آيات نام كوچك توفان ها (شعر)

علي محمد مودب شاعر متعهد كشورمان در محضر مقام معظم رهبري شعري درباره آيات القرمزي شاعر زن و جوان بحريني خواند.با هم اين شعر را مي خوانيم:
آيات نام كوچك توفان ها
نامي كه در كتاب خدا زنده است
نامي كه تا هميشه نماز ما
در محضرش شكسته و شرمنده است
آيات شعر زلزله ها را گفت
حرف سطوح گمشده در گل را
چون نخل طور شعله كشيد آيات
آوازهاي سوخته در دل را
با گردبادهاي مهيب و سرد
بي ترس از نسيم و شكفتن خواند
در پيچش سياهي عالمگير
آن خطبه را چه محكم و روشن خواند
آيات نام كوچك مهتاب است
نام بلند هر چه كه خورشيد است
سيلي خور كسوف نخواهد ماند
صبحي كه صبح روشن اميد است

ديدگاه برخي شاعران درباره ديدار اخير اهالي فرهنگ و هنر با رهبر انقلاب
ديدار با مقام معظم رهبري انگيزه اي براي شاعران جوان

حسينيه امام خميني در شب ميلاد امام حسن مجتبي(ع) كريم اهل بيت، ميزبان اهالي فرهنگ و هنر، شعراي پيشكسوت و جوان كشور و تعدادي از شعراي فارسي گوي افغانستان و تاجيكستان بود.
دراين مجال، ديدگاه برخي از شاعران را درباره ديدار ياد شده كه برگرفته از خبرگزاري فارس است، مي خوانيم:
براتي پور: ديدار با مقام معظم رهبري انگيزه اي براي شاعران جوان است
يك شاعر گفت: ديدار شاعران با مقام معظم رهبري انگيزه اي براي شاعران جوان خواهد بود كه ذوقشان به جوشش درآمده و بتوانند كارهاي بهتري را ارائه كنند.
عباس براتي پور شاعر متعهد و پيشكسوت كه از جمله افرادي است كه هرساله در ديدار شاعران با رهبر انقلاب حضور دارد، گفت: اين جلسه سالانه چند سالي است كه برگزار مي شود اما امسال شاهد حضور تعداد بيشتري از شاعران بوديم.
وي گفت: دراين ديدار حدود 22 نفر شعر خواندند كه از اين ميان برخي از شاعران داخلي و برخي خارجي بودند.
وي تصريح كرد: اين جلسه فرصت خوب و مغتنمي است براي اهل ادب و ذوق چه آنهايي كه حضور پيدا مي كنند و چه آناني كه بعدها شرح گزارش را در رسانه ها مي خوانند.
براتي پور اضافه كرد: نكته قابل توجه اينكه امسال حضرت آقا با رويكردي به جوانان، فرمودند اگر عنوان خوب براي شعري قيد مي شود دليل آن نيست كه اثر و شاعر به اوج و نهايت رسيده، بلكه اين امر يك دهم از خوبي شعر خواهد بود، اما «نه دهم» مانده تا شاعر ترقي كند و شعرش به تعالي برسد.وي گفت: جوانان بايد با مطالعه متون قديمي و پشتوانه علمي و مذهبي شعر گويند؛ رهبري اشاره داشتند به حافظ، مولانا و بيدل كه اگر از حافظ به عنوان حافظ ياد مي شود دليل اينكه حافظ قرآن و برخوردار از مفاهيم قرآني بوده كه توانسته غزل هاي ناب را بسرايد.
عليرضا قزوه:ديدار شاعران با رهبري بازتابي از جريان شعري كشور است
عليرضا قزوه گفت: در جلسه ديدار با مقام معظم رهبري شعر اجتماعي، طنز، عاشقانه و شعر آييني خوانده مي شود و سعي مي شود به همه فضاها وارد شده تا همه قالب ها و همه ديدگاه ها مطرح شود. به هرحال بايد بازتابي از كل جريان شعري كشور در اين جلسه مطرح شود.اين شاعر درباره استقبال از مطروحه مطرح شده توسط مقام معظم رهبري هم گفت: آن طور كه من آمار دارم از سايت شاعران پارسي زبان حدود 60 نفر، چه از شاعران پيشكسوت و هم از شاعران جوان از مطروحه استقبال كرده اند و شعرشان را براي ما فرستاده اند. به هرحال استقبال خوبي شده است.
محمدكاظم كاظمي:اعتراض بايد در بستر پذيرش اصل انقلاب باشد
يك شاعر در باره نظر رهبر انقلاب درباره اشعار اعتراضي گفت: بايد توجه كنيم اين اعتراض بايد در بستر پذيرش اصل انقلاب باشد و نبايد به صورتي باشد كه اصل انقلاب را زير سؤال ببرد.
محمدكاظم كاظمي شاعر افغان افزود: جلسه اخير مقام معظم رهبري و شاعران هم مثل جلسات هرسال، طبق روال و بسيار خوب برگزار شد. تفاوتي كه جلسه امسال نسبت به سال هاي گذشته داشت اين بود كه جلسه به شاعران ايراني محدود نشد و شاعران فارسي زبان افغانستان و تاجيكستان هم در جلسه حاضر بودند.
وي افزود: نكته قابل توجه ديگر در جلسه ، بها دادن به شاعران جوان بود كه بيشتر شعر خواندند و تمركز بر جوانان سال به سال در جلسات بيشتر مي شود.
اين شاعر درباره تاثير حضور شاعران غيرايراني در اين جلسه هم اظهار داشت: مسلما تاثير مثبتي اين ديدار خواهد داشت. همين آمدن به ايران و ارتباط و معاشرت با شاعران ايراني و برگشت به كشورشان با اين ره توشه تاثير عميقي در تقويت روحيه و ايجاد حس همدلي و همسويي بين شاعران فارسي زبان دارد.
ميرشكاك: پارسي گويان هندي به مراسم شعرخواني رهبر انقلاب دعوت مي شوند
يك شاعر و طنزپرداز گفت: از سال آينده شاعران فارسي زبان غيرايراني و شاعران كشور هندوستان و ساير كشورهاي فارسي زبان توسط عليرضا قزوه براي ديدار با رهبر انقلاب دعوت مي شوند كه بسيار حائز اهميت است.
يوسفعلي ميرشكاك، درخصوص ديدار شاعران با مقام معظم رهبري، اظهار داشت: فرمايشات مقام معظم رهبري بسيار آشكار و واضح است و نيازي به تعبير، توضيح و تفسير ندارد چرا كه جنس كلام ايشان، كلامي نيست كه نيازمند تعبير و تفسير باشد.
علي محمدي: تاكيد رهبر انقلاب براي «شنيدن» در محافل ادبي كمتر وجود دارد
يك شاعر و روزنامه نگار گفت: شنيدن شعر در روزگاري كه همه علاقه مند به حرف زدن و نقد هستند بسيار تامل برانگيز است، فعل «شنيدن» را كه مقام معظم رهبري روي آن تاكيد داشتند به نوعي همان فرصت به ديگري دادن و حرف هاي ديگران را گوش دادن است.
سينا علي محمدي بيان كرد: مقام معظم رهبري تاكيد بيشتري داشتند بر اينكه گفتمان انقلابي نبايد در شعر امروز ما فراموش شود؛ معتقدم شاعران به اين موضوع هم بايد توجه ويژه و دو چنداني داشته باشند كه اولا گفتمان انقلابي كه امروز در ادبيات وارد مي شود چيست و چه جايگاهي بايد داشته باشد.
اين شاعر همچنين گفت: عليرضا قزوه، در ابتداي نشست به بيان جمله اي پرداخت كه پاسخ مقام معظم رهبري درسي براي ما شاعران بود؛ قزوه گفت: «شاعران سعي كنند از حداكثر زمان براي قرائت شعر استفاده كنند و نسبت به وقت موردنظر توجه داشته و دو تا شعر قرائت نكرده و يك شعر قرائت كنيم و اميدواريم كه شعر خوبي را بخوانيم» كه دراين زمان مقام معظم رهبري فرمودند «و بشنويم».
وي با بيان اينكه به طور تخصصي در محافل ادبي شنيدن شعر كم وجود دارد و معمولا همه به فكر قرائت شعر و خودشان را به ديگران عرضه كردن، هستند، افزود: به احترام ديگران نشستن و گوش دادن نكته كليدي بود كه اول نشست مقام معظم رهبري به آن اشاره كردند.

رئيس سازمان بسيج مستضعفين: شعر مقاومت در عمق بخشي به حركت هاي اسلامي موثر است

رئيس سازمان بسيج مستضعفين گفت: شعر مقاومت با مضامين و مفاهيمي كه در خود دارد مي تواند در زماني كه بيداري ملت هاي اسلامي اوج گرفته، در عمق بخشي به اين حركت ها موثر باشد.
سردار محمدرضا نقدي در جمع شاعران و نويسندگان متعهد در خصوص جايگاه شعر در انقلاب اسلامي گفت: شأن انقلاب اسلامي بسيار رفيع است. چون مرتبط مي شود با ايثار و شهادت و مهم تر از آن مسئله ولايت است. لذا در مقابل چنين تحولي بايد در حوزه شعر نيز تحول بزرگي رخ دهد كه در بررسي اين مقوله متوجه مي شويم هنوز تا رسيدن به اوج آن نقطه تحول، بايد راه زيادي پيموده شود.
وي افزود: با اين حال رويكرد شعر در دوره انقلاب و پس از آن، رويكردي بيدارگرايانه و ظلم ستيزانه بوده است و مفاهيمي بلند و ارزشي دارد كه اين مسئله در مقايسه با شعر دوران گذشته يك تحول بزرگ به شمار مي آيد.
رئيس سازمان بسيج مستضعفين در بيان جايگاهي كه شعر دوران كنوني با تحول پذيري از انقلاب اسلامي در پي نيل به آن است اظهار داشت: با تحول بزرگي كه در عرصه شعر رخ داده، ما به دوران باشكوه و باعظمت شعر فارسي نزديك مي شويم. البته شايد مقايسه كردن دوران خودمان با وضعيت شعر در قرون هفتم و هشتم و نهم كار درستي نباشد، چون در آن دوران شعر در زمره معدود رسانه ها بود و در كنار كاركرد هنري، يك رسانه مهم در بيان افكار و آرا و اخبار به شمار مي رفت. ليكن با توجه به تحولي كه در پي انقلاب اسلامي در اين حوزه رخ داده است، مي توان گفت شعر دوران ما به آستانه دوران باعظمت شعر فارسي نزديك شده است.
وي با اشاره به اشعار نغز امام راحل(ره) و مقام معظم رهبري گفت: اين نكته بسيار ارزشمند است كه توجه داشته باشيم، رهبري انقلاب اسلامي چه امام خميني(ره) و چه خلف شايسته ايشان مقام معظم رهبري، هر دو شاعراني توانا با اشعار بسيار فاخر، برجسته و جذابي هستند و با وجود چنين بزرگاني و نيز شاعران توانايي كه وجود دارند جايگاه شعر در كشور ما بسيار رفيع است و به نسبت دوره هاي قبل هر چه بيشتر به والاترين ارزش هاي انساني مي پردازد.
وي همچنين تصريح كرد: بايد به اين نكته توجه داشته باشيم كه اگر بخواهيم منزلت شعر در جاي خودش قرار بگيرد بايد تلاش كنيم اشعار فاخر بر سر زبان ها بيفتد تا بتوانيم نسبت به جايگاه شعر احساس رضايت داشته باشيم. به نظر مي رسد الان در فرهنگ عمومي جامعه ما قدري نسبت به شعر كم توجهي مي شود كه بايد براي رفع اين مسئله تلاش كنيم.
رئيس سازمان بسيج مستضعفين در ادامه درخصوص تأثير كنگره شعر مقاومت بين الملل بر پيشرفت هنر شعر و حوزه ادبيات بيان داشت: در اين گونه كنگره ها معمولا چند اتفاق مي افتد، اولا شعرا در مورد مقوله مقاومت تشويق به تفكر و سرودن اشعار مي شوند و دوم اينكه طي كنگره آثار فاخر و ارزشمند شناسايي شده و به جامعه معرفي مي شوند. معمولا در اين گونه از كنگره ها شاعران سعي مي كنند كه آثار فاخر خود را عرضه كنند و اين كنگره چنين آثار فاخر و البته با مفاهيم ارزشي را به جامعه معرفي و منتقل مي كند. سوم اينكه با جمع شدن شاعران و تضارب آرا و سبك ها فرصتي پديد مي آيد تا از درون اين تجمع سبك هاي جديدي متولد شوند. زاويه هايي در نگاه به عالم خلقت براي شاعر گشوده شده و جرقه هايي در ذهن او زده مي شود تا براي اشعار آينده اش استفاده كند.
وي با بيان اينكه شعر وسيله اي موثر در مقابله با جنگ نرم دشمنان است اظهار داشت: بايد دقت داشته باشيم همان طور كه بسيج در تمامي عرصه هايي كه مورد نياز بوده وارد شده و موفق هم عمل كرده است، در شرايط كنوني و فتنه هاي دشمن كه مقام معظم رهبري از آن با عنوان جنگ نرم نام مي برند، وظيفه ما ورود به حيطه مسائل فرهنگي است و از همين رو من پرداختن به شعر را در راستاي مبارزه با جنگ نرم مي دانم.
سردار نقدي در ادامه به تشريح اهداف بسيج در برپايي كنگره شعر مقاومت بين الملل اسلامي پرداخت و گفت: شعر و هر هنر ديگري يك ظرف هستند براي بيان اهداف و منظورهايي كه افراد اين ظرف را به خاطر آن به كار مي گيرند. زماني هنر و از جمله شعر ارزش بالايي پيدا مي كند كه علاوه بر جذابيت ها و زيبايي ها، محتوايي براي انسان سازي داشته باشند.
وي افزود: چنانچه امام(ره) مي فرمايند: «هنر دميدن روح تعهد در انسان است.» اگر بخواهيم اين كلام را مدنظر قرار دهيم، پس بايد اين ظرف را پر از محتواي تعهدآور و انسان ساز كنيم.
رئيس سازمان بسيج مستضعفين با اشاره به تاثير شعر مقاومت بر عمق بخشي حركت بيدارگرايانه اسلامي اظهار داشت: امروز ما شاهد بيداري اسلامي هستيم و شعر مقاومت با مضامين و مفاهيمي كه در خود دارد مي تواند در عمق بخشي آن حركت ها موثر باشد. اساسا امسال نيز در كنگره دوم از دوستان دست اندركارمان خواستيم كه محور كنگره را روي بيداري اسلامي قرار دهندو اميدواريم بتوانيم از شعراي مقاومت بيداري اسلامي هم ميهماناني داشته باشيم.

جلد دوم كتاب «محاكمه آزادي» منتشر شد

كتاب محاكمه صهيونيسم اسرائيل، نوشته روژه گارودي توسط انتشارات كيهان منتشر شد.
اين كتاب پس از صدور راي دادگاه بدوي و قبل از محاكمه گارودي در دادگاه تجديدنظر نوشته شده است. اين كتاب به گفته نويسنده آن، جلد دوم كتاب «محاكمه آزادي» است كه توسط مترجمين جعفرياره، احمد نخستين، مجيد خليل زاده ترجمه و منتشر شده است.
اين كتاب به مباحثي چون؛ صهيونيسم عليه يهوديت، همكاري صهيونيست ها با هيتلر، تناقص اساسي صهيونيسم و سياست تروريستي آن و... پرداخته است.
در بخشي از اين كتاب با عنوان «گزينش صهيونيستي» آمده است:
«هدف اصلي صهيونيستها نجات جان يهوديان نبود، بلكه تنها هدف آنها تشكيل يك دولت يهودي در فلسطين بود. بن گوريون، اولين رهبر دولت اسرائيل، در تاريخ 7 دسامبر 1983 در برابر سردمداران صهيونيستي لابور، به صراحت چنين گفت: اگر مي دانستيم تمام يهوديان با آوردن آنها به انگلستان نجات مي يابند ولي با انتقال آنها به اسراييل بزرگ، تنها نيمي از آنها جان سالم به در مي برند، من راه حل دوم را انتخاب مي كردم، زيرا ما نه تنها بايد زندگي يهوديان را درنظر بگيريم بلكه بايد تاريخ قوم بني اسرائيل را نيز مدنظر داشته باشيم. (منبع : ايوان گلبنر، «سياست صهيونيسم و سرنوشت يهوديان اروپا» در مجموعه مطالعات يادواشم، بيت المقدس، جلد 12، ص 199).

كتاب هاي باحجاب، كتاب هاي بي حجاب

داشتن حجاب با تعريف پوشش كل بدن و موها به غير از گردي صورت و دست ها در مقابل نامحرم بر هر زن مسلمان واجب است و براي هر متديني واضح و پذيرفته شده است.
به گزارش اشا، قاعدتاً هر خانواده متدين و متشرع بايد دخترش را قبل از ورود به سن تكليف براي رعايت حجاب آماده و متقاعد كند؛ آماده و متقاعد كردني همراه با محبت، زبان نرم و مشوقانه. اما به هر حال استفاده از ابزار و وسايل فرهنگي در ايجاد اين زمينه و آماده سازي، نقش مهم و تأثيرگذاري دارد.
يكي از اين ابزارهاي فرهنگي، كتاب است؛ ابزاري كه هم به لحاظ محتوا مي تواند زمينه ساز گرايش دختران كودك و نوجوان به حجاب باشد و هم به لحاظ بصري و تصويرگري مي تواند مؤثر باشد.
اما آيا در رسانه مهمي چون كتاب اين زمينه سازي ايجاد مي شود؟ و بدتر از آن! آيا در فضاي كلي تصويرگري كتاب كودك، جرياني هر چند ناخواسته ضداحكام مربوط به حجاب وجود دارد يا خير؟
حجاب هاي از سر اجبار!
محتواي كتاب هاي كودك و نوجوان با موضوع حجاب به طور مجزا در يادداشتي ديگر بايد بررسي شود، ولي شايد اين موضوع در «تصويرگري» كتاب كودك مهم تر باشد؛ زيرا در دوران قبل از مدرسه تأثيرگذاري تصوير براي دختران خردسال خيلي زياد است و حتي بعد از ورود به مدرسه و در دو سال منتهي به سن تكليف دختران، مي تواند براي كشش بيش تر آن ها به مطالعه، مؤثرتر باشد. بنابراين مهم است كه دختران در كتاب هاي داستان؛ چه تصويري از زنان و دختران مي بينند.
براي بررسي مختصر چگونگي تصوير دختران و زنان در كتاب هاي كودك تنها كافي است به يك كتاب فروشي از جمله كتاب فروشي هاي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان يا فروشگاه هاي كتاب شهر مراجعه كنيد و سي تا چهل عنوان از كتاب هاي كودك را ورق بزنيد...
وقتي كتاب هاي كودك با نويسنده هايي مطرح و معتبر در عرصه ادبيات كودك را تورق كنيد، به انبوهي از تصاويري برمي خوريد كه در آن ها موي زنان و دختران حتماً از قسمت جلو و عقب روسري، مقنعه يا حتي شال طراحي شده در صفحات كتاب، بيرون زده است؛ گويي تصويرگران كتاب كودك تصور مي كنند كه اگر موهاي زنان و دختران تصاوير داستان را از زير روسري بيرون نكشند، حتماً مخاطب كودك خيال خواهد كرد كه اين زنان بي مو و كچل هستند!
اما اين موضوع زماني كه به تفكرسازي مي رسد خطرناك تر و مهم تر مي شود؛ به اين معنا كه وقتي تصويرگر مثلا در كتاب «آي بچه ها بهداشت» نوشته منصوره ياراحمدي خانم دكتر مهربان داستان را با مقنعه اي تصوير مي كند كه موهايش از زير آن بيرون زده است، ناخودآگاه چه پيامي را به دختر خردسال مخاطب اين كتاب، منتقل مي كند؟
در كتاب هاي «ني ني كوچولو گل پسره، با خنده هاش دل مي بره» نوشته ناصر كشاورز، «ياسمن نازنازي، پارك مي ره وقت بازي» نوشته مهرداد دفاعي، «توپولي مياد تو قصه ها...» نوشته مريم شهبازي، مادران كاردان و مهربان داستان حجاب كامل كه ندارند هيچ، با لب هاي قرمز و برجسته و صورت آرايش شده تصوير شده اند. آيا غير از اين است كه دختر خردسال مخاطب اين كتاب ها حالت طبيعي يك زن مسلمان را با آرايش و حجاب نصفه نيمه و از سر اجبار، تلقي خواهد كرد؟
چه بايد كرد؟
البته در ميان انبوه كتاب هاي كودكان، كتاب هاي كمي هم پيدا مي شوند كه در آن زنان تصوير شده، حجاب كامل دارند. مثلا كتاب «حسني مياي بازي كنيم؟» نوشته زرين رحيم بخش كه آقاي يوسف زبيدي تصويرگر آن بوده و در آن خانم معلم مهربان داستان داراي حجاب كامل است؛ يا مجموعه كتاب هايي كه انتشارات انتظار مهر مشهد منتشر كرده و شركت هنري آتي نگار تصويرگري آن ها را برعهده داشته است يا مجموعه كتاب هايي كه انتشارات تك نواز حجاز مشهد منتشر كرده است و بيش تر آن ها محتواي مذهبي دارند.
اما بايد قبول كرد كه اين نوع كتاب ها كم و محدود است يا در مكان هاي خاصي مانند بخش كودكان و نوجوانان انتشارات آستان قدس رضوي يا مسجد جمكران و نمايشگاه هاي قرآن توزيع مي شود.
حالا با اين تفاسير تكليف خانواده هاي متديني كه دوست دارند فرزندان شان دوست دار كتاب و كتاب خواني باشند، چيست؟ آيا آن ها بايد تنها طيف خاصي از كتاب ها را براي كودكان خود انتخاب كنند و از مواجه شدن فرزندان شان با كتاب هاي مخالف يا داراي موضع عليه مسائل اسلام، جلوگيري كنند؟
يا به دليل اين كه با هيچ مميزي نمي شود تصويرگر بي اعتقاد به حجاب را، مجبور به رعايت اصول اسلامي در تصويرگري هايش كرد، دائماً با هر كتابي كه با عقايد اسلامي هم خواني ندارد، كودك را نسبت به بايدها و نبايدهاي دين و هست و نيست هاي جامعه آگاه كنيم؟
قضاوت با شما مخاطب عزيز است.

شيوه هاي اثرپذيري ادب فارسي از قرآن مجيد

علي خوشه چرخ آراني
عشق و ارادت خالصانه به قرآن كريم و اوج بلاغت و هنر اين كتاب آسماني و توجه ويژه سخن شناسان و ادب ورزان و ذوق مندان به آيات نوراني اين كتاب و معارف و معاني ومباني و احكام دل پذير آن در كنار اعجاز بزرگ معنوي كه خود آشكارا همگان را به تحدي فرا مي خواند، زمينه و بستري مناسب گرديد تا پژوهشگران و شاعران مسلمان براي بازنمايي زيبايي هاي هنري و جلوه هاي اعجاز آن و بازگشايي بطون تو در توي آن و شرح و بسط معارف و مباني فشرده اين كتاب عزيز كوشش ها و تلاش هاي زيادي را در پا گرفتن بسياري از دانش ها اعم از لغت، صرف، نحو، بلاغت و بيان، تفسير، تاويل، كلام و ... آغاز نمايند و تأليف و تصنيف هاي فراواني را به رشته تحرير درآورند.
پيشينه بهره گيري و اثرپذيري سخن وران پارسي از قرآن به آغاز پيدايي و پاگيري شعر فارسي در سده سوم هجري مي رسد، به گونه اي كه بهره گيري از قرآن در شعر و سروده، افزون بر اين كه نشانه دانشمندي و علم اندوزي و روشن فكري بوده، به دليل قداست و حرمت مذهبي و معنوي به سروده هاي شاعران نيز گونه اي حرمت و قداست مي بخشيد و سخن آن ها را براي مردمي كه به قرآن به ديده حرمت مي نگريستند ارجمندتر و پذيرفتني تر مي ساخت و از اين رو شاعران پارسي گوي به قصد تبرك و تيمن و حرمت و استناد و استشهاد و گاه به قصد نشان دادن علم و فضل خويش سروده هاي خود را با گوهر نوراني آيات قرآني آذين مي بستند، به گونه اي كه نشانه هايي از اثرپذيري هاي قرآني را در كهن ترين سروده هاي فارسي مي توان يافت.
در اين مقاله به شيوه هاي اثرپذيري شاعران از قرآن اشاره مي گردد.
1- اثرپذيري واژگاني؛ در اين شيوه شاعر در بكارگيري پاره اي واژه ها و تركيب ها وامدار قرآن است. يعني واژه ها و تركيب ها را در شعر خود مي آورد كه ريشه قرآني دارند و مستقيم يا غيرمستقيم به وسيله خود شاعر، و يا ديگران به زبان پارسي راه يافتند و اگر قرآن نبود زبان و ادب پارسي نيز از آن واژه ها و تركيب ها به طور كلي و يا با معني ويژه اسلامي آنها بي بهره بود.
اثرپذيري واژگاني به شيوه وام گيري، ترجمه و برآيندسازي بخش پذير است.
الف) وام گيري در اين شيوه واژه يا تركيب قرآني به همان ساختار عربي خود و بدون هيچ دگرگوني و يا اندك دگرگوني لفظي يا معنايي بي آنكه ساختار عربي آن آسيبي ببيند به زبان و ادب پارسي راه مي يابد:
نه من از پرده تقوا به در افتادم و بس
پدرم نيز بهشت ابد از دست بهشت
حافظ
كه واژه تقوا واژه اي قرآني است كه برگرفته از آيه «و تزودوا فان خير الزاد تقوي» «سوره بقره آيه 197» است.
ب: ترجمه
در اين شيوه شاعر از بازگردان فارسي، واژه يا تركيبي قرآني بهره مي گيرد مثل واژه شب قدر:
آن شب قدر كه گويند اهل خلوت امشب است
يارب اين تأثير دولت در كدامين كوكب است
«حافظ»
كه بازگردان فارسي «ليله القدر» است.
ج: برآيندسازي:
در اين شيوه واژه يا تركيبي بي آن كه خود به صورت واژه يا تركيب در قرآن آمده باشد بر پايه مضمون آيه و يا داستاني قرآني ساخته مي شود. واژه هايي از قبيل «دم عيسي»، «پيراهن يوسف»، «كلبه احزان»، «طوفان نوح»، «نامه اعمال»، «جهاد اكبر»، «جهاد اصغر»، و ... «اصحاب يمين و شمال» از اين مصداق اند.
2- اثر پذيري گزاره اي: كه به دو گونه اقتباس و حل است.
الف: اقتباس: در اين شيوه گوينده گزاره، يعني عبارتي قرآني را با همان ساختار عربي بي هيچ گونه تغيير و دگرگوني يا با اندك تغييري كه در وزن و قافيه ايجاد مي گردد در سخن خود جاي مي دهد:
بسم الله الرحمن الرحيم
هست كليد گنج حكيم
(نظامي)
مست عشقيم عيب ما مكنيد
فاتقوا الله يا اولي الالباب
(خواجو كرماني)
ب: حل: گاهي تنگناي قافيه و وزن و همچنين اشتياق به اقتباس، گوينده را وا مي دارد تا براي آذين بندي سخن خويش به آيه بيش از پيش آنها را دست كاري و دگرگون كند و چه بسا ساختار اصلي آن ها را هم از هم بپاشد. اين تغيير و تحول در بافت آيات كه حل يا تحليل ناميده مي شود بيشتر در اشعار مولانا يافت مي شود:
وين نفس جان هاي ما را همچنان
اندك اندك درد از جنس جهان
تااليه يصعد اطياب الكلم
صاعداً منا الي حيث علم
«مولانا»
كه مصراع سوم دگرگون شده آيه شريفه «اليه يصعد الكلم الطيب» (فاطر 01) «سخن پاكيزه به سوي خدا مي رود» است.
3- اثرپذيري گزارشي
در اين شيوه، گوينده مضمون آيه را به دو شيوه ترجمه يا تفسير به فارسي گزارش مي دهد و گاه به شيوه نقل قول و با ذكر نام گوينده و گاه بي آن و از زبان خود كه به گونه هاي زير قابل تقسيم است.
الف: ترجمه: ترجمه آيه به فارسي به صورت تحت اللفظ يا به صورت آزاد مانند بيت:
يوم دين زلزلت زلزالها
اين زمين باشد گواه حال ها
«مثنوي مولانا»
كه ترجمه «يوم تحدث اخبارها» (زلزال 9) «زمين رازها و اخبار خود را باز مي گويد» است.
ب: تفسير: در اين شيوه سخن ور آيه را يا مايه و مضمون آن ها را باز مي گشايد و يا شرح و بسط در سخن خويش مي آورد. مانند ابيات:
سه طاعت واجب آمد بر خردمند
كه آن هر سه به هم دادند پيوند
از ايشان است دل را شادكامي
وز ايشان است جان را نيك نامي
دل از فرمان اين هر سه مگردان
اگر خواهي كه يابي هر دو كيهان
يكي فرمان دادار جهان است
كه جان راز و نجات جاودان است
دوم فرمان پيغمبر محمد(ص)
كه آن را كافر بي دين كند رد
سيم فرمان سلطان جهان دار
به ملك اندر بهاي دين رادار
شرح واره اي از آيه شريفه «يا ايهاالذين آمنوا اطيعواالله و اطيعواالرسول و اولي الامرمنكم» (نساء 95) «اي اهل ايمان، پيروي كنيد خداي را و پيروي كنيد پيامبر(ص) را و كارداران خود را» است.
4- اثرپذيري الهامي- بنيادي
در اين شيوه، گوينده مايه و پايه سخن خويش را از آيه اي الهام مي گيرد و سروده خويش را بر آن نكته الهام گرفته بنيان مي نهد و سخني نو مي پردازد كه آشنايان، آن را با آيه اي در ارتباط مي بينند، پيوندي كه گاه تا آن جا نزديك و آشكار كه سخن را ترجمه اي خيلي آزاد از آيه فرا مي نمايد و گاه آن چنان دور و پنهان كه پذيرش اثرپذيري را دشوار مي سازد: مثلا بيت:
سود و زيان و مايه چو خواهد شدن زدست
از بهر اين معامله غمگين مباش و شاد
«حافظ»
بنياد گرفته اي از آيه: «لكيلا تأسوا علي ما فاتكم و لا تفرحوا بنا اتيكم» (حديد 22) «تا بر آن چه از دست شما رفته اندوه مخوريد و بر آنچه به دست شما رسيده، شادي نكنيد» است .
5- اثرپذيري تلميحي
در اين شيوه گوينده سخن خويش را مانند اثرپذيري الهامي- بنيادي- بر پايه نكته اي قرآني بنا مي نهد، اما به عمد آن را با نشانه و اشاره اي همراه مي سازد و اين گونه خواننده اهل دل و آشنا را به آن چه بدان نظر داشته، راه مي نمايد و چه بسا خواننده ناآشنا را به كند و كاو و تحقيق وامي دارد مثلا بيت:
بي حس و بي گوش و بي فكرت شويد
تا خطاب ارجعي را بشنويد
(مثنوي مولانا)
تلميحي به آيه «يا ايتهاالنفس المطئنه ارجعي الي ربك راضيه مرضيه» (فجر 72 و 82). «اي نفس آرام يافته، خرسند و خداپسند به سوي خدا بازگرد» است.
6- اثرپذيري تصويري
در اين شيوه شاعر تصوير شعر خويش را از قرآن به وام مي گيرد و مراد از تصوير نقش آفريني ها سيماسازي ها، نگاره پردازي ها و چهره بخشي هاي شاعرانه اي است كه سخنور با خامه خيال و بر صفحه سخن مي نگارد و مي پردازد و حاصل آن همان است كه در زبان ادب تشبيه، استعاره، مجاز، كنايه، تشخيص و به طور كلي صور خيال خوانده مي شود. بنابراين در اثرپذيري تصويري شاعر تشبيه، استعاره يا مجازي را كه در آيه آمده مستقيم يا غيرمستقيم در همان حال و هوا يا در حال و هوايي ديگر بازمي سرايد و يا سخن خويش را بر محور و مدار آن تصوير، چرخ مي دهد و پي مي ريزد مثلا بيت:
بيامد تهمتن بگسترد پر
به خواهش بر شاه خورشيدفر
(شاهنامه)
تصوير «پرگستردن» كه كنايه اي از تواضع و فروتني زياد است برگرفته از آيه شريفه «و اخفض لهما جناح الذل من الرحمه » -اسراء، 42. (از روي مهرباني بال فروتني بر پدر و مادر فروگشاي) است.
7- اثرپذيري شيوه اي
در اين گونه اثرپذيري سخنور يكي از شيوه هاي بياني- بلاغي قرآن را برمي گيرد و سخن خود را بدان شيوه ارائه مي نمايد. مقصود هرگونه شگردي اين است كه سخن را از سطح زبان به سطح ادب و هنر فرامي برد و بر اثربخشي و گيرايي آن مي افزايد؛ شيوه ها و شگردهايي كه فنون بلاغت و نقد ادبي بررسي و بازنمايي آن ها را بر دوش دادند.
مي دانيم كه يكي از شيوه هاي بياني قرآن، اين است كه پاره اي از واژه ها و عبارات آن را مي توان به چند گونه خواند بي آن كه به درستي و شيوايي آن ها آسيبي برسد، چيزي كه در زبان قرآن پژوهان فن قرائت و اختلاف قرائات نام گرفته و از ديرباز يكي از زمينه هاي گسترده قرآن پژوهي بوده است.اين ويژگي در شعر فارسي نيز نمونه ها و نمودهايي دارد كه غزل هاي حافظ مملو از اين مورد است كه خواجه شيراز شايد ايهام گونه گونه خواني را از گونه گونه خواني هاي قرآن آموخته و به شيوايي و زيبايي در سخن خويش باز مي آورد مثلا:
چنين قفس نه سزاي چو من خوش الحاني است
روم به گلشن رضوان كه مرغ آن چمنم
كه مي توان بيت را با هر دو قرائت «سزا» و «سرا» خواند كه هر دو زيبا و درست است كه اين نمونه و ساير غرفه ها را مي توان با نمونه هاي قرآني «مالك و ملك» «اخويكم و اخوي كم» سنجيد.