عوامل بازدارنده از انحرافات

آيت الله حسين مظاهري
درمطلب حاضر برخي مستحبات كه تاكيد فراوان برآنها شده ومانع سقوط وانحراف انسان مي شود معرفي شده است.اين مطلب به نقل از خبر گزاري حوزه تقديم خوانندگان عزيز مي شود.
ضرورت طهارت دائمي
يكي از مستحبّات مورد تأكيد در روايات، دائم الطهاره و دائم الوضو بودن است كه علماي علم اخلاق نيز سفارشات فراواني بر آن دارند. استاد بزرگوار ما حضرت امام خميني«قدّس سرّه» مي فرمودند: طهارت براي انسان، نظير زره در جنگ است؛ يعني همان طور كه زره در جنگ و جهاد، حافظ انسان است، طهارت هم در زندگي و در جهاد با شياطين جنّي و انسي، حافظ او است.
در مورد اهميّت طهارت و آثار آن، در روايت قدسي آمده است:
خداوند متعال مي فرمايد: هركس حدثي بكند و وضو نگيرد، به من بي اعتنايي كرده است. (حتّي بعضي روايت را اين طور معنا مي كنند كه به من ظلم كرده است!) و اگر كسي وضو بگيرد و پس از وضو دو ركعت نماز نخواند، باز هم به من بي اعتنايي كرده است. همچنين اگر كسي وضو بگيرد و دو ركعت نماز هم بخواند، امّا دعا نكند، باز به من بي اعتنا بوده است. سپس مي فرمايد: امّا اگر كسي وضو بگيرد و بعد از آن دو ركعت نماز بخواند و سپس دعا كند و از خدا چيزي بخواهد، ولي خدا به او عنايت نفرمايد، خداوند به او ظلم و بي اعتنايي كرده است و مسلّماً خداوند رحمان به كسي ظلم نمي كند و در نتيجه دعاي او مستجاب است.
اهل سير و سلوك، دائم الوضو بوده و مقيّد به طهارت هميشگي هستند. شخصي نقل مي كرد شبي در خدمت يكي از بزرگان و علما بودم. او مريض شده بود، ولي هشت مرتبه براي تطهير رفت و در حالي كه هوا بسيار سرد بود، پس از تطهير، با آب سرد وضو مي گرفت و بدون وضو نخوابيد. در واقع به تعبير حضرت امام«ره» انسان بايد هميشه اين زره را همراه خود داشته باشد.
طهارت و وضوي هميشگي، موجب حفظ انسان از شرور جنّي و انسي مي شود و بلاها را دور مي كند. در حقيقت طهارت، يكي از موانع سقوط انسان در بلاها و گرفتاري ها است. اگر كسي هنگام خواب، وضو بگيرد، تا وقتي از خواب بيدار مي شود، در حفظ و حراست خداست و اگر كسي تحت حفاظت الهي باشد، خداوند متعال مانع سقوط او مي شود.
امام صادق«ع» فرمودند:«من تطهّر ثمّ آوي لي ف راش ه بات و ف راشه كمسج د ه» هر كس وضو بگيرد و به بستر خواب رود، بسترش به هنگام خواب مانند جايگاه سجده او خواهد بود.
انجام امور مستحبّ هنگام خواب، مانند گفتن تسبيحات حضرت زهرا«س»، خواندن سه مرتبه سوره توحيد، گفتن يك مرتبه تسبيحات اربعه و... بسيار حائز اهميّت است و تأكيد فراواني بر آن شده است، همه اين اعمال وقتي با طهارت و وضو همراه باشد، آثار بيشتر و گسترده تري براي انسان خواهد داشت.
در روايت داريم كه پيغمبر اكرم«ص» به حضرت زهرا«س» فرمودند: دخترم در وقت خواب يك ختم قرآن بخوان، يك حج و عمره به جا بياور و مؤمنين و ملائكه و انبياء را نيز از خود راضي كن. حضرت فاطمه زهرا«س» به پدر گفتند: پدر جان فرموده خويش را تفسير كنيد. ايشان فرمودند: اگر در موقع خواب سه مرتبه سوره توحيد را بخواني، يك ختم قرآن خوانده اي. گفتن يك مرتبه ذكر شريف«سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر»، ثواب يك حج و عمره را دارد. گفتن ذكر «اللهم اغفر للمومنين و المومنات و المسلمين و المسلمات الاحياء منهم و الاموات»، رضايت مؤمنين و مؤمنات را در بر دارد و ذكر شريف «اللهم صل علي محمد و ال محمد و علي جميع الانبياء و المرسلين و الملائكه المقربين» با رضايت انبياء و ملائكه همراه است.
در روز نيز اهتمام به دائم الوضو بودن، لازم است و باعث حفظ انسان از خطر و اقسام بلا و مصيبت شده، او را از شرّ شياطين جنّي و انسي در امان مي دارد.
اهميت و جايگاه نماز اوّل وقت
دوّمين امر مستحبّ ـ و البته در حدّ وجوب ـ كه مانع سقوط انسان مي گردد، نماز اوّل وقت است. اصل نماز، مانع سقوط انسان است:« نّ الصّلاه تنهي عن الفحشاء و المنكر و لذ كر اللّه أكبر»
بسياري از مفسّرين عبارت «و لذ كر اللّه أكبر» را ماوراي نماز معنا كرده اند، ولي ظاهراً اين طور نيست و عبارت «و لذ كر اللّه أكبر» در ادامه جمله، عطف تفسيري است. يعني بالاترين ذكرها، نماز است. نماز، انسان را از گناه نگاه مي دارد و مانع سقوط او مي شود. گرچه اكمال نماز با حضور قلب و توجّه خاصّ به خداوند متعال حاصل مي شود كه به آن «معراج مؤمن» مي گويند، ولي اگر نماز به اصطلاح، شرع پسند باشد، يعني اوّل وقت خوانده شود، مؤدّبانه و با رعايت آداب ظاهري باشد و پس از آن تسبيحات حضرت زهرا«س» گفته شود، انسان را از سقوط نگاه مي دارد.
آنچه در اين مبحث توجه جدي مي طلبد، اينكه نماز اوّل وقت با رعايت آداب و شرايط، مانع سقوط، تباهي و گمراهي انسان است. در واقع نمازي مي تواند انسان را از گناه، فساد و فحشا نجات دهد كه در اوّل وقت و دست كم با رعايت آداب ظاهري، پوشش مناسب و مؤدبانه و همراه با تعقيبات اقامه شود.
كسي كه براي نماز خود اهميّت قائل نباشد، آن را اوّل وقت اقامه نكند، با عجله و بدون تعقيبات بخواند، نبايد انتظار داشته باشد، اين نماز او را از شرّ شياطين جنّي و انسي حفظ كند. چنين نمازي نه تنها در ممانعت از سقوط بي اثر است، بلكه عقوبات دنيوي و اخروي نيز در پي خواهد داشت.
بحث ما در مورد ترك نماز و نخواندن آن نيست؛ كه آن انسان را از سلك اسلام خارج مي سازد:«من ترك الصّلاه متعمّ داً فقد كفر» بلكه بحث اكنون، راجع به اين است كه بي اعتنايي به نماز، تند تند خواندن آن و بي توجّهي به وقت فضيلت آن، نمي تواند از انحراف آدمي جلوگيري كند و مورد مذمّت شديد قرآن كريم نيز واقع شده است:«فويأ ل لمصلّ ين، الّذين هم عن صلات ه م ساهون»
همه معصومين«ع» توجّه خاصّي به نماز، خصوصاً در اوّل وقت آن داشته اند. اهتمام ايشان به نماز اوّل وقت، ميزان اهميّت اين موضوع را نزد آنان مي رساند. ائمّه اطهار«سلام الله عليهم» و پس از ايشان، بزرگان دين و علماي رباني، بقدري براي نماز اوّل وقت ارزش و اعتبار قائل بوده اند كه گويا اقامه نماز در اوّل وقت، واجب است. در حقيقت ترجيح كار ديگر بر نماز در اوّل وقت، به معناي بي اعتنايي به نماز و اعراض از اين عبادت بزرگ است كه قرآن كريم، نتيجه آن را سردرگمي، تشويش اذهان و غمّ و غصّه در دنيا و آخرت مي داند:«و من أعرض عن ذ كري ف نّ له معيشه ً ضنكاً و نحشره يوم الق يامه أعمي »
كسي كه به نماز اهميّت ندهد، زندگي دنيوي او با پريشاني، غم و غصّه، نگراني و اضطراب خاطر همراه خواهد بود و زندگي وي از نورانيّت و شادي خالي است. همچنين در آخرت به صورت كور وارد محشر مي شود. اگر كسي انتظار شادي و سرور در زندگي را دارد، بايد براي نماز اوّل وقت و نماز جماعت، اهميّت قائل شود.
اهميّت اقامه نماز صبح در اوّل وقت
بسياري از مؤمنين، نماز ظهر، عصر، مغرب يا عشاء را در اوّل وقت اقامه مي كنند، ولي نسبت به اوّل وقت نماز صبح، سهل انگاري مي كنند. رعايت اوّل وقت در همه نمازها لازم و ضروري است، ولي نماز صبح از اهميّت بيشتري برخوردار است.
اساساً شب بيداري و سحرخيزي از منظر تعاليم ديني بسيار حائز اهميّت است و آثار نيكو و بركات فراواني به همراه دارد و افرادي كه هنگام اذان صبح، خواب هستند، از آن بركات بي نظير محروم خواهند شد. به قول عوام: هركه خواب است، قسمتش روي آب است. هركه موقع نماز صبح خواب بماند، بايد بداند به راحتي گرفتار مكر و وسوسه شياطين جنّي و انسي مي شود و سقوط مي كند.
در اهميّت نماز جماعت
نكته قابل توجه ديگر اينكه: نماز اوّل وقت، بايد به صورت جماعت اقامه شود. آنچه قرآن شريف به مسلمانان دستور مي دهد، صرفاً خواندن نماز نيست، بلكه بر اقامه نماز تأكيد مي ورزد. اقامه نماز به اين معناست كه هنگام نماز، همه مكان ها و كار ها تعطيل شوند و مسلمانان همگي به نماز جماعت روي آورند. اقامه نماز، در صورت جماعت بودن آن، تحقّق مي يابد.
بنابراين اقامه نماز، مخصوصاً نماز صبح در اوّل وقت و به صورت جماعت در مسجد، از جمله موانع سقوط انسان است و حسن عاقبت به همراه خواهد داشت.
انس با قرآن
سوّمين مستحب از مستحبّات كه باعث عاقبت به خيري و مانع سقوط انسان مي شود، انس با قرآن كريم است. ارتباط با كلام الهي فوق العاده مهم است و مانعي در برابر آفات و بليّات دنيوي و اخروي است. همچنين انس با قرآن، انسان را از شرور جنّي و انسي محفوظ مي دارد.
بسياري از مفسّرين، اعمّ از سني و شيعه، راجع به خواص سور و آيات، روايات و مطالب بسياري را نقل كرده اند كه خواندن هر سوره، چه فوايد و آثاري را دارد. مثلاً اگر كسي يك مرتبه «آيه الكرسي» را بخواند، پروردگار عالم يك فوج از ملائكه را به عنوان حافظان او مي فرستد. اگر دو مرتبه آيه الكرسي را بخواند، دو فوج از ملائكه مخافظ او خواهند بود و اگر سه بار آيه الكرسي را تلاوت كند، خداوند متعال به ملائكه خطاب مي كند: شما برويد، من حافظ بنده ام هستم! اگر پروردگار عالم، حافظ انسان باشد، مسلّماً از سقوط محفوظ مي ماند و خداوند در بن بست ها و مشكلات، او را ياري مي كند.
آنچه در اين بحث مورد نظر است، اينكه انس با قرآن، موجب محفوظ بودن انسان از خطرات گمراهي و انحراف است. رعايت قبله در هنگام خواندن قرآن، قرائت از روي مصحف و با وضو بودن در هنگام قرائت بسيار مفيد و پسنديده است، امّا اگر هركدام از اين شرايط نيز نباشد، باز هرچه انسان بتواند قرآن بخواند و با آن كتاب نوراني مأنوس باشد، بجا و نيكو و اثر بخش است. حتي اگر انسان در راه يا در حال استراحت باشد، نبايد فرصت انس و ارتباط با قرآن كريم را از دست بدهد.
ائمّه هدي«ع» در موقعيّت هاي مختلف و در هر فرصتي به ذكر، دعا و خواندن قرآن مشغول بوده اند. امام صادق«ع» مي فرمايند: چانه پدرم هميشه مي جنبيد، يعني هميشه ذكر مي گفتند يا قرآن مي خواندند. يا درمورد امام رضا«ع» نقل شده است كه حضرت، هر سه روز يك مرتبه قرآن را ختم مي كردند و مي فرمودند: اگر بخواهم در كمتر از سه روز هم مي توانم يك قرآن ختم كنم و ليكن هنگامي كه به آيات شريفه مي رسم، تفكر و تدبّر مي كنم كه اين آيه در چه موضوعي فرود آمده و در چه وقتي نازل شده است و لذا قرآن را در هر سه روز يك دور قرائت مي كنم.
شخصي مي گفت هر موقع مرحوم آيت الله آقاي كمپاني را مي ديدم، در حال راه رفتن، در حال پذيرايي از ميهمانان، وقتي در جلسه اي نشسته بودند و...، چانه ايشان مي جنبيد. بعداً فهميدم كه ايشان مقيّد هستند كه در طول شبانه روز، هزار مرتبه سوره قدر را بخوانند. بنابر اين، بايد دانست كه انس با قرآن در همه حالات، انسان را از همه آفات و بليّات حفظ مي كند و مانع سقوط وي خواهد بود. ¤ اگر كسي يك مرتبه «آيه الكرسي» را بخواند، پروردگار عالم يك فوج از ملائكه را به عنوان حافظان او مي فرستد. اگر دو مرتبه آيه الكرسي را بخواند، دو فوج از ملائكه مخافظ او خواهند بود و اگر سه بار آيه الكرسي را تلاوت كند، خداوند متعال به ملائكه خطاب مي كند: شما برويد، من حافظ بنده ام هستم! اگر پروردگار عالم، حافظ انسان باشد، مسلّماً از سقوط محفوظ مي ماند و خداوند در بن بست ها و مشكلات، او را ياري مي كند.