آيا حقوق افراد در رسانه و اينترنت رعايت مي شود؟ (بخش دوم)
دانش ارتباطات ؛ سد راه خطرات رسانه اي

چه مي شود كه ناگاه رسانه به ابزاري براي تخريب و بداخلاقي تبديل مي شود؟ مگر صاحبان فكر و انديشه قلم به دست نگرفته اند تا با بهترين تحليل ها مناسب ترين راهكارها را براي رفع چالش ها ارايه دهند؟ چرا مطبوعات و رسانه جايگاه نقد را با تهمت و افترا اشتباه مي گيرد؟ چرا وبلاگ هاي شخصي و سايت هاي منسوب به افراد عرصه تاخت و تاز بداخلاقي و شايعه پراكني مي شوند؟ و در كل چرا حقوق افراد در رسانه ها همچنين فضاي سايبري رعايت نمي شود؟ پاسخ به چرايي بداخلاقي در رسانه ها و فضاي اينترنت موضوعي است كه در گفت وگو با كارشناسان مسايل رسانه در جريان گذاشته ايم. گزارش پيش رو حاصل تحليل هايي است كه اين افراد ارائه داده اند.
هميشه يك نكته از سوي كارشناسان رسانه اي مورد تاكيد قرار مي گيرد و آن اين كه رسانه يك ابزار است؛ مثل هر وسيله ديگري كه مي تواند هم جهت گيري مثبت داشته باشد و هم منفي.
درست مثل چاقويي كه هم مي تواند در دستان يك جراح باشد و بهبود وضع بيمار را رقم بزند يا در دست يك قاتل كه در نهايت ممكن است جنايتي را سبب شود.
بنابراين آن چه رسانه را جهت مي دهد افكار و روحيه دست اندركاران آن است.
چرا تخريب، چرا بداخلاقي؟
به اعتقاد مك لوهان خود رسانه، پيام است و اين رسانه مي تواند افكار عمومي را امتداد ببخشد.
يعني شما مي توانيد اين جا صحبت كنيد و آن سوي جهان صداي شما را بشنوند و روي فكر آن ها تاثير بگذارد و افكار عمومي را تحت تاثير قرار دهد؛ تاثيري مثبت و سازنده يا مخرب و...!
به همين سبب هم هست كه فقط از افرادي در رسانه ها و جرايد دعوت به فعاليت مي شود كه صاحب فكر و دست به قلم باشند تا بتوانند حوادث و وقايع و اخبار روز را رصد و تحليل كنند.
دكتر مصطفي اجتهادي، جامعه شناس و عضو هيئت علمي دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان در اين خصوص مي گويد: «جامعه ما يك جامعه متكثر است كه هر فرد داراي استقلال نسبي بوده و براساس آن تشخيص داده و عمل مي كند. اما چرا افراد بايد داراي استقلال فكر باشند تا بنابر همان هم عمل كنند؟ هر فردي بايد صاحب عقيده اي باشد تا در جامعه رقابتي امروز بتواند فعاليت و رقابت كند دقيقا مشخصه اي كه زاييده جامعه صنعتي است و موجب شده ميان افراد فاصله اي ايجاد شود.»
وي مي گويد: «اين جا بحث قرارداد اجتماعي مطرح مي شود كه در همين چارچوب بايد حين داشتن استقلال فكري و عملي طبق قوانين فعاليت و حقوق ديگران را رعايت كند.»
اين آسيب شناس اجتماعي مشخص نبودن چگونگي رعايت حد و مرزها كه ناشي از عدم فرهنگ سازي در اين زمينه است را عامل اصلي بداخلاقي ها در عرصه رسانه و فضاي مجازي مي داند.
وي ضمن تاكيد بر ضرورت فرهنگ سازي در اين زمينه اضافه مي كند: «جامعه داراي بسترهاي ديگري مثل اعياد غدير، قربان و... است. يعني فرصت هايي براي ايجاد انديشه هاي مشترك و تفكرات مشترك در جامعه وجود دارد كه مي تواند مبنايي براي وحدت باشد تا در سايه وحدت و همگرايي تاب تحمل نقد و مخالفت را داشته باشد اما هنوز مكانيزم آن مشخص نيست.»
صداي بلندتر، تاثير بيشتر!
رسانه ها هم جدا از ما نيستند و گاهي حد و مرزها را نمي شناسند تا در كنار استقلال فكري شان همنوايي و همگرايي داشته باشند.
«رسانه ها و فرصت هاي تبليغي موجود در اختيار برخي باعث مي شود اين تعبير كه هر كس صدايش بلندتر است تاثيرگذارتر خواهد بود، استفاده نادرست هم از رسانه شكل بگيرد اما اگر نظارت قوي تر باشد، مي توان جلوي اين سوءاستفاده را هم گرفت و اين ساده نيست مگر جز با رسيدن جامعه به يك وفاق كلي.»
دكتر اجتهادي با بيان اين عبارت تاكيد دارد كه با چنين روندي ديگر شاهد اين نخواهيم بود كه امروز جلوي رسانه اي گرفته شود و فردا با نام جديد اما با همان افكار سابق و افراد قبلي اش ظاهر شود و روي احساسات مردم پا بگذارد تا حرف خود را به كرسي بنشاند. درواقع بايد فضايي ايجاد كرد كه رسانه خود در چارچوب قانون اساسي كه موازين نظام مي طلبد، حركت كند.»
سيدسعيد حيدري طيب، نماينده مردم كرمانشاه در مجلس شوراي اسلامي هم راه حل حذف بداخلاقي ها را اين طور شرح مي دهد: «اگر بخواهيم حقوق افراد در رسانه ها و اينترنت به طور چشم گير رعايت شود، بايد فاصله هاي علمي را پايين آورد كه اين امر به دست مراكز علمي، آموزشي و خود رسانه ها قابل پيگيري و اجرا است.»
وي ادامه مي دهد: «مبحث رعايت حقوق افراد در رسانه به يكي از ماده هاي قانون اساسي اشاره مي كند كه شامل تعيين حد و مرزهايي راجع به آزادي بيان است كه تا جايي افراد مخل امنيت كشور نباشند، مشكلي را به وجود نمي آورد. پيگيري اين مسئله در كشورهاي درحال توسعه و حتي در كشورهاي توسعه يافته هم خيلي به طور جد پيگيري نمي شود و اين مسئله باعث مي شود كه رسيدن به آن حد مطلوبي كه آزادي بيان را رعايت كند، به تاخير بيفتد.»
حيدري طيب به اين موضوع هم اشاره دارد كه براي دستيابي به يك حد مطلوب در مورد فن آزادي بيان و احترام حقوق افراد در اينترنت فاصله هاي علمي وجود دارد كه نيازمند عزم جدي تر و راسخ تري است.
آگاهي و ارتقاي سواد رسانه اي
به طور قطع نمي توان گفت اثرات رسانه صرفا مثبت است يا فقط آثار منفي دارد اما اين را مي توانيم تعيين كنيم كه نحوه استفاده از رسانه چطور بايد باشد تا مورد استفاده مطلوب واقع شود.
رسانه هم مي تواند در دست افرادي باشد كه استفاده بهينه و حساب شده از آن ببرند و هم در اختيار افرادي باشد كه استفاده نامطلوب داشته باشند.
دكتر شهناز هاشمي، عضو هيئت علمي دانشگاه و كارشناس مسائل رسانه آگاهي بخشي به مخاطبان و فرهنگ سازي را چاره كار بداخلاقي ها از سوي رسانه مي داند.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان معتقد است: «رسانه ها ابزار ارتباط جمعي اند كه از طريق آن فرستنده پيام خود را به تعداد كثيري از مخاطبان مي رساند. ولي اين كه ما چگونه از يك فرستنده پيام به عنوان ابزار استفاده مي كنيم بستگي به مقاصد فردي و گروهي و اجتماعي دارد كه با چه هدفي چه پيامي ارسال كنيم. به طور مسلم رسانه هاي جمعي كه قبلا قابل كنترل بود الآن ديگر قابل كنترل و نظارت به شكل سابق نيستند و هر فردي مي تواند با ايجاد يك وبلاگ رسانه شخصي داشته باشد و به طور مستقيم اطلاع رساني كند.»
دانش ارتباطات راهكار جلوگيري از سوء استفاده هاي احتمالي رسانه ها را افزايش آگاهي مخاطبان در قالب تعريف سواد رسانه اي مي داند كه دكتر هاشمي با تاكيد بر اين موضوع مي گويد: «اگر نمي توان فرستنده پيام را كنترل كرد، بايد گيرنده پيام را فعال و آگاه كنيد تا از دانش و اطلاعاتش استفاده كند و بتواند درست را از نادرست هاي منتشر شده تشخيص دهد و به دنبال آن پيام هدفمند و بي هدف و پيام هاي مغرضانه و غيرمغرضانه را مقايسه كند.
بنابراين در كل مي توان فرهنگ سازي را چاره كار دانست و در هر جامعه اي از سنين كودكي آغاز كرد و آموزش داد كه هرچه منتشر مي شود صددرصد درست نيست بلكه بايد اهداف واقعي منتشركنندگان خبر را بشناسيم.»
اين استاد دانشگاه تاكيد مي كند: «همان طور كه رسانه ها به نوعي حق دارند، مصرف كنندگان هم حقوقي دارند. رسانه ها حق دارند به تنوير افكار عمومي بپردازند از سوي ديگر حق ندارند به تشويش اذهان عمومي بپردازند و به اخلاق رسانه اي پايبند باشند و رعايت حقوق ديگران را داشته باشند. گروه سني بزرگسالان افرادي هستند كه مي توانند در مواجهه با چالش ها از توانايي عقلي استفاده كنند و با كمك تجربه در كنار اطلاع رساني مطبوعات و رسانه مصون بمانند اما گروه سني كودكان، نوجوانان و جوانان افرادي هستند كه از طريق خانواده، مراكز آموزشي، سازمان هاي دولتي يا مردمي بايد با خطرات و آسيب هاي محيطي آشنا شوند.»
به اعتقاد كارشناسان رسانه، سواد رسانه اي را بايد از مدارس و دبيرستان ها آغاز كنيم چون اين گروه در سن مراقبت هستند و نيازمند اطلاع رساني، آموزش و در درجه نهايي كسب مهارت هاي درست تا هنگامي كه رايانه و فضاي وب و اخبار رسانه اي در اختيارشان قرار گرفت از خطرات محفوظ بمانند.
نهادينه كردن ارزش
منافع ملي
به هر حال در كشوري اسلامي زندگي مي كنيم كه نظام مقدس جمهوري اسلامي در آن حاكم است و با توجه به اصول و ارزش هاي ديني كه بر جامعه ما حاكم است هنجارهايي تعريف شده كه بايد براساس عرف رعايت شود.
حجت الاسلام والمسلمين محققي، مديرعامل سايت رسا نهادينه كردن ارزش ها و اصول همچنين تبليغ معارف را راهكار چنين بداخلاقي هايي مي داند.
وي در گفت گو با گزارشگر كيهان مي گويد: «اگر بپذيريم كه بايد براساس شرع واصول حركت كنيم و بر همين اساس قوانيني كه تنظيم شده رعايت حقوق افراد و مراعات مصالح نظام و منافع ملي است در اين صورت هرگز از ضوابط اخلاقي عبور نمي كنيم. اين موضوع در مورد رسانه ها هم صادق است و حركت شان را به گونه اي قرار مي دهند كه براي نظام، آبرو باشند و مصالح عموم و نظام را در نظر بگيرند. همان طور كه مقام معظم رهبري هم فرمودند يك سري اختلافات در راه اجراي امور طبيعي است كه بخشي ناشي از سلايق است و بخشي ناشي از شرايط اما نبايد همه اين ها را رسانه اي كرد.»
وي همچنين تاكيد مي كند: «بحثي كه نزد افكار عمومي مطرح مي شود ضوابط و اصول خاص خودش را دارد كه بدون توجه به خط قرمزها كه رعايت مصالح نظام، امنيت ملي و منافع ملي است، نبايد خبر و اظهارنظري را منتشر كرد.»
حجت الاسلام محققي اظهار مي دارد: «در همه كشورها همين طور است و وقتي رسانه ها به خطوط قرمز امنيت ملي برسند خودشان يا ادامه نمي دهند يا سيستم مقابله خواهد كرد. در واقع حتي مردم هم چنين چيزي را نمي پسندند.
بنابراين بايد دقت كرد وسايل ارتباطي كه تا سال ها پيش تنها در انحصار نامه و كتاب و راديو و تلويزيون و غيره بود و امروز شبكه هاي اينترنتي و ماهواره اي مرزهاي عمومي و حتي خصوصي را درنورديده اند و به آن سوي حصار ذهن ها و فكرها وارد شده اند كه مي توانند در جهت تشويش اذهان عمومي هم حركت كنند.
از اين رو به طور قطع بايد در فضايي حركت كنيم كه براساس آن ارزش و منش اسلامي و آن جايگاه حقيقي افراد مراعات شود و بتوانيم جايگاهي را كه از نظر حقوق يك شهروند حقوق حقيقي وجود دارد را رعايت كنيم.»
گزارش روز