاي ماست. ممكن است سال ها هم از همين برق و آب محروم بشويم. نيروهاي جواني را خواهيد ديد كه حتي يك شمع هم در محل استقرارشان نيست و سختي هاي ديگري كه اين نيروها متحمل مي شوند. با اين نيرو اين طوري كار كردن جز اينكه ولايي باشد به هيچ طريق ديگري نمي توان كاركرد. خيلي ها بودند كه به دليل همين ظرافت هاي سخت نتوانستند در پدافند خدمت كنند. از جايي بايد دفاع كني بدون اينكه كمترين امكاناتي در اختيار داشته باشي. بايد اين مسئله را باور كني كه اين وظيفه من است و بايد اين كار را انجام دهم. كار پدافندي كار ظريف، سخت و هميشگي است و فقط به يك رزمايش منتهي نمي شود. اگر در داخل شهر برق يك سامانه قطع بشود آنچنان خطرساز نيست ولي اگر رادار ما يك دقيقه كور بشود ممكن است خطري كشور را تهديد كند.

هشت دستاورد پدافندي

از مهم ترين عرصه هاي فعاليت صنايع دفاعي، همين حوزه پدافند هوايي بوده است. ما در اين بخش پروژه هاي موثري را متناسب با تهديدات طراحي و اجرا كرده ايم. براي نمونه به چند موردي اشاره مي كنم كه سال گذشته افتتاح شده است:
¤ سامانه پدافند ارتفاع متوسط مرصاد (سامانه زميني مشابه هاك): اين سامانه هوايي موشكي برد متوسط مي تواند هواپيماهاي مدرن را در ارتفاع پست و متوسط منهدم كند.
¤ آزمايش نهايي موشك 2000 كيلومتر سوخت جامد سجيل2 كه يك موشك دومرحله اي است و از دو موتور سوخت جامد مركب تشكيل شده است. سيستم ناوبري اين موشك نسبت به موشك سجيل جديدتر بوده و از سنسورهاي بسيار پيچيده و دقيقي برخوردار است.
¤ خط توليد توپ ضد هوايي 35 ميليمتري كه از جديدترين دستاوردهاي متخصصان وزارت دفاع است و از بهترين انواع موجود در نيروهاي مسلح جهان به شمار مي رود.
¤ مهمات ضد هوايي توپ 100ميليمتري كه گام تكميلي و مهمي در عملياتي كردن توپ هاي پدافند هوايي 100ميليمتري بوده است.
¤ خط توليد ميثاق1 و ميثاق2 كه عبارت بوده از دستيابي به دانش فني طراحي و ساخت موشك دوش پرتاب پدافند هوايي ميثاق 2 با قابليت مقابله با جمينگ.
¤ خط توليد موشك ضد بالگرد ليزري قائم كه موشكي نيمه سنگين و هدايت شونده است و اين توانايي را دارد كه اهداف هوايي با سرعت كم و ارتفاع پايين و به خصوص بالگردهاي تهاجمي مجهز به سطوح مقاوم شبه زره را منهدم كند. اين موشك همچنين قادر است با عمق نفوذ بالا، خودروهاي زرهي، تانك و نفربر را منهدم سازد.
¤ خط توليد سامانه پدافندي كم ارتفاع كه با داشتن رادار جست وجوي سه بعدي و ردياب الكترواپتيكي و نواخت 4000 تير در دقيقه، براي پدافند تهديدات ارتفاع كم به كار مي رود.
¤ آزمايش موشك قيام و نسل سوم موشك فاتح 110 كه كاملا موفقيت آميز بوده است.
سردار احمد وحيدي
وزير دفاع

سقوط كركس سياه

ساعت دوبعداز ظهر روز 14 فررودين ماه 1367 همزمان با عيدنيمه شعبان، دو فروند هواپيماي مهاجم بعثي درحال نزديك شدن به نيروگاه اصفهان بودند پست هاي ديده باني منطقه اصفهان لحظه به لحظه موقعيت هواپيماها را به پست فرماندهي اطلاع مي دادند اولين پيام از پست ديده باني گردنه رخ در منطقه شهر كرد مخابره گرديد. سرباز ديده بان با مشاهده هواپيماهاي متجاوز عراقي با دقت و سرعت پيام را به پست فرماندهي اعلام كرد و با دريافت اين خبر بلافاصله آژير وضعيت قرمز در منطقه پالايشگاه و نيروگاه اصفهان به صدا درآمد و دستور آمادگي به كليه جنگ افزارها صادر شد مواضع مستقر در نيروگاه نيز بلافاصله با روشن نمودن سامانه هاي الكترونيكي به خصوص سامانه اسكايگارد كه هميشه در مدار عملياتي قرار داشت به دقت منطقه را كاوش مي كرد. همه جنگ افزارهاي 23 و 35 ميلي متري و سامانه اسكايگارد آماده بودند با آتش خود از ميهمانان ناخواسته آن طور كه شايسته است پذيرايي كنند.
هواپيماهاي ميراژ ساخت كشور فرانسه با 1000 كيلوگرم بمب، ضلع جنوب و جنوب شرق اصفهان را دور زده و از سمت پايگاه هشتم شكاري و از روي منطقه شاهين شهر اصفهان به قصد حمله به پالايشگاه و نيروگاه اصفهان در پرواز بودند، پست هاي ديده باني در منطقه نيز لحظه به لحظه يكي پس از ديگري موقعيت جديد آنها را به پست فرماندهي اعلام مي كردند تا اينكه پس از چند دقيقه اولين موضع جنگ افزار 23 ميلي متري مستقر در منطقه اين شهر كه در فاصله 30 كيلومتري نيروگاه قرار داشت با مشاهده هواپيماي متجاوز عراقي با گلوله هاي خود به استقبال آنها رفتند و با هر رگبار آتش توپ ها، آماجي از گلوله ها به سوي هواپيماهاي دشمن شليك مي شد. به دنبال آن، مواضع اورليكن و اسكايگارد و در نهايت كليه مواضع مستقر در سمت حمله با مشاهده هدف به سوي آنان آتش گشودند. شايد خلبانان هواپيماهاي متجاوز عراقي انتظار چنين آمادگي را از مواضع پدافند هوايي نداشتند و به خيال خام خود با طرح چنين حمله اي مي خواستند در جريان سوخت و برق كشور ما مشكل ايجاد كنند درحالي كه كاركنان غيور و تيزبين قرارگاه پدافند هوايي خاتم الانبياء(ص) با هوشياري و دقت عمل خود هواپيماها را با جهنمي از آتش و گلوله روبه رو كردند و از هر سوي مواضع پدافندي آماجي از گلوله به سوي هواپيماهاي عراقي شليك مي شد و آنان كه از دور نظاره گر چنين نبرد قهرمانانه اي بودند تصور مي كردند كه مواضع پدافند براي سرنگون ساختمان هواپيما به رقابت پرداخته و گوي سبقت را از يكديگر مي ربودند. تا اينكه بالاخره گويي تير خلاص شليك گرديد و اولين هواپيما كه رهبر دسته پروازي بود مورد اصابت قرار گرفت و در هوا مشتعل گرديد و هر رگبار آتشي كه از سوي مواضع به سوي هدف شليك مي شد بخشي از هواپيما را در فضا متلاشي و به زمين مي انداخت پس از چند ثانيه درگيري خلبان كه قدرت كنترل هواپيما را از دست داده بود به ناچار هواپيما را ترك كرده و با چتر نجات فرود آمد و هواپيماي منهدم شده در يكي از مخازن پالايشگاه سقوط كرد و با اصابت آن به زمين آتش و دود منطقه را فراگرفت.
فرمانده يكي از مواضع اسكايگارد كه خلبان عراقي در آن فرود و به اسارت درآمده بود با افتخار و از طريق بيسيم اعلام كرد «لاحول ولا قوه الا بالله العلي العظيم» و خبر آن را به اطلاع همگان در منطقه رساند و رگبار آتش بر روي هواپيماي دوم ادامه يافت و پس از اصابت به آن ، هواپيماي مذكور در خاك عراق سقوط كرد كه بعدها مورد تاييد قرار گرفت.
با دريافت اين خبر غرور آفرين بانگ تكبير فضاي پالايشگاه اصفهان را در ساعت 1402 نيمه شعبان سال 67 عطر آگين كرد و اين عيدي بزرگي بود كه دراين روز عزيز، رزمندگان قرارگاه پدافند هوايي خاتم الانبياء(ص) قهرمان به ملت عزيز و امام امت(ره) تقديم كردند.
اين برگ زرين و افتخارآميز در دفتر دل هاي عاشقان امام و انقلاب ثبت شد و همين خاطره زيبا نشان از اهميت ديده باني در رزم پدافند را دارد كه چنانچه ديده بانان در مخابره خبر خود اهمال مي كردند شايد يگان هاي زمين به هوا ديرتر در جريان ورود هواپيماها قرار مي گرفتند و پيامدهاي آن مشخص نبود.
علي اصغر جمالي
سرهنگ كنترل و فرماندهي

ديگران چگونه مي بينند؟

ديده باني در پاكستان
اطلاعات دقيقي از جزئيات ديده باني در پاكستان در دسترس نمي باشد. اما همان طور اطلاع داشته كه شبكه ديده باني پاكستان از مردم بومي استخدام شده كه آموزش هاي لازم را ديده و از امكانات محلي مربوط استفاده كرده و كار آنها اعلام هر نوع گزارش منطقه اي اعم از هوايي و سرزميني و ساير رويدادهاي جانبي مي باشد. ديده بانان درمحل حقوق دريافت كرده و پيام هاي خود را از طريق تلفن به مركز گزارش مي كنند. ولي صرف اينكه فقط وظيفه عملياتي و يا تامين پوشش هوايي كشور را تامين نمايند نيست ديده بانان اطلاعات هوايي،سرزميني، سياسي، هواشناسي، بلاياي طبيعي را به مركز مربوط مخابره و سپس اين پيام در مركز تجزيه و تحليل شده و جزء به جزء مي گردد و هرجزء به مبادي ذي ربط منعكس مي شود. لذا ضرورت دارد به اينكه اگر تداوم ديده باني بعنوان سازمان مصوب الزامي مي باشد جهت بهينه سازي آن از هرگونه تجربيات در راستاي بهره گيري نمود تا اين شبكه كاراتر از حال درشبكه يك پارچه پدافندي انجام وظيفه نمايد.
ديده باني درعراق (زمان جنگ تحميلي)
به منظور جلوگيري از نفوذ هواپيماهاي تهاجمي ايران به عراق بويژه 5F درارتفاع پايين، عراق علاوه بر داشتن سيستم هاي شنود مدرن در نوار مرزي و كسب اطلاعات آواكس و دركنار ساختمان محل استقرار پست هاي مخابراتي ماهواره اي نصب كرده بود تا مشاهدات خود را حداقل با بهره گيري از 10 كانال دراختيار ، به مراكز مربوط مخابره نمايد. اين ديده بانان نيز همانند ديده بانان پاكستان كليه مشاهدات هوايي و رويدادهاي محلي را به مركز مخابره مي نمايد و در مركز پس از تجزيه و تحليل پيام ها تفكيك و به مبادي ذي ربط جهت اقدامات بعدي مخابره نمايند.متصور است كه مخابره مشاهدات هوايي دراين شبكه برساير پيام ها و رويدادها ارجحيت داشته باشد.
ديده باني در تركيه
با بازديدي كه از مرز تركيه به عمل آمده و تماس هاي مرزي با آنان مشاهده شد كه از تجهيزات خاصي برخوردار هستند از جمله بعضي جاها داراي ساختمان و پاره اي نقاط كانكس مجهزي داشته و ديده بانان بوسيله دوربين تصاوير و رويدادها را به مركز مخابره مي نمودند و كلاً مجهز به تجهيزات سمعي، بصري و ماهواره اي براي مقابله با اين نفوذها اقدام به استقرار پست هاي ديده باني بسيار با بهره گيري از خودرو، موتوسيكلت و اسب در مناطق نفوذي نموده بود تا هرگونه مشاهدات هوايي را در معابر نفوذي به مراكز عملياتي مربوطه مخابره نمايند.
ديده باني درشوروي سابق و جمهوري هاي تازه استقلال يافته فعلي
شوروي سابق به منظور حفظ حريم فضايي و سرزميني خود پس از ايجاد موانع زميني ابتدا فنس و سپس مين گذاري بعد سيم خاردار بعد خاكريز و بعد راه آهن مرزي سراسري و سپس ايستگاههاي ديده باني به جز ايستگاههاي راه آهن كه در هر ايستگاه چند نفر ديده بان با تجهيزات ديده باني مستقر و ضمن تصويربرداري از مشاهدات از رخداد زميني نيز تصاويري تهيه و ارسال مي نمودند.
اما درحال حاضر و با از فروپاشي شوروي، دركشورهاي تركمنستان با توجه به مرز كوهستاني خود با ايران ديده بان به صورت قبلي وجود نداشته و تنها تعدادي از آنان در پاسگاههاي مرزي مستقل مي باشند اما دركشور آذربايجان و با توجه به تقابل اين كشور با ارمنستان بر سرجمهوري نخجوان نه تنها از نيروهاي خود نكاسته بلكه در نقاط حساس و مرزي با ايران و ارمنستان آنها را تقويت نيز نموده است.