پريسا جلالي
مي گويند در شب قدر براي تو اندازه اي مي گيرند و به تو نعمت ها و امكاناتي مي دهند؛ براساس كاري كه در گذشته كرده اي. پس بايد برنامه ريزي كني و طرحي بريزي. به راهنمايي نياز داري كه كمكت كند و در اين شب نازل مي شود؛ قرآن كريم. حالا مي تواني طرحت را بريزي و براي سرمايه هايت برنامه اي بچيني تا آينده ات را رقم بزني، در اين شبي كه بايد قدر بداني با قرآن و دعا و نيايش و تدبر.
اشاره شد كه يكي از اين نسيم هاي رحمت، ماه مبارك رمضان است و به جهت ويژگي هاي فوق العاده اي كه دارد اين ماه با تمام ايام سال متفاوت است چراكه مسبب ارتباط انسان با خداوند است، سعادت و كمال انسان را رقم مي زند و تقدير او را به دست خودش مي سپارد تا اتمام حجتي براي عمر چندين ساله اش باشد.
طبق آيات قرآن كريم، فضيلت شب قدر از يك عمر هشتاد ساله نيز برتر است اما اگر كسي خود را از نعمت دنيوي قدر محروم سازد، در آخرت نيز مغبون و محروم خواهد بود و اولين خسارت ناشي از عدم درك شب قدر، شامل حال انسان مي شود كه غيرقابل جبران است و چه بسا جبرانش تا آخر عمر امكان پذير نباشد.
عجز بشر براي درك شب قدر
شب هاي قدر اگرچه اعمال خاص خودش را دارد و هنوز زمان دقيق آن براي بشر ناشناخته است، فلسفه وجودي اش هم قابل درك براي انسان ها نيست.
هنوز راز شب زنده داري هويدا نشده و آثار علمي تلاوت قرآن كريم درست در ساعاتي كه گفته مي شود شب، براي استراحت انسان تعيين شده است، مشخص نيست.
از اين رو قهرماني، معاون فرهنگي هيئت رزمندگان اسلام معتقد است: «برخي مقاطع هست كه بايد ارزش خاصي كه خدا قائل شده را ارج نهيم درست مثل شب هاي جمعه يا اعمال روزهاي جمعه را كه خداوند زمان هاي خاصي را قائل شده و ما از درك آن عاجزيم. اجازه دهيد مثال ديگري بزنم. خاصيتي كه در برخي داروها يا مواد غذايي وجود دارد كه ما آنها را نمي بينيم ، نمي توانيم منكر شويم. مثلاً وجود ويتامين ها و پروتئين و مواد مغذي در ميوه ها و سبزي ها و گياهان كه با كسب علم توان شناخت به آن ها را پيدا مي كنيم.»
وي در توضيح بيشتر مي گويد: «اين كه در يك مقطع از زمان قرار بگيريم كه اعمال خاصي برايش سفارش شده است تا اجازه يابيم بخشيده شويم و به رحمت باري تعالي ورود كنيم در علم و دانش بشر نمي گنجد. بيدار ماندن، نماز خواندن و تلاوت قرآن، حركت دسته جمعي جوانان به سمت خانه فقرا و بردن آذوقه به منازل آن ها به تبعيت از مولا اميرمؤمنان(ع) پاداش خاصي دارد اما هنوز فلسفه آن ناشناخته باقي مانده است و به لحاظ علمي و منطقي قادر به تحليل و تفسير آثار آن نيستيم.
شب هاي قدر به واسطه پيامي كه از جانب خداوند مقرر شده شب نزول قرآن است و انسان ها با تمسك به قرآن سرنوشت حداقل يك سال آينده خود را تعيين و ترسيم مي كنند.
شايد حتي يك ساعت بيدار ماندن و تفكر كردن سرنوشت يك عمر را براي انسان ها رقم بزند.»
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان اضافه مي كند: «بهره بردن از فضاي معنوي شب هاي قدر الزاماً نبايد در جمع باشد هرچند جمع پذيري كمك خوبي است و به مدد آن ارتباط با خداي باري تعالي ميسر مي شود اما در خلوت و تنهايي هم با تفكر و تدبر در گذشته و آينده، انسان مي تواند اقداماتش را بررسي كرده و از گناهان توبه و خطاي گذشته را جبران كند.
انسان در اين فرصت ناب مي تواند تصميم بگيرد سيئات و گناهان را به طريقي جبران كند و به حق بازگشت پيدا كند.
در اين شب طبق روايات خداوند به نوعي با توبه كنندگان همراه است و درهاي رحمتش باز است و بازگشت انسان ها را پذيراست.
ليالي قدر بهانه است و مقطعي از زمان كه به ما امكان مي دهد به اين بهانه به درگاه باري تعالي رجوع كنيم.»
سهم ناچيز تلاوت قرآن!
در روايات آمده است كه شب زنده داري يكي از اعمال مهم اين شب محسوب مي شود و تلاوت قرآن كريم و انس بيشتر با قرآن اتفاق مهم ديگري است. چراكه قرآن نور، برهان، موعظه و حكمت است اما آيا در محافل مخصوص شب هاي قدر قرآن جايگاه واقعي خود را دارد؟ در جلسات خانگي چقدر تلاوت آياتي از قرآن كريم مهم شمرده مي شود و در مساجد چه ميزان به غير از قرآن بر سر گرفتن، به قرائت و تأمل در ترجمه و تفسير آيات الهي توجه مي شود؟
دعاي جوشن كبير و مرثيه خواني و سخنراني و مراسم قرآن سر گرفتن به طور برجسته مطرح است ولي آيا چند آيه از قرآن تفسير مي شود حتي ده ها آيه كه مربوط به توبه، دعا، توسل، امامت، فضائل حضرت علي(ع) است گاهي خيلي كم مطرح مي شود.
اغلب ديده شده كه مساجد، در شب قدر محل اجتماع كساني است كه فقط شب قدر به مساجد مي آيند. آيا جواناني كه در طول سال در گرداب شبهه و شايعه و تشكيك و شيطان قرار گرفته و از هر سو مورد تهاجم اند نبايد در اين شب ها با بحث هاي نوراني قرآن و روايات آشنا شوند؟
اين موضوع گلايه اي است كه اغلب كارشناسان ديني مطرح مي كنند.
حجت الاسلام والمسلمين احمد زادهوش، معاون فرهنگي تبليغي سازمان تبليغات اسلامي با طرح اين سؤال كه آيا جامعه ديني ما روحيه مأنوس شدن با قرآن را به ويژه در شب هاي قدر يافته است، گلايه اش را مطرح مي كند.
وي در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «با همه رويكردي كه نظام جمهوري اسلامي طي سال هاي اخير به قرآن پيدا كرده اعم از تأسيس شبكه هاي تلويزيوني و راديويي قرآني، مسابقات جهاني قرآني و چاپ و انتشار قرآن، توليد سي دي هاي قرآني و غيره ولي بدنه جامعه ما ارتباطش با قرآن كريم ضعيف است.»
وي تاكيد مي كند: «ما ميليون ها نفر در جامعه اسلامي ايراني خودمان داريم كه باسوادند اما قرآن نمي خوانند. نه اينكه هر روز و هر هفته و هر ماه تفسير وتدبر در آيات الهي ندارند بلكه حتي برخي هستند كه قرآن را باز نمي كنند كه چند آيه اش را تلاوت كنند. اين حقيقت خيلي تلخ است و بعضي ها از گفتن آن اكراه دارند اما حقيقت را بايد بپذيريم كه در جامعه اسلامي ايراني ما ميليون ها نفر هستند كه باسوادند و توان مراجعه به قرآن را دارند ولي مراجعه نمي كنند و ترجمه و تفسير آن را نمي خوانند.»
از آنجا كه آيات الهي قرآن كريم سرشار از رموز گره گشايي از دردها و رنج هاست اما به عقيده زادهوش كمتر كسي هست كه براي اين كه گره ها و دردهايشان را درمان كند به قرآن مراجعه داشته باشد.
اين كارشناس ديني اضافه مي كند: «شب قدر شب تلنگر است و سكوي پرتاب به سوي بهره گرفتن از درياي بيكران الهي. ما بايد ارتباط مان را با قرآن بازتعريف كنيم. مهم ترين و بافضيلت ترين عمل در شب قدر مراجعه به قرآن و آشتي با قرآن است. تعريف مجدد ارتباط ما با قرآن و قصد بر اين كه به قرآن برگرديم زندگي ما را روشن تر و بهتر رقم خواهد زد.»
بهانه اي براي آمرزش
گويا شب هاي قدر بهانه اي است براي آمرزش بشر و با هيچ استدلال و منطقي نمي شود علت اين همه نعمت و فرصت را دريافت.
حجت الاسلام والمسلمين ابوالقاسم شجاعي، منبري با سابقه كشور نيز ماه رمضان را ماه عطاي پروردگار مي داند كه هر فردي در اين ماه در حالت روزه و توجه بتواند سير معنا و معنويت را طي كند و مورد غفران الهي قرار گيرد.
وي ضمن اشاره به اين روايت از پيامبر اكرم(ص) كه خود ماه رمضان آمرزنده است، به گزارشگر كيهان مي گويد: «همه اعمالي هم كه به عنوان اعمال مخصوص شب قدر مطرح شده اند، آمرزنده هستند. كسي كه در ماه رمضان روزه دار باشد و شب زنده دار باشد از گناهانش خارج مي شود. حال كه ماه رمضان آمرزنده است سه شب قدر جايگاه ويژه اي براي اين امر دارد و به عنوان ناشناخته ها در اسلام مطرح است.»
شجاعي با اشاره به مخفي بودن شب قدر ميان سه شب نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم ماه مبارك رمضان مي گويد: «در روايات آمده است كه يكي از بزرگان يك سال هر شب را احيا گرفت تا شايد اين شب را درك كند. اما بيشتر روي شب بيست و سوم تكيه شده كه فردي نقل مي كند به مسجدالحرام رفته و در اين شب ديده است كه پيامبر اكرم(ص) در گوشه اي از مسجد نشسته است و مي گويد «الهي بعلي» و به سمت ديگر مسجد رفته و شنيده است كه حضرت علي(ع) مي گويد «الهي بمحمد». از اين روايت معلوم مي شود كه تاكيد روي شب قدر (بيست و سوم) بسيار است و در حقيقت اين شب را اكثر بزرگان و انبيا پراهميت تر از شب هاي ديگر مي دانند.»
اما در بيان اهميت اعمال اين شب، گفته مي شود مردم ري نامه اي به امام زمان(عج) نوشتند و از شيخ صدوق خواستند اين نامه را به امام برساند با اين مضمون كه چه عملي در اين شب از تمام اعمال بالاتر و مهم ترين دعا در اين شب چيست؟ امام پاسخ دادند كه مهم ترين عمل اين كه حاجت يك مومن را برآورده كنيد. يعني ماه رمضان براي انساني كه به سمت خدا آمده است اين پيام را دارد دلش از خلق بركنار نشود. و دعايي كه بالاتر از همه دعاهاست اين كه دست نياز به خانه خدا دراز كند كه خدايا به آبروي آبرومندان عاقبت ما را ختم به خير كن.
وقتي دعا مستجاب مي شود
شب زنده داري، خلوت كردن با خود، محاسبه اعمال يك ساله و تدبر درباره آينده از ديگر اعمال اين شبها است اما اين اعمال زماني محقق خواهد شد كه نفس انسان از بدي ها از ظواهر فريبنده دنيا پاك باشد.
قهرماني شرط پذيرفتن دعا از جانب خداوند را حركت انسان در مسير دعا و خواسته هايش مي داند و مي گويد: «تقدير الهي وقتي به كمك انسان مي آيد كه فرد در مسير دعاها و خواسته هايش حركت كند. در اين صورت دعايش هم مستجاب مي شود اما صرف خواستن بدون عمل، منجر به تحقق آن نخواهد شد.»
وي گرايش انسان به خواسته هاي عاليه را فطري و در مسير كمال طلبي انسان عنوان مي كند كه در اين راه نمي تواند از انفاق كه يكي از برترين اعمال شب هاي قدر است چشم پوشي كند.
قهرماني مي گويد: «حتي مي بينيم افرادي كه خودشان نيازمندند باز هم سعي مي كنند به اندازه ناچيزي هم كه شده به ديگران كمك كنند يا گروه هاي خودجوش جوانان كه از وقت و مال خود مي گذرند تا به ديگران خدمت رساني كنند. شب هاي قدر را اختصاص مي دهند به دستگيري از نيازمندان، اطعام گرسنگان و رسيدگي به فقرا. در اين صورت است كه دعاها مستجاب مي شود چون خداوند حركت در مسير خواسته هايشان را مي بيند.
البته بايد دقت شود هر چه بيشتر به فرهنگ سازي در امر رسيدگي به نيازمندان پرداخته شود همدلي و وحدت بين مردم بيشتر شده و با نهادينه شدن اين فرهنگ، كمك رساني استمرار پيدا مي كند.
البته علاوه بر احسان و نيكوكاري، شب هاي قدر نيازمند درك و تفكر است.»
اتفاقي كه حجت الاسلام والمسلمين نگارش مولف و محقق در باب فرقه هاي نوظهور بدان اشاره داشته و به گزارشگر كيهان مي گويد: «به دنبال تدبر نكردن در فلسفه وجودي شب هاي پرفضيلت قدر و منحصر كردن آن به خواندن دعا و آمرزش طلبيدن براي گناهان و خلوت نشيني در اين شب ها و از مشكلات كشور و مردم غافل بودن، مي توان بستر رسوخ خرافات به مجالس احياي شب هاي قدر را هم در آينده نزديك شاهد بود.»
از اين رو وي معتقد است: «البته به شرطي كه اقدام جدي از سوي مسئولان و خود مردم انجام نشود بايد اين انتظار را داشت و فكر مي كنم نظارت قوي و مستمري بايد در مجالس شب هاي قدر حاكم شود تا از ورود خرافات جلوگيري به عمل آيد.»
به اعتقاد حسين محمدي كارشناس عرفان اسلامي و عضو هيئت علمي دانشگاه «اگر جوامع شنيده ها را با كمال و عقل تطبيق دهند هيچ زمان دچار توهم در يافته هايشان نمي شوند. يعني راه انحراف و خرافات به انديشه هايشان مسدود مي شود و شب هاي قدر بهترين فرصت براي آموزش اين گونه تفكر و تدبر كردن است.»
وي مسير دستيابي به كمال را در اين شب ها در نگاه فلسفي به هستي مي داند و اين كه چه مقدار از زندگي خود را سمت و سوي الهي دهيم تا راه كمال را بيابيم.
گزارش روز