گاليا توانگر
اگرچه براي روزه داران واقعي فوايد روزه و آثاري كه بر جسم آنها دارد هدف اصلي نيست، اما به هر حال در روايات بر اين نكته تاكيد شده است كه گذشته از آثار معنوي، روزه ماه رمضان در سلامت جسمي روزه داران هم مؤثر است.
اما نبايد فراموش كرد كه تنها در شرايطي مي توان انتظار داشت كه روزه دار سلامت جسم و روح را به دست آورد كه مطابق اصول صحيحي باشد. مثلا روزه مي تواند با كاهش وزن بدن، سبب كاهش فشار بر مفاصل استخواني پا، كمر و ساير اندام ها شود. البته در صورتي كه شخص روزه دار در خوردن افطاري و سحري طوري زياده روي نكند كه بعد از پايان ماه رمضان اضافه وزن پيدا كند.
بيشتر انرژي بدن بايد با خوردن سحري تامين شود. پس افطار را سبك بخوريد تا شكم سنگين نشود. غذاي افطار نيز بايد سبك و پركالري بوده و سريع هضم شود. خرما، شله زرد، مقدار كمي شير و چاي كمرنگ بهترين ها براي افطار هستند. با چاي كمرنگ شيرين و خرما روزه خود را باز كنيد. حتي المقدور از نوشيدن آب زياد بپرهيزيد، چون اين كار باعث بي حالي، ضعف و درد معده خواهد شد.
فراموش نكنيد كه پرخوري در هنگام سحر نه تنها از احساس گرسنگي در ساعات انتهايي روز جلوگيري نمي كند، بلكه در ساعات ابتدايي بعد از ظهر، فشار زيادي را به معده و دستگاه گوارشي فرد وارد مي كند كه سبب بروز علائمي نظير سوءهاضمه، درد و نفح معده مي شود. در ماه رمضان سعي كنيد شب ها زود بخوابيد تا بتوانيد سحر به موقع- تقريبا يك ساعت و نيم قبل از اذان صبح- بيدار شويد. با اين روش از ورود مقدار زيادي غذا و مايعات به معده و تجمع آنها جلوگيري مي كنيد و هضم غذا نيز راحت تر خواهد بود. در سحر از موادغذايي پروتئين دار مانند گوشت، تخم مرغ، حبوبات و لبنيات استفاده كنيد و به جاي نوشيدن آب زياد، از ميوه هاي آبدار نظير هندوانه و خربزه و... بخوريد. از مصرف نمك زياد خودداري كنيد، چون نمك زياد سبب دفع مايعات از بدن و احساس تشنگي در ساعات روز خواهد شد. با يك رژيم غذايي معمولي، نمك كافي به بدنتان خواهد رسيد و نيازي به مصرف نمك اضافي نيست.
رفع تشنگي با چاي در سحر درست نيست!
از نظر شرعي مستحب است كه براي سحري بيدار شويم. پيامبر گرامي(ص) مي فرمودند: سحري بركت است و روزه داران را به بيدار شدن در هنگام سحر تشويق مي كردند. سحري از نظر تغذيه مهم ترين وعده غذايي روزه دار به حساب مي آيد. چون شانزده، هفده ساعت گرسنگي در انتظار روزه دار است، بهترين وعده ها را براي سحري نگه داريد و افراد چاق بدانند كه كالري غذاي مصرفي از افطار تا سحري نبايد بيش از 20 برابر وزنشان باشد. يعني روزه داري كه 90 كيلوگرم وزن دارد نبايد بيش از 1800 كالري دريافت كند. اگر بتواند تنها 20 برابر وزن خود كالري دريافت كند (از افطار تا سحر) به اين معناست كه توانسته حدود 4 كيلو از وزن خود را در ماه مبارك رمضان كم كند.
افراد لاغر بايد از افطار تا سحري 40 برابر وزن خود كالري دريافت كنند. به عنوان مثال روزه دار لاغري كه 50 كيلوگرم وزن دارد بايد حداقل 2000 كالري (از افطار تا سحر) دريافت كند.
روزه داراني كه وزن مناسب دارند بايد 30 برابر وزن خودشان كالري دريافت كنند. براي موفقيت در ماه مبارك رمضان به خصوص در گرماي تابستان امسال بايد از مصرف شيريني ها، سرخ كردني ها و غذاهاي چرب در هنگام سحري حتي الامكان خودداري كنيد و سعي داشته باشيد مصرف اين نوع موادغذايي را به بعد از افطار موكول كنيد، زيرا اين غذاها تشنگي روزه دار را بيشتر مي كنند.
حميد مهدوي راننده تاكسي رو به مسافر كنار دستي اش كرده و مي گويد: «امروز خيلي گرم تر از ديروز است. صبح زود هوا سي و پنج، شش درجه بود. به علاوه دم هم داشت. تا توي ماشين نشستم متوجه شدم.»
مسافر كنار دستي اش با تصديق حرف هاي او مي گويد: «وعده سحري مايعات زياد بخور. بخصوص كه دائما زير آفتابيد. هندوانه بخور.»
راننده تاكسي مي گويد: «صبح يك خربزه شيرين و آبدار خوردم. خربزه از هندوانه هم بهتر است چون همه اش آب است. اگر خربزه را نمي خوردم تا افطار نمي كشيدم. خربزه را كه خورده ام نگه ام داشته است.»
سعيد نيكويي يك كارشناس تغذيه در مورد شيوه رفع تشنگي در طول روزه داري توضيح مي دهد: «سعي نكنيد تشنگي را با خوردن چاي زياد در وعده سحري رفع كنيد. روزه داران براي رفع تشنگي از ميوه هايي مانند خربزه و هندوانه كه نگهدارنده آب هستند، تغذيه كنند. افراد دقت كنند كه اين باور كه چاي پس از سحري مي تواند باعث رفع تشنگي شود، درست نيست، زيرا چاي باعث فعاليت مكرر كليه ها مي شود.»
اين كارشناس تغذيه تاكيد دارد: «روزه داران در هنگام سحري چاي پررنگ ننوشند و بيشتر از ميوه هاي آبدار استفاده كنند.»
افرادي با نمره عينك زير 6 روزه بگيرند
خيلي ها تصورشان بر اين است كه يك ماه روزه داري باعث مي شود كه نمره عينكشان بالاتر برود. آيا اين تصور درست است؟
مهدي محمدي كارشناس بينايي سنجي (اپتومتريست) از بندرعباس توضيح مي دهد: «سيستم ضعيف شدن چشم وراثتي است و عيوب انكساري چشم (دوربيني، نزديك بيني و آستيگماتيسم) به صورت ارثي و ژنتيكي به نسل بعدي منتقل مي شود و تغييرات آن هم متأثر از خواص ارثي است. با روزه گرفتن بافت هاي بدن چند ساعت در طول روز از مواد غذايي محروم مي شوند كه اين محروميت شامل بافت چشم هم مي شود، ولي اين مسئله به هيچ عنوان باعث ضعيف شدن چشم يا افزايش نمره عينك نمي شود.»
وي ادامه مي دهد: «اين محروميت در وعده هاي غذايي بعدي مثل افطار يا سحري تا حدود زيادي جبران مي شود. در حين روزه داري گلوكز سريع تر در بدن مصرف مي شود و كاهش عمومي قند را در پي دارد كه اين مسئله ممكن است باعث سياهي رفتن چشم و يا ايجاد سرگيجه شود كه هيچ كدام دليل بر افزايش نمره چشم نمي باشد.
اگر روزه داري قرار بود باعث بالا رفتن نمره عينك شود، چشم افراد عادي و غيرعينكي هم با روزه گرفتن ضعيف مي شد. افراد عينكي و غيرعينكي مطمئن باشند كه با روزه گرفتن چشم آنها ضعيف نمي شود و نمره عينك آنها نيز افزايش پيدا نمي كند.»
الهام فرودست يكي ديگر از متخصصين چشم در مورد روزه داري افرادي كه شماره چشم بالاي 6 دارند و كساني كه به بيماري چشمي آب سياه (گلوكوم) مبتلايند هشدار مي دهد كه حتما اين دو قشر در مورد روزه داري با پزشكشان مشورت داشته باشند.
وي مي گويد: «در بيماران آب سياه فشار داخل چشمشان بالاست. بيم آن مي رود كه در هنگام افطار با ورود مايعات به بدن ناگهان فشار مضاعفي وارد چشم شود. عصب بينايي كه در ته كره چشم ما قرار دارد، خيلي به بالا رفتن فشار چشم حساس است و هرگونه تغيير در غلظت خون و مايعات بدن، تغذيه يك ميليون رشته عصبي را كه در فضاي كوچك ته چشم قرار دارند، مختل مي كند و آن ها را از بين مي برد.»
وي در مورد افرادي كه نمره عينكشان بالاي 6 است، مي گويد: «در اين افراد نيز چون پرده چشم نازك است، بنابراين روزه داري باعث خطراتي همچون كاهش حجم زجاجيه، جمع شدگي و كشش پرده چشم در آن ها مي شود.
تغذيه عصب بينايي در افراد مبتلا به نزديك بيني شديد، در اثر روزه داري مختل مي شود. به همين دليل، متخصصان چشم به اين افراد توصيه مي كنند، روزه نگيرند.»
اين متخصص اطمينان مي دهد كه تاري ديد در روزه دار هيچ ربطي به عيوب انكساري چشم ندارد و عموما به دليل كم خوني، كاهش قند خون، افت فشار خون و يا ناشي از اختلالات خون رساني به چشم و مغز ايجاد مي شود.
روزه گرفتن در بيماران مبتلا به مشكلات چشمي مانند تنبلي چشم، آب مرواريد، عيوب انكساري و پيرچشمي مشكلي براي آنان ايجاد نخواهد كرد.
علل ضعف و كاهش فشار خون
در ايام روزه داري
اين روزها بهره گيري از طب سنتي نيز از اهميت ويژه اي برخوردار است. به قول معروف توصيه هاي طب سنتي اگر بي سود باشند، ضرري هم ندارند. هر چند سودمندي دستورات طب سنتي طي قرن ها در ايران به اثبات رسيده است. براي مثال توصيه اطبا سنتي اين است كه آب جوش را شيرين نكنيم ولي اگر بخواهيم مي توانيم يك قطعه نبات داخل ليوان آب جوش بيندازيم. بنا به گفته ايشان يكي از نوشيدني هاي مفيد در ماه مبارك رمضان تركيب عرق كاسني و عرق شاتره است. مصرف يك ليوان مخلوط اين دو عرق در رفع تشنگي روزه داران بسيار موثر است.
از ظهر كه مي گذرد در برخي روزه داران افزايش تعرق، ضعف، خستگي، كم شدن انرژي، سرگيجه به خصوص هنگام برخاستن، ظاهر رنگ پريده و احساس افتادن ديده مي شود. به راستي دليل اصلي اين حالات چيست؟
دكتر زهرا اباصلتي متخصص تغذيه اين علائم را ناشي از افت فشار خون توصيف كرده و مي گويد: «چنانچه روزه دار در وعده سحري از مصرف فراوان مايعات، آب ميوه هاي طبيعي و نمك در حد لازم دريغ كند، دچار چنين حالاتي مي شود.»
وي به طور خاص ابتلا به سردرد را در نتيجه عدم مصرف كافئين، انجام كار زياد در طول روز، كم خوابي و گرسنگي مي داند و مي گويد: «معمولا سردرد در طول روز بيشتر شده و در انتهاي روز بدتر مي شود. سردرد وقتي با افت فشار خون همراه شود، مي تواند منجر به سردرد شديد و حالت تهوع قبل از افطار شود.»
دكتر اباصلتي كاهش مصرف چاي، مواد دخاني و خواب كافي را از جمله راهكارهاي پيشگيري از سردرد درماه مبارك رمضان برمي شمرد و مي گويد: «يبوست از ديگر مشكلات شايع در ماه مبارك رمضان است كه به علت كربوهيدرات هاي تصفيه شده، مصرف كم آب و فيبر غذايي ايجاد مي شود. يبوست مي تواند باعث ايجاد بواسير، شقاق هاي دردناك مقعد و سوءهاضمه به همراه نفخ شود. براي درمان بهترين شيوه مصرف كم كربوهيدرات هاي تصفيه شده، افزايش مصرف آب، استفاده از سبوس در پخت نان ها، استفاده از آردهاي قهوه اي و سبوس دار در رژيم غذايي است.»
اين كارشناس توصيه مي كند كه در ماه مبارك رمضان از پرخوري، مصرف غذاهاي چرب و سرخ شده، غذاهاي تند و ادويه دار و نوشابه هاي گازدار اجتناب كنند.
افزايش سطح اسيد در معده خالي در ماه رمضان باعث تشديد زخم و التهاب معده مي شود كه به صورت احساس سوزش در ناحيه معده و زير دنده ها ظاهر شده و مي تواند به طرف حلق گسترش يابد. غذاهاي تند، قهوه و نوشابه هاي سياه اين حالت را بدتر مي كنند.
وعده افطار چگونه باشد؟
وعده افطار بايد كم كالري بوده و خاصيت هضم آسان داشته باشد. پيامبر(ص) با چند عدد رطب و يا چند عدد خرما افطار مي كردند. پس از آن مقداري آب مي نوشيدند. نماز مغرب را اقامه مي كردند و بعد يك وعده افطار سبك مصرف مي كردند.
رطب يا خرما داراي قند فركتوز و ساكاروز است كه هضم و جذب آن سريع انجام مي شود، مخصوصا وقتي كه معده خالي باشد.
در موقع افطار مصرف آب مي تواند احساس تشنگي را برطرف كند و مصرف خرما احساس گرسنگي شديد را كم كند، چنين عادتي باعث مي شود كه سر سفره افطار غذاي زيادي نخوريد. اين روش افطار هنوز در عربستان در ماه مبارك رمضان اجرا مي شود. عزيزاني كه ماه مبارك رمضان به عمره مشرف مي شوند مشاهده مي كنند كه سفره هاي افطار را در سر تا سر خانه خدا جلوي نمازگزاران مي گذارند غذاهاي موجود در اين سفره ها شامل رطب يا خرما، آب، چاي هل، ماست يا شيرخرما است. پس از اقامه نماز مغرب و عشا مقداري سوپ عدس و سالاد مصرف كنيد. با اين روش مي توانيد تشنگي و گرسنگي خود را كاملا برطرف كنيد و پس از آن با احساس سبكي كامل مي توانيد به نماز و دعا بپردازيد و دو ساعت بعد از افطار، به جاي مصرف زولبيا و باميه و ديگر شيريني ها، بهتر است از ميوه يا آجيل هاي خام و بادام زميني كه سرشار از اسيدهاي چرب امگا3 است استفاده كنيد، زيرا اين روغن ها براي افزايش تحمل و رفع تشنگي مفيد مي باشد. حتي الامكان مصرف گوشت را كم كنيد. مخصوصا در تابستان، زيرا گوشت ها پتانسيل بالايي براي توليد سنگ مجاري ادرار دارند. مصرف حداقل دو ليتر آب از افطار تا سحري اهميت بسزايي دارد و نوشيدن نوشابه ها و شربت ها را توصيه نمي كنيم.
گزارش روز