پيشاني موفقيت را نشانه مي رودپيكان اضطراب
ضرورت بررسي راههاي مقابله با نگراني شب هاي امتحان (بخش نخست)

صديقه توانا
در كنج تنهايي اش آرام در گوشه اي از اتاق نشسته، اما در دلش غوغايي از شور و دلهره امتحان برپاست، نمونه سؤالات امتحاني و جزوات شيمي، رياضي، فيزيك، زيست و هندسه از جلوي چشمان خسته و نگرانش رژه مي روند. سايه اي سنگين و سياه از امتحان كه برايش ساخته شده همچون بختك گلويش را مي فشارد و خواب و خوراك را از او ربوده است. برنامه امتحانات پايان ترم را با ماژيك قرمز خط خطي مي كند . زير لب غرغر كنان از برنامه سنگين درسها در شب امتحان مي نالد . تنها آرزويش اين است كه هر چه زودتر ماه خرداد و فصل امتحانات تمام شود و كارنامه درخشاني كه پدر و مادرش در آرزوي آن هستند را تحويل آنها دهد. خدا مي داند كه اگر نتواند با معدل 20 و نمرات عالي والدينش را پيش اقوام سر بلند كند چه تابستان سختي در انتظارش خواهد بود و چقدر بايد سرزنش اطرافيان را متحمل شود.
فصل امتحان براي بسياري از والدين يادآور تجربه هاي تلخ و هيجانات دشواري است كه خود در دوران تحصيل طعم آن را چشيده اند و امروز فرزندانشان آن را تجربه مي كنند و متاسفانه در موارد بسياري ديده شده كه والدين مي خواهند ناكامي ها و شكستهاي تحصيلي خود را با وارد آوردن فشارهاي روحي و رواني به بچه ها جبران كنند يا بين برخي خانواده ها گرفتن نمره 20 در تمام دروس آن قدر اهميت دارد كه آن را نشانه سربلندي و چه بسا فخرفروشي و پرستيژ مي دانند و در اين ميان آنچه مورد غفلت قرار مي گيرد استعداد، توانايي و هوش دانش آموز و يك برنامه ريزي درست و مناسب در طول سال تحصيلي براي كاهش اضطراب در شب امتحان است. اگرچه به اعتقاد روانشناسان داشتن استرس و دل نگراني در شب امتحان تا حدي قابل قبول است اما متاسفانه در اين روزها شهروندان در كنار دغدغه هاي گوناگون متناسب با حال و هواي فصل گرما يك دل مشغولي مضاعفي براي خود درست مي كنند، البته دل مشغولي چه عرض كنيم، شايد بتوان گفت دل نگراني يا حتي در مواردي اضطراب، دلهره و نگراني. اين نگراني ها نه تنها براي دانش آموزان مفيد نخواهد بود، بلكه باعث بر هم ريختن آرامش آنها در جلسات امتحان مي شود. چرا كه دانش آموزي كه در طول سال تحصيلي به مرور درسهايش را آموخته و مطالعه كرده است در شب امتحان هيچ ترسي از جلسه و امتحان نخواهد داشت و دانش آموزي هم كه 9 ماه دوران تحصيل را بدون دغدغه درس و مشق و امتحان طي كرده است، قطعاً يك شبه ره به جايي نمي برد.
دلايل اضطراب و نگراني در شب امتحان، راههاي كاستن فشار رواني در فصل خرداد و امتحانات پاياني سال و ضرورت برنامه ريزي براي درس خواندن و مطالعه در اين ايام مهم ترين محورهاي سوژه چند شماره گزارش پيش روست.
كلكسيون نمرات عالي براي آبروداري والدين
باتوجه به اينكه در روزهاي اوليه برگزاري امتحانات خرداد ماه هستيم و بچه ها مشغول امتحان هستند و در اين ايام سخت تلاش مي كنند تا ماحصل يك سال زحمت و كوشش خود را ببينند، برخي از پدران و مادران چنان نگران امتحان فرزندانشان مي شوند كه گويا خود قرار است در امتحان شركت كنند.
ليلا ساطعي كه يك فرزند 10 ساله به نام حنانه دارد، جلوي در مدرسه منتظر دخترش ايستاده تا امتحان رياضي اش را بدهد. خيلي آرام و قرار ندارد، دائم راه مي رود و به ساعت نگاه مي كند. با سلام و احوالپرسي سرصحبت را با او باز مي كنم و نظرش را در مورد استرس شب امتحان جويا مي شوم، در جا مي ايستد و بدون درنگ مي گويد: «خدا كند اين ايام امتحانات هر چه زودتر تمام شود تا ما نفس راحتي بكشيم، از خواب و خوراك افتاده ايم.»
به او مي گويم: مگر فرزند شما كنكور امتحان مي دهد كه اين قدر دلشوره داريد، او تازه سال چهارم ابتدايي است و نيازي به اين همه نگراني ندارد. اين مادر دل نگران در ادامه صحبتهايش مي گويد: «اگر بچه ها را به حال خود رها كنيد اصلا سراغ درس و مشق نمي روند بايد پابه پاي آنها برويم و بياييم تا بتوانند نمرات عالي بگيرند . در ضمن بين دوست و آشنا آبرو داريم، دوست دارم معدل فرزندم در تمام دوران تحصيلي اش عالي باشد تا كلكسيوني افتخارآميز از تقديرنامه ها و رتبه ها برايش جمع آوري كنم.»
لزوم برنامه ريزي دقيق براي روزهاي امتحان
بي ترديد انتقال اين همه دل نگراني به بچه ها ضربات جبران ناپذير روحي و رواني زيادي به آنها وارد مي كند و والدين بايد سعي كنند بر اين اضطراب و دل نگراني ها غلبه كنند و هرگز آنها را به بچه ها منتقل ننمايند چون ادامه اين روند نه تنها در كاهش اعتماد به نفس بچه ها تاثيرگذار است بلكه هدف اصلي درس كه همانا تعليم و تعلم است زير چتر نمره گم مي شود. زهرا اطهري، كارشناس مسائل تربيتي در اين خصوص به گزارشگر كيهان مي گويد: «اگرچه اين نگراني ها تا حدي از مسئوليت والدين در قبال آينده فرزندانشان حكايت دارد، اما بايد به اين نكته توجه داشت كه مهار نكردن اين نگراني مي تواند سبب انتقال آن به بچه ها شود و به نوبه خود نگراني و اضطراب آنها را زيادتر كند.»
وي مي گويد: «اضطراب و هراس شب امتحان پديده روان شناختي رايجي كه بايد آن را جدي گرفت و از ايجاد آن پيشگيري كرد.
برخي از پدران و مادران در روزهاي نزديك به امتحان تازه به ياد برنامه ريزي براي امتحان بچه هاي خود مي افتند و با تحميل فشار زياد به خود و فرزندانشان در شب امتحان به خيال خود بازده آنها را بالا مي برند، غافل از اينكه يكي دو شبه نمي توان عقب ماندگي ها و كاستي ها را جبران كرد چه رسد به اينكه بازده و نتيجه خوب گرفت. به هر حال بهتر است والدين مضطرب خيلي پيشتر از شب امتحان به فكر كمك به فرزندان خود باشند و با يك برنامه ريزي درست پشتيبان بچه ها در ايام امتحانات باشند.»
اين كارشناس تربيتي اضافه مي كند: «والدين مي توانند با گوشزد كردن لزوم برنامه ريزي منظم و دقيق براي روزهاي امتحان به بچه ها و در صورت نياز ثبت نام آنها در كلاس هاي تقويتي، معضل شب امتحان را حل كنند. گذاشتن همه چيز براي شب امتحان، به غير از تحميل فشار رواني و جسمي زياد به بچه ها و والدين نه تنها بازده خوبي عايد كسي نمي سازد، بلكه حس آينده نگري و برنامه ريزي را هم در ميان فرزندان از بين مي برد.»
سنگيني پتك امتحان برسر بچه ها
زنگ مدرسه خورده است و بچه ها در گروه هاي پنج و شش نفره از مدرسه خارج و راهي منزل هستند. با احمدرضا محمدي كه سال اول دبيرستان را پشت سرمي گذارد صحبت مي كنم. او از اينكه والدين اين قدر از بچه ها انتظار دارند نمره 20 بگيرند انتقاد مي كند و مي گويد: «هر بچه اي يك استعدادي دارد، همه كه نبايد نمره 20 بگيرند. گاهي والدين استرس زيادي به ما وارد مي كنند كه حتما بايد معدل 20 را براي ما بياوري درغيراين صورت از تعطيلات تابستان خبري نيست و چنين و چنان...».
حميدرضا جعفرپور كه شاهد صحبت ماست وسط حرفهاي همكلاسي اش مي پرد و مي گويد: «ما دانش آموزان در تمام طول سال تحصيلي تلاش خود را مي كنيم كه نمرات خوبي بگيريم چون مي دانيم اگر درس نخوانيم آينده خود را تباه كرده ايم پس ديگر پدر و مادرمان نبايد نگران اين موضوع باشند و دائم امتحان را مثل پتك بر سرمان بكوبند.
نظر حميدرضا را در مورد نگراني و اضطراب شب امتحان سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «البته من خودم جزو آن دسته از دانش آموزاني هستم كه درس را براي شب امتحان نمي گذارم ولي دوستانم اكثرا اين كار را انجام مي دهند و يك شبه مي خواهند نمره قبولي بگيرند، اما دركل امتحان و اسم جلسه امتحان و نمره 20 و رتبه عالي همه استرس آور است و ناخودآگاه دل ما در شب امتحان خالي مي شود و از سوي ديگر فشار خانواده در كسب رتبه عالي درمدرسه هم استرس ما را تشديد مي كند.»
يك شبه ره 9 ماهه رفتن
پوريا غلامي جزو آن دسته از دانش آموزاني است كه به قول دوستش يك شبه مي خواهد نمره قبولي كسب كند. وقتي نظرش را در مورد اضطراب و دلهره شب امتحان مي پرسم در پاسخم مي گويد: «والدينم با شروع خردادماه مهماني رفتن و مهمان آمدن به خانه را قدغن مي كنند بازي با كامپيوتر و تماشاي تلويزيون و گوش كردن به آهنگ و خلاصه استفاده از تمام وسايل سرگرم كننده را هم به صورت كامل تا پايان امتحانات ممنوع اعلام مي كنند و پادگاني در شبهاي امتحان براي ما درست مي كنند كه تمام آموخته هاي يك سال را يك شبه از ياد مي بريم.» (بمب خنده دوستانش مي تركد و ولوله اي بين بچه ها مي افتد و ظاهرا اين درد مشترك اكثر بچه هاست).
اميد زاهدي، رئيس گروه مشاوران تربيتي، تحصيلي و شغلي اداره كل آموزش و پرورش شهرستان هاي استان تهران با تاكيد براين نكته كه نقش خانواده ها دراين روزها بسيار حساس و تاثيرگذار است، به گزارشگر كيهان مي گويد: «والدين مي توانند با آماده كردن شرايط مطلوب خانه فرزندان شان را براي كسب نتايج خوب در امتحانات ياري كنند و اولين وظيفه خانواده ها در فصل امتحانات ايجاد اميدواري در كسب نتيجه مطلوب در امتحانات است.»
وي اضافه مي كند: «والدين بايد با فرزند دانش آموز خود درباره امتحانات صحبت كنند و او را به كسب نتيجه خوب اميدوار سازند، اما مراقب باشند كه دراين اميدواري تاكيد بركسب نمره 20 باعث به وجود آمدن اضطراب و استرس در دانش آموزان مي شود، نبايد آنها را از امتحان بترسانيم و يك فشار رواني كاذب براي آنها ايجاد كنيم.»
از رئيس گروه مشاوران تربيتي، تحصيلي و شغلي آموزش و پرورش درخصوص چگونگي برنامه ريزي خانواده ها در فصل امتحانات براي تفريح بچه ها سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «درفصل امتحانات خانواده ها بايد برنامه هاي تفريحي و مهماني خود را با برنامه فرزند دانش آموز خودشان تنظيم كنند، رفت و آمدها درحد امكان بايد كم شود نه اينكه دراين ايام قطع رابطه صورت گيرد. همچنين فعاليت هايي كه خانواده از فرزندشان انتظار دارند بايد در اين ايام محدودتر شود.
به طور مثال اگر بخشي از مسئوليت خريد خانه با فرزندشان است دراين ايام اين مسئوليت را محدودتر كنند تا او بتواند زمان بيشتري را به درس خواندن اختصاص دهد، اما نبايد از تفريحات غافل شد.»
آقاي زاهدي، خاطرنشان مي كند: «فرزندان درايام امتحانات نياز به آرامش دارند و اين آرامش را مي توان با فراهم كردن شرايط تفريح كوتاه مدت براي آنها ايجاد كرد. همچنين تماشاي تلويزيون نيز بايد دراين ايام فقط محدودتر شود.»
كاستن فشار رواني در روزهاي امتحان
تحقيقات نشان داده است والديني كه تحصيلات عاليه دارند با توجه به اينكه با فصل امتحانات و استرس ها و شرايط خاص آن آشنا هستند به خوبي مي توانند براي درس و در كنار آن براي تفريحات فرزندشان برنامه ريزي كنند، اما والدين ناآگاه تصور مي كنند، تاكيد دائمي به فرزند براي درس خواندن و نداشتن هيچ برنامه تفريحي مي تواند به آمادگي او براي امتحانات كمك كند، درحالي كه اين تصور كاملا اشتباه است.
دكتر فربد فدايي، مديرگروه روانپزشكي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان اين مطلب كه هرگونه دگرگوني در شرايط زندگي كه نياز به سازگاري دوباره را ايجاب كند، منجر به فشار رواني يا استرس مي شود، مي گويد: «روبه رويي با مسائل نو و تكاليف جديد به طور طبيعي باعث اضطراب مي شود به اين ترتيب بديهي است كه ايام امتحان براي همه كس توأم با نگراني و فشار رواني خواهد بود. اين موضوع براي فردي كه در مصاحبه استخدامي شركت مي كند، به ماموريت كاري مي رود و قصد ازدواج دارد نيز صدق مي كند.»
دكتر فدايي اضافه مي كند: «اصولا ميزان كمي استرس (فشار رواني) براي اينكه فردكاري را انجام دهد يا با دقت و احساس مسئوليت به عهده بگيرد، لازم است، اگر اين استرس نباشد ممكن است فردا اصولا ضرورتي براي انجام يك كار احساس نكند. دانش آموزي كه براي امتحان احساس نگراني نكند ضرورتي هم براي مطالعه درسها پيدا نمي كند، بنابراين نمره هم نمي گيرد، اما موضوع مهم اين است كه ميزان استرس از حد نگذرد، زيرا اين فشار رواني زياد باعث كاهش تمركز و ناتواني در يادگيري مي شود. بنابراين بايد در چنين مواردي دست به كار شد تا سطح فشاررواني كاهش يابد.»
از وي در مورد دلايلي كه باعث افزايش فشار رواني حين امتحانات مي شود سؤال مي كنم كه در پاسخ به انتظارات بيش از حد والدين از فرزند در مورد موفقيت تحصيلي اشاره و در ادامه اضافه مي كند: «آماده نبودن دانش آموز براي امتحان به علت ضعف درسي يا محيط متشنج خانه انتظارات بيش از حد دانش آموز از خود و وجود رقابت شديد در مدرسه براي كسب نمره هاي بالا هم از دلايلي است كه بر افزايش فشار رواني در ايام امتحانات تاثيرگذار است.»
دكتر فدايي در ادامه به راه هاي كاهش اين فشار اشاره مي كند و مي گويد: «بديهي است براي كاستن از فشاررواني درهريك از موارد فوق بايد علت زمينه اي آن را برطرف كرد.
براي نمونه، پدر و مادر نبايد آرزوهاي انجام نشده خود را در مورد پيشرفت تحصيلي و موفقيت به فرزندشان منتقل كنند و ناخودآگاه تمايلي داشته باشند تا فرزندشان به صورت نيابتي آرزوهايشان را برآورده كند. دانش آموز ممكن است با نهادينه كردن خواسته هاي اغراقي پدر و مادر براي موفقيت درسي، خود نيز انتظارات غيرمعقول از خويشتن پيدا كند كه سبب فشار رواني در ايام امتحانات مي شود.»
دكتر فدايي اضافه مي كند: «پدر و مادر خوب بايد درطول سال به فرزندشان براي برنامه ريزي مطالعه و آمادگي درسي كمك كنند.
پدر و مادر بايد به فرزند خود تفهيم كنند كه آموزش درس ها براي پيشرفت در همه اوقات زندگي است و صرفا وسيله اي براي گرفتن نمره بالا در امتحان و سپس فراموش كردن نيست.
پدر و مادر بايد به بهداشت رواني محيط خانه و وجود مهر و احترام بين اعضاي خانواده در همه طول سال توجه كنند و آن را منحصر به روزهاي امتحان نكنند.»
گزارش روز