پريسا جلالي
در تفاسير آمده است كه روزي پيامبر اعظم(ص) فرمود: «يكي از بني اسرائيل لباس جنگ پوشيد و هزار ماه (هشتاد سال) از تن بيرون نياورد و پيوسته مشغول يا آماده جهاد في سبيل الله بود. ياران پيامبر تعجب كردند و آرزو كردند چنين فضيلت و افتخاري براي آنها نيز ميسر شود؛ در اين هنگام بود كه سوره قدر نازل شد و بيان شد كه « شب قدر از هزار ماه عبادت و جهاد برتر است.» به راستي حقيقت مطلوب، دستيابي به كمال طي مبارزه با نفس و تفكر و تدبر در نيات و اعمال است و نيك بخت كسي است كه با درك نياز خويش، ضرورت وحي را دريابد تا در پرتو آن، به ضرورت شب قدر پي ببرد تا با اين هوشياري از بركات ربوبي ليالي قدر بهره گيرد.»
با تأمل و تعمق در اين حديث از پيامبر اعظم(ص) كه «در ايام زندگي شما نسيم هاي رحمتي است، سعي كنيد خود را در مسير آنها قرار دهيد» به خوبي درمي يابيم يكي از اين نسيم هاي رحمت با توجه به آيات و روايات، ماه مبارك رمضان است.
خداوند براي اينكه بشر را به مسير اصلي بازگرداند، فرصت هايي را در اختيار وي قرار مي دهد تا با يافتن مجدد راه سعادت و تعالي، به سوي خدا و تكامل گام بردارد.
خداوند، تنها به اين لطف هم بسنده نكرد و در دل ماه مبارك رمضان نيز فرصت طلايي ديگري را گذارد كه اين فرصت، همان شب قدر است. طبق فرموده قرآن كريم، فضيلت شب قدر از يك عمر هشتاد ساله نيز برتر است.
درست است كه فرموده اند، اگر كسي نتوانست در شب قدر مورد رحمت خدا قرار گيرد، نااميد نباشد و منتظر رسيدن عرفات بماند، اما هيچ تضميني نيست كه انسان، فاصله بين قدر تا عرفات را زنده باشد. ضمن اينكه شرط، حضور در صحراي عرفات است و اين امكان براي همه مقدور نيست.
بايد شب قدر را بيدار بود
در تمام سال، شبي به خوبي و فضيلت شب قدر نمي رسد. اين شب شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائكه و روح نيز نام گرفته و عبادتش برتر از عبادت هزار ماه است و مقدرات يك سال انسان ها و روزي ها، عمرها و امور ديگر مشخص مي شود.
ملائكه و روح كه اعظم ملائكه است در آن شب به اذن پروردگار به زمين نازل مي شوند و به خدمت امام زمان(عج) مشرف مي شوند و آنچه براي هركس مقدر شده است بر امام عليه السلام عرضه مي دارند.
اعمالي كه در شب هاي قدر وارد است غسل مقارن غروب آفتاب، دو ركعت نماز كه در هر ركعت بعد از حمد، هفت مرتبه توحيد توصيه شده و پس از آن هفتاد مرتبه استغفرالله و اتوب اليه را بگويد و سوم اين كه قرآن مجيد را بگشايد و بگويد: اللهم اني اسئلك بكتابك المنزل و ما فيه و فيه اسمك الاكبر و اسماؤك الحسني و مايخاف و يرجي ان تجعلني من عتقائك من النار. و در پايان مصحف شريف را بر سر بگيرد و ذكر مخصوص شب قدر را به جاي آورد.
از آنجا كه در شب قدر سرنوشت يك سال انسان متناسب با شايستگي هايش تعيين مي شود، بايد آن شب را بيدار بود، توبه و زاري كرد و از درگاه خداوند منان خواستار رحمت بي كرانش شد.
احيا داشتن در اين شب ها بسيار توصيه شده است و در روايت آمده هر كس احيا كند شب قدر را گناهان او آمرزيده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگيني كوه ها و وزن درياها باشد.
اما در كنار اين اعمال، تفكر و تدبر در آفرينش الهي موضوعي است كه بارها در روايات مختلف بر آن تاكيد شده است و مي توان اين عمل را نوعي عمل فردي به شمار آورد.
همچنين دستگيري از نيازمندان و رسيدگي به امور محرومان و همدلي و محبت به ديگران كه اعمالي اجتماعي و جمعي است، مورد تاكيد بوده است.
بنابراين روح عمل از اعمال فردي عبادت و مناجات و تفكر گرفته تا اعمال اجتماعي همگي از جمله اعمال نيكي است كه بر انجام و مداومت بر آن توصيه شده است. اما كدام عمل برتر و بر آن تاكيد بيشتري شده است؟
كشف برترين اعمال در ليالي قدر گذرمان را بار ديگر پاي منبر كارشناسان ديني كشاند تا پيش از اين شب ها، دقايقي راجع به شب هاي قدر و اعمال آن صحبت كنيم.
حجت الاسلام والمسلمين احمد زادهوش، معاون فرهنگي تبليغي سازمان تبليغات اسلامي نخستين فردي است كه پيرامون فضيلت شب هاي قدر از او مي پرسيم.
وي ترجيح مي دهد ابتدا در مورد اهميت ماه رمضان صحبت كنيم و مي گويد: «تعداد ماه هاي سال نزد خداي متعال دوازده ماه است كه از بين اين ماه ها تنها ماه رمضان نامش در قرآن كريم ذكر شده است. چرا كه ظرف نزول قرآن است و به جهت ارتباط با قرآن و خداوند متعال قداست و حرمتش زيادتر شده است، درست مانند زمين ها، انسان ها، زمان ها و ديگر مخلوقات.»
وي مي گويد: «همه مال خداست ولي زمين هايي كه مسجد شدند قداست پيدا مي كنند تا ارتباط شان با خدا مشخص شود. انسان ها هم همين طور هستند. انسان ها همه مخلوق خدايند ولي انسان هايي كه بندگي و عبوديت شان بيشتر شد و بيشتر به خداوند تعلق خاطر پيدا مي كنند قداست مي يابند. زمان ها هم همين طور. همه پديده حق هستند اما چون ارتباط بيشتري كه با خدا دارند قداست شان بيشتر مي شود كه يكي از آنها ماه رمضان است.»
اين كارشناس ديني در ادامه اين سخنانش، به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: «شهر رمضان، چرا در قرآن آمده است؟ چون ظرف نزول قرآن است و محل و فضايي است كه ارتباط زمين و آسمان حفظ و حبل المتين الهي در اختيار مردم قرار گرفته است. پس در حقيقت شب قرآن است و ما بايد با قرآن كريم بيشتر مانوس شويم.»
شب هاي سپيد را دريابيم
گفته مي شود در روز قيامت، انسان ها شاكياني دارند كه از آنها نزد خداوند متعال شكايت مي كنند؛ قرآن، مسجد و عالم ديني.
زادهوش در همين مورد مي گويد: «همين طور است. يكي از شاكيان روز قيامت قرآن است، يعني در واقع يكي از شكايت هاي پيامبر اكرم(ص) هم اين است كه خدايا اين مردم از قرآن فاصله گرفتند. بنابراين شب قدر فرصت خوبي است تا ارتباط مان را با قرآن بازتعريف كنيم و ببينيم كه چه نسبتي با قرآن كريم داريم.
آيا به جز تلاوت قرآن كريم و تأمل در ترجمه و تفسير آيات الهي، اعمال ديگري هم توصيه مي شود؟
پاسخ اين سؤال را حجت الاسلام والمسلمين زادهوش اين گونه مي دهد: «اعمال فردي و اجتماعي بسياري توصيه شده اما شب زنده داري ديگر بعد مهم است چرا كه شب هاي ديگر را تباه مي كنيم حال يك شب را در طول سال زنده داري كنيم. در بقيه ملت ها و فرهنگ ها هم اين اتفاق مي افتد. به طور مثال در فرانسه شب سپيد وجود دارد يعني به غير از اين كه روزهاي شان را به مناسبت ها نامگذاري مي كنند. بعضي شب ها را هم زنده نگه مي دارند. ما هم شب هاي سپيدمان را بايد ارزش قائل شويم و قدر بدانيم.
فراموش نكنيم خصوصياتي در شب نهفته است كه در روز نيست. شب محل خلوت و انس است و از ديدگان نامحرمان و اغيار پوشيده است. بهترين فرصت براي خلوت كردن با خود و خدايمان است. پس اگر توانستيم در اين شب ها در مراسم پاسداشت و تكريم قرآن شركت كنيم و ذكر بگوييم و نماز بخوانيم و به دعا و مطالعه و تفكر بپردازيم كه فرصت شب قدر را غني تر كرده ايم.»
حجت الاسلام والمسلمين اسلام درخشان پور، مشاور فرهنگي در حوزه علميه قم، فلسفه و فضيلت شب هاي قدر را در تحول انسان و دستيابي به كمال مي داند.
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «ماه مبارك رمضان ماه خداست و همه روزها و همه شب ها و ساعات از آن باري تعالي است و اين ماه را خدا براي خود اختصاص داده تا ضيافتي براي بندگانش مهيا كند كه آنها به كمال برسند. در اصل رسيدن به كمال انسان و تحول دروني وي هدف بوده است.
شايد بتوان اين تعابير را به اين روايت معطوف كرد كه خداوند عالم، عاشق بندگان است و اگر بندگان مي دانستند كه خداي متعال چقدر عاشق انسان است همان جا از شدت خوشحالي غش مي كردند و مي افتادند.»
اين كارشناس ديني در ادامه اضافه مي كند: «اين زمان را خدا قرار داده تا انسان را رشد دهد. آنچه انسان هم بايد بدان توجه كند، تعالي است و ماه رمضان يكي از ماه هايي است كه مي تواند انسان رشد كافي داشته باشد و به كمال برسد و همه اين ماه ها و دقايق و ثانيه ها با اهميت اند. مثل خواندن يك آيه از قرآن كريم كه برابر با كل قرآن در ماه هاي ديگر است. همين موضوع ثابت مي كند عنايات و توجه خاصي در اين ماه وجود دارد كه نبايد از دست داد.»
تقديرت را رقم بزن
مي گويند در شب قدر، مقدرات بندگان اعم از خير و شر و ولادت و مرگ و خلاصه هر چه تا شب قدر سال آينده با آن مواجه مي شوند، تقدير و معين مي شود.
اگر چنين باشد، هر كس سرنوشتش تا سال آينده مشخص است. بنابراين، در دايره همين سرنوشت معين حركت مي كند و اختياري از خود ندارد. اين شبهه اي است كه در ذهن بسياري از جوانان در مواجهه با فلسفه ليالي قدر نقش مي بندد.
حجت الاسلام والمسلمين حميد نگارش، كارشناس ديني و استاد دانشگاه صنعتي شريف پاسخ اين شبهه را اين طور مي دهد: «در مورد شب هاي قدر چند نكته قابل توجه است. شب مخصوصي است كه سرنوشت انسان رقم مي خورد و اين تدبير و برنامه ريزي از سوي انسان مي خواهد. برخلاف اين كه مي گويند اختياري در كار نيست، بايد گفت جبري در كار نيست و همه بر حسب اراده انسان صورت مي گيرد.»
وي ادامه مي دهد: «هر عملي كه انسان انجام دهد و هر تدبير و عملي از سوي او براساس اراده اش است. ارتباط با قرآن در اين شب ها، آرزوهايي كه وي دارد و دعاهايي كه مي كند، عملي كه مرتكب مي شود و نيتي كه براي اصلاح امور و يا استمرار بر گناهانش دارد همگي رقم زننده سرنوشت يك سال اوست.»
استاد دانشگاه صنعتي شريف ادامه مي دهد: «انسان مقدراتش را نمي داند بلكه با اعمالي كه در اين شب ها از او سر مي زند مي تواند از سر اختيار سرنوشت خود را تعيين كند. البته هر عملي هم كه در طي سال انجام داده پرونده اش باز است تا با استغفار و شب زنده داري از خداوند طلب آمرزش كند. به تعبيري خداوند به انسان حق انتخاب داده تا با استفاده از اين فضا ارزش هاي معنوي را كسب كند و به سعادت دست يابد.»
كمال؛ فلسفه ليالي قدر
به راستي فلسفه شب هاي قدر و اين همه ارزش و قدر براي اين شب ها چيست؟
حميد نگارش در توضيح بيشترمي گويد: «اين سؤال را صحابه از پيامبر اسلام(ص) پرسيدند كه ايشان ثواب چندين برابري براي هر عمل نيك را فلسفه اين شب ها دانستند. در احاديث داريم كه فرشتگان و ملائك بر انسان فرود مي آيند و زمينه و فضاي معنوي ايجاد مي شود اما انسان وظايفي هم دارد. اين كه از فضاهاي معنوي استفاده كند. باتقوا باشد. خودسازي وظيفه ديگر و مهمي است. وفاداري به عهدي كه با خداوند بسته است مثل عدم بندگي شيطان را حفظ كند. زمينه هايي كه شيطان بزرگ امروز فراهم كرده و ابزارهاي گسترده اي كه امروز براي انسان چيده است را با دعا و استغفار و قرآن خواندن از خود دور كند.»
وي به بعد اجتماعي ليالي قدر هم مي پردازد و مي گويد: «البته اگر قرار است اعمال خير ما چندين برابر بركت داشته باشد بهتر است با زمينه هاي شور و آشتي در ميان مردم و ايجاد زمينه هاي اتحاد و وحدت باشد. اگر مي توانيم از ديگران دستگيري كنيم و كدورتي را از بين ببريم ثواب بيشتري خواهيم برد.
تاثير شخصيت و اعمال بزرگان ديني نيز همواره الگوي خوبي براي بهره بردن از فضاهاي معنوي ليالي قدر است.
از جمله زندگي سراسر مهر رسول خدا(ص) كه امام علي(ع) مي فرمايند ايشان شب هاي دهه آخر ماه مبارك رمضان را احيا مي گرفتند و حتي كودكان و نوجوانان را به احيا و شب زنده داري اين شب ها توصيه مي كردند. و يا در زمان ما نيز بزرگاني همچون حضرت امام خميني(ره) دهه آخر ماه مبارك رمضان برنامه هاي شان محدود مي شد و بيشتر به خودسازي و تدبر و تلاوت قرآن مي پرداختند.»
حميد نگارش ادامه مي دهد:«اگر امروز در موقعيت ژئوپولتيك خاورميانه و مصر و بحرين و تونس و در ديگر نقاط دنيا امام خميني طليعه دار قيام و مقاومت خوانده مي شوند حاصل همان فضاي معنوي و حالات خاصي است كه در شب هاي قدر براي خود رقم مي زدند. بنابراين ما هم بكوشيم به تأسي از امام و آل رسول خدا(ص) فضاي معنوي خوبي ايجاد كنيم و خود و سپس اجتماع را بسازيم.»
گزارش روز