گشت و گذاري در بازار لوازم التحرير و چالش هاي پيش رو (بخش نخست)
مشق خلاقيت ايراني در دفتر توليد داخلي
گاليا توانگر
آن روزها حياط دبستان عصمت بوشهر ساحت تجلي مهر بود. مدرسه ما حياط خيلي بزرگي
داشت. زنگ هاي تفريح 5 ريال مي داديم و يك نان ساندويچي گرد كه آن موقع كماج مي
خوانديمش مي خريديم. من نصف كماجم را به همشاگرديم مي دادم و او نصف سيبش را به من
تعارف مي كرد. چيزي كه هر چه بزرگتر شدم در بين اطرافيان كمتر يافتم، همين تجلي مهر
در تقسيم شدن وبه اشتراك گذاشتن داشته هاست.
همه يكرنگ و يك سطح بوديم. دفترهاي 40 برگي كه مدرسه مان اول سال به تعداد مساوي
بين مان تقسيم مي كرد، پشتش نوشته شده بود: تعليم و تعلم عبادت است و يك آدمك
استوار كنار اين تابلو ايستاده بود. مدرسه ما سنگرهاي زيادي داشت. وقتي آژير قرمز
به صدا درمي آمد، به طرف سنگرها مي دويديم.
زندگي در دوره جنگ حتي ما بچه ها را هم صبور و استوار بار آورده بود. پشت حياط اصلي
مدرسه، آن سوي كلاس ها حياط خلوت باريكي داشتيم. دست در دست دوست صميمي مان در آن
باريكه مهر با شادي قدم مي زديم و سنگر مهر را با خنده هاي شاد كودكانه مان پاس مي
داشتيم. آن روزها خيلي حاليمان بود. كوچك بوديم، ولي مفهوم سنگر را مي دانستيم.
بعضي وقت ها دو روز در هفته كماج نمي خريديم و پولش را درصندوق كمك به جبهه مي
انداختيم. براي ما دفتري قشنگ مي نمود كه با تعهد استواري و خوب درس خواندن مشق هاي
خوش خطي در آن نوشته شده بود.
حالا براي تهيه گزارش خريد لوازم التحرير ويژه ايام مهر در بازار تهران در جست وجوي
نشانه هايي از كودكي هاي خودم هستم. ديگر دفترهاي چهل برگ جاي خودشان را به دفترهاي
50 برگ داده اند. 60برگ ها هشتاد برگ شده اند و سادگي جلد دفترها آن ها را از چشم
مشتري ها مي اندازد!
ورق هاي اضافه شده دفترها گوياي اين است كه قناعت در رفتار بچه هاي امروز واژه
گمشده اي است و جلدهاي پرزرق و برق نشان اين دارند كه ما تا چه حد از زيبايي، سادگي
و يكرنگي دور شده ايم.
آن سوي بازار لابه لاي جامدادي ها، قمقمه ها و انواع ليوان هاي مدرسه، نشانه كوچكي
از كودكي هايم مي يابم. ليوان هاي تاشوي پلاستيكي هنوز هم در ميان لوازم مدرسه اي
جايگاه خود را حفظ كرده اند. اين ليوان ها برايم مي گويند كه هر چه بي ادعاتر و
كاربردي تر باشي، هميشگي تر خواهي بود.
ضرورت سرمايه گذاري براي طراحي جلد دفتر در داخل
چشمم به جلد دفترهاي فانتزي مي افتد، انگار نقش هاي وارداتي اين جلدها به خاطرات پر
از سادگي، قناعت و صبوري كودكي هايم مي خندد. اين همه نشست، سخنراني و قصه پردازي
ايراني در صداوسيما داريم، اما دريغ از اين كه حتي يكي از جلدهاي دفاتر بازتاب اين
همه تلاش باشند. تمام بازار را گشتم، ولي هيچ نمونه اي از عكس كارتون ها و فيلم هاي
داخلي نيافتم! از خودم مي پرسم: مگر نه اين كه يك فيلم كلاه قرمزي در طول چند هفته
تابستاني چند ميليارد فروش مي كند و يا اين روزها عروسك هاي كارتون قند و عسل مورد
پسند مخاطبين قرار گرفته اند، پس چرا لااقل اين شخصيت ها پشت جلدهاي دفاتر
كودكانمان نمي نشينند؟ اين در حالي است كه پيشتر اعلام شده بود فروش لوازم التحرير
با طرح انيميشن هاي وارداتي ممنوع است.
مريم ده ساله دانش آموزي است كه به همراه مادرش براي خريد لوازم التحرير اول مهر به
بازار تهران آمده است. چرخ هاي حمل بار در ميانه بازار دائما در حال رفت و آمد
هستند و به سختي مي توان گوشه دنجي را براي يك گپ و گفت چند دقيقه اي گير آورد.
اين چرخ ها اگر چه سنگين مي آيند، اما بار اغلبشان همين دفترهايي است كه ورق هايشان
از اندونزي آمده، مقواي جلدشان برزيلي است و طرح جلدشان مملو از شخصيت هاي انيميشن
هاي وارداتي. پس في الواقع بار فرهنگي قابل انتقالي به نسل كودك و نوجوان ما
ندارند.
مريم دفترهاي جلد ساده اي را كه جلدشان رنگ هاي متنوعي دارد، حتي ورق هم نمي زند.
خيلي سريع سراغ فانتزي هايي كه طرح انيميشن دارند، مي رود. از او مي پرسم: «چرا اين
يكي ها را انتخاب نمي كني؟ اين ها هم جلدشان رنگ هاي قشنگي دارد!»
مريم مي گويد: «بچه ها همه شان دفترهاي فانتزي طرح دار مي خرند، من از اين دفترهاي
ساده خوشم نمي آيد. جلد فانتزي هاي طرح دار قشنگترند.»
از مريم سؤال مي كنم: «كارتون هاي ايراني هم مي بيني؟ دوست داري عكس آنها را روي
دفتر بياندازند؟»
اين دانش آموز پس از مكث كوتاهي مي گويد: «آره كارتون هاي ايراني هم مي بينم. اگر
عكسشان را روي جلد دفترها مي ديدم، مي خريدم، اما همه اش عكس كارتون هاي خارجي را
روي جلد گذاشته اند.»
مبينا مهرآور مادر مريم مي گويد: «اگر بخواهند روي طرح جلد هاي ايراني كار كنند،
دستشان باز است، اما با اين گراني كاغذ و دو برابر شدن قيمت دفاتر شايد نمي خواهند
پول به طراح جلد بدهند و از طرح هاي آماده انيميشن هاي خارجي استفاده مي كنند. به
هر جهت همين طراحي جلد هم نيازمند اين است كه برايش سرمايه گذاري شود و به كاردانش
بسپارند.»
مهدي شريف زاده پدر دانش آموز ديگري كه براي خريد لوازم التحرير پسرش به بازار
آمده، مي گويد: «اولا بايد روي چاپ دفاتر نظارت شود. در ثاني سليقه خانواده ها را
با فرهنگ سازي هدايت كرد. بايد از ديد روانشناسي و تربيتي مضرات طرح هاي وارداتي
روي لوازم التحريرها به خانواده ها گوشزد شود.
در ابتدا مي توان از هر طرح داخلي كه يادآور انيميشن هاي ايراني باشد، روي جلدها
استفاده كرد و در گام بعدي بيشتر بر روي طراح هايي سرمايه گذاري شود كه بار فرهنگي
ايراني- اسلامي بيشتري دارند.
از جنبه ديگري مي توان عكس تابلوهاي ارزشمند نقاشان ايراني را روي جلد دفاتر فراگير
كرد. ما كم نقاش صاحب هنر و ذوق نداريم. آثار مينياتور، تذهيب و تابلوهاي نقاشان
ايراني هزاران مشتري در آنسوي مرزها دارند.»
مداد ايراني استوار
در ميدان لوازم التحرير ايراني
در باب توليد لوازم التحرير تنها توليد مداد ايراني است كه همچنان چرخش پررونق مي
گردد. در مابقي اقلام رهايي از وابستگي حقيقتاً يك عزم ملي را مي طلبد.
شايسته نيست كه دانش آموزان ايراني در دفترهايي مشق بنويسند كه رنگ و بوي غربي و
توليدات جامعه سرمايه داري را دارند. بويژه كه اين روزها آموزش وپرورش ما براي
اسلامي شدن و بومي شدن نظام تعليم و تربيت مدعي است.
اخوان محتشم كه بيست وپنج سال است در راسته لوازم التحرير فروش هاي تهران فعاليت
دارد، برايمان توضيح مي دهد: «90درصد لوازم التحرير از چين مي آيد. درمورد دفاتر
چاپ داخلي صورت مي گيرد، اما مواد اوليه اش از چين، اندونزي، برزيل و چند كشور ديگر
وارد مي شود. با اين حال توليدكنندگان دفاتر در داخل كشور كه در حقيقت ميكس كنندگان
مواد اوليه دفاتر هستند، حاضر نيستند پول به طراح جلد بدهند و بر هزينه توليد
بيفزايند. از آنسو چون سليقه مشتري تنوع پسند و رنگين پسند است، چاپ تصاوير كارتون
هاي داخلي يك ريسك محسوب مي شود. اولاً بايد همزمان با ورود يك محصول جديد انيميشن
به بازار طراحان جلد به فكر ايده پردازي و بهره برداري بيفتند و از طرف ديگر روي
سليقه مشتري با فرهنگ سازي و تبليغ كار شود. معمولاً طراحان فعلي از روي طرح هاي
كپي شده از انيميشن هاي خارجي كپي مي زنند.»
اين فروشنده خاطرات دوران مدرسه خود را در ذهن مرور كرده و مي گويد: «اول انقلاب ما
كه به مدرسه مي رفتيم، تا مقطع متوسطه در دفاتر چهل برگ جلد مقوايي (شوميز)
تكاليفمان را مي نوشتيم. الان خيلي كم در بازار دفتر 40برگ پيدا مي شود و دفترها از
50برگ چاپ مي شوند. امروز كساني در بازار لوازم التحرير حرف اول مي زنند كه خلق
زيبايي هاي بصري را سرلوحه كار خود قرار داده اند. از اين حيث طراحان و هنرمندان
ايراني چيزي كم ندارند، فقط بايد براي سرمايه گذاري مورد حمايت قرار گيرند.»
در ميان آن همه لوازم التحرير با مارك هاي مختلفي كه احاطه ام كرده اند، سراغ
خودكار بيك را مي گيرم. درحال حاضر قيمت هر عدد خودكار بيك در بازار به طور ميانگين
175تومان است.
اين فروشنده مي گويد: «ديگر كسي سراغ بيك را در ميان اين همه محصولات جور واجور و
خوش آب و رنگ نمي گيرد. مارك لكسي هندوستاني به قيمت متوسط هر عدد 300تومان، مارك
كنكو كانادايي به قيمت هر عدد 430تومان گوي سبقت را ربوده اند.
بچه ها معمولاً خودكارهاي خوش رنگ را مي پسندد. مارك هايي كه داراي تنوع رنگ همچون
رنگ هاي مدادرنگي هستند، خواهان بيشتري دارند. خودكارهاي سبز، نارنجي، صورتي، قرمز،
آبي، بنفش و... امروز بازار را قرق كرده اند. همان طور كه گفتم در عرصه لوازم
التحرير ارائه ايده ها، رنگ ها و مدل هاي جديد دليل موفقيت بيشتر است.»
اما مداد ايراني همچنان در ميان اين همه رنگ و لعاب جايگاه ويژه خود را حفظ كرده
است. جين دوازده تايي مداد ايراني 1200تا 1300تومان به فروش مي رسد و از نمونه هاي
خارجي كه ميانگين 2200 تا 3300تومان فروخته مي شوند، همچنان به دليل دوام، كيفيت و
نيز ارزان تر بودنش مشتري بيشتري دارد. شايد بتوان از توليد مداد ايراني براي توليد
ساير اقلام لوازم التحرير در داخل نيز الگو گرفت.
غرق شدن كودك در دنياي فانتزي با تصاوير غيرواقعي
حالا ديگر به جز نقش هاي باربي و مرد عنكبوتي طرح بازي هاي رايانه اي روي كيف ها و
لوازم التحرير خوش نشسته اند كه البته بايد گفت غاصبانه خوش نشسته اند. مرغك «انگري
برد» چه چيز را به آسمان خيال كودكمان آورده است؟!
مشغول شدن ذهن كودكمان به مسائل حاشيه اي و مصاديق فرهنگ غربي، جايگزيني دنياي
واقعي در ذهن كودك با دنياي فانتزي و غيرواقعي، چشم و هم چشمي بچه ها در نمايش
لوازم التحرير لوكس در كلاس، سرخوردگي برخي دانش آموزان به دليل درك شكاف هاي
طبقاتي، رخت بر بستن مفهوم عدالت در ذهن دانش آموز و... همگي از مضرات گرايش به
لوازم التحرير وارداتي است.
حسن منصوري يك جامعه شناس مي گويد: «جامعه ايراني جامعه اي است كه مي خواهد راه خود
را به سمت استقلال كامل همه جانبه باز كند. يكي از پايه هاي اين استقلال همان گونه
كه در فرمايشات مقام معظم رهبري تجلي پيدا كرد، همت در راستاي افزايش توليد ملي
است. اهميت اين مجاهدت از سنين كم در ذهن نسل هاي بعدي جامعه نهادينه خواهد شد.
چطور مي شود كه ذهن كودك انباشته از مصاديق مصرف گرايي غربي و عروسك هاي انتقال
دهنده فرهنگ بيگانه باشد و بعد انتظار داشته باشيم كه اهميت توليد ملي در نسل بعدي
نهادينه شود؟
كودك بايد از طريق تصاوير ذهني اش تا حدودي به واقعيت ها و ضرورت هاي زندگي آشنا
شود. غرق شدن كودك در دنياي فانتزي و قهرمانان خيالي او را براي فرداي جامعه اش
آماده نخواهدكرد.»
فرهنگ سازي مهمترين عامل
در خريد لوازم التحرير ايراني
چيت ساز رئيس اتحاديه كتاب و لوازم التحرير اصفهان اين كه مردم دنبال كالاي باكيفيت
در بازار لوازم التحرير هستند را يك فرصت براي رشد تلقي مي كند و مي گويد: «در
راستاي شعار توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني، رسانه ها نقش مهمي در ترغيب
مردم براي خريد اجناس ايراني دارند. هم اكنون لوازم التحرير موجود در بازار به دو
قسمت داخلي و خارجي تقسيم مي شود كه آنها را مي توان به اجناس درجه يك، دو وسه شاخه
بندي كرد. اين كه مردم به دنبال درجه يك ها هستند، يك فرصت براي رشد توليدكنندگان
داخل محسوب مي شود اگر بر كيفيت ها بيفزايند. مغازه داران نيز با فرهنگ سازي بايد
ترغيب به فروش اجناس درجه يك شوند.»
وي يكي از چالش هاي فعلي لوازم التحرير موجود در بازار را وجود برخي از تصاوير
كارتوني مغاير با فرهنگ ايراني و اسلامي دانسته و مي گويد: «در اين مورد رسانه ها
براي جلوگيري از فروش چنين تصاويري در مغازه ها و ايجاد فرهنگ سازي مناسب بين دانش
آموزان و خانواده ها تأثيرگذار هستند.»
چيت ساز تحريم ها را براي ايران بي اساس ارزيابي كرده و مي گويد: «با وجود اين كه
بيشتر مواد اوليه ساخت دفتر از خارج كشور تأمين مي شود، اما تحريم ها نه تنها هيچ
مشكلي براي ما به وجود نياورده، بلكه راهي براي درست مصرف كردن و استفاده از فرصت
ها را پيش رويمان قرار داده است.»
كارشناسان عرصه توليد لوازم التحرير در داخل معتقدند زمان آن رسيده كه با حمايت هاي
دولت و نيز افزايش خريد ايراني توسط مردم چرخ هاي توليد داخلي را پررونق تر كرده و
راه براي واردات اندك اندك بسته شود، چراكه لوازم التحرير ايراني شايسته دانش آموز
ايراني است.
گزارش روز |
