ضرورت توجه به نيازهاي دوران كودكي در عصر مدرن (بخش نخست)
شادي كودكان در حصار آپارتمان نشيني!
حسن آقايي
كودكان امروز سرمايه هاي معنوي، معماران سازندگي، مولدان مايحتاج زندگي و آموزندگان
دانش و پژوهش جامعه و كشور هستند. مراقبت در تربيت، سلامت، رشد و تكامل فكري،
مصونيت سازي از آسيب ها، برخورداري از حقوق مسلم خود و ايمني در پروسه زندگي شان
امري حياتي است كه در دستورات ديني و قانون اساسي كشورمان مورد تأكيد قرار گرفته
است.
امسال برنامه هاي روز جهاني كودك با هدف افزايش آگاهي جامعه نسبت به رشد و تكامل
همه جانبه كودكان، توجه به فرهنگ غني ملي و آموزه هاي دين مبين اسلام در حوزه
كودكان، حساسيت سازي جامعه نسبت به كودكان با نيازهاي ويژه و افزايش آگاهي، نگرش و
عملكرد آحاد جامعه در خصوص ايمني كودكان برگزار مي شود.
همچنين گفته شده مراسم هفته ملي كودك امسال براي اولين بار در كشور توسط وزارت
آموزش و پرورش، سازمان بهزيستي و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي برگزار مي شود.
حقوق كودك در اسلام
قبل از ظهور اسلام، كودكان در وضعيت بسيار بدي به سر مي بردند، از حقوق عادي محروم
و دستخوش اراده پدرانشان بودند. اگر پدران مي خواستند آنها را نگه مي داشتند و اگر
نه، براي رهايي از نفقه و هزينه زندگي آنها را مي فروختند و يا مي كشتند.
با آمدن اسلام، اين عادت ناپسند شديدا مورد مقابله قرار گرفت و اسلام عالي ترين
توجه را به كودك نمود، آياتي كه نسبت به حقوق كودك در اسلام وجود دارد و روايات
موجود همه حكايات بر اهميت اسلام به كودكان و حقوق ايشان دارد. اسلام، پدران را از
كشتن فرزندان به خاطر ترس از كمبود هزينه منع كرد. چنانكه خداوند در قرآن كريم در
سوره نحل آيه 60 و 61 مي فرمايد: «فرزندان خود را از ترس كمي روزي نكشيد، ما به شما
و آنها روزي مي دهيم زيرا قتل آنها اشتباه و گناه بزرگي است.»
رسول گرامي اسلام(ص) مي فرمايد: «به كودكان خود محبت كنيد و نسبت به آنها ترحم
نماييد. وقتي به آنها وعده داديد، وفا كنيد زيرا آنها جز اينكه شما را روزي دهنده
خود مي بينند تصور ديگري ندارند.»
همچنين امام سجاد(ع) مي فرمايد: «و اما حق فرزند تو اين است كه بداني او از تو و
پيوسته به تو در خير و شر امر دنياست و تو مسئول او از لحاظ نيك ادب كردن و
راهنمايي به پروردگارش و كمك به طاعت او هستي. پس عمل تو درباره او، عمل كسي باشد
كه مي داند در احسان به او پاداش و در مسامحه و بدي نسبت به او كيفر مي بيند.»
اسلام حتي به والدين اجازه كتك زدن كودكان را نداده است. امام علي(ع) مي فرمايد:
«حتي براي ادب كردن فرزندت نيز او را نزن بلكه با او قهر كن و مراقب باش كه زمان
قهر طول نكشد.»
نيازهاي كودك
رسول اكرم(ص) به همه انسان ها اعلام مي كند، همان طور كه پدران و مادران، حقوقي بر
فرزندان خود دارند و فرزندان در صورت ترك آن حقوق عاق مي شوند، فرزندان نيز حقوقي
بر پدر و مادر دارند كه «پدران و مادران در صورت رعايت نكردن آن عاق فرزندان مي
گردند.»
والدين مسئول تأمين تمام نيازهاي كودك اعم از مادي و معنوي مي باشند.
1- نيازمندي هاي جسماني كودك: نمو جسماني كودك با فراهم ساختن وسايل مادي امكان
پذير است تا از اين طريق نيازهاي بدني او اشباع شود. اين رشد و نمو با تغذيه،
بهداشت كافي، آب و هوا، مسكن، خواب، بازي و امثال آن به دست مي آيد.
2- تعليم ورزش به كودك: حركت و جنبش، اساس هر عمل غريزي و پايه وظايف حياتي است كه
زندگي شاداب و سلامت در گرو آن است.
امام صادق(ع) مي فرمايد: «بايد- خصوصا- هفت سال اول زندگي كودك آزادانه به بازي و
جنبش هاي بدني صرف شود.»
حضرت رسول اكرم(ص) مي فرمايد: «اگر كسي داراي طفل خردسالي بود بايد با او در جنبش
هاي كودكانه و حالت بچه گانه همكاري و هماهنگي نمايد.»
آموختن و پرداختن به ورزش هاي شنا، تيراندازي و سواركاري نيز از ورزش هاي مهمي است
كه در احاديث بر آنها تأكيد شده است.
تربيت درست؛ تحقق حقوق كودك
«حقوق، سلامت و آموزش» اين سه مورد درباره كودكان را با يك كارشناس در ميان مي
گذارم و نظرش را درخصوص هر يك مي پرسم. خانم مخاطب اول راجع به نحوه تربيت ديني
كودكان و اعتقادات والدين مي گويد.
او كه خود را كارشناس امور تربيتي و مادر يك فرزند معرفي مي كند معتقد است كودك
كنار پدر و مادر بايد جوري رشد كند و بزرگ شود كه از لحاظ ديني و اجتماعي ضعيف
نباشد و روحيه اش با موضوعات دين و فكرش با قرآن انس داشته باشد. بنابراين نظر مي
افزايد: «خانواده در اين خصوص رده اول در شخصيت سازي بچه مي باشد.»
وي در ادامه با بيان اين كه دين ما اسلام كامل ترين اديان الهي است، اضافه مي كند:
«وقتي پدر و مادر پشتوانه شان در زندگي اعتقادات مذهبي باشد و دستورات دين را در
جهت تربيت و آموزش فرزند به كار بگيرند تربيت ريشه دار و باعث واكسينه شدن كودك و
نوجوان در برابر ناهنجاري هاي اجتماعي مي شود. تأثير آن نيز در جامعه تا حدود زيادي
مثبت خواهد شد. به نظرم تربيت صحيح به نوعي تحقق حقوق كودك است.»
«رعايت حقوق و تربيت كودك به توانايي نسبي ذهني و فرهنگي پدر و مادر بستگي دارد.»
اين، محور همه صحبت «حميد» كارمند بازنشسته، نيست. او به رغم اين كه مي گويد:
«جامعه پيشرفت و تعليم و تربيت كلاسش بالا رفته است.» به مسئله ناسازگاري در محيط
برخي خانواده ها اشاره دارد و نتيجه مي گيرد: «ممكن است بچه اي كه در چنين شرايطي
بزرگ مي شود، خوب تربيت نشود و حقوق انساني و اجتماعي او دچار مشكل شود.» اين
شهروند هم چنين با اين باور كه در حال حاضر خشونت و تنبيه در خانواده كم شده است مي
گويد:«خلاصه اين كه ملاحظات انساني و دانايي نسبت به حقوق بچه و درست تربيت كردن او
توسط پدر و مادر نقش سرنوشت ساز دارند.»
مثلث محوري سلامت كودك
پدر و مادر بايد در طول روز ساعاتي را براي مراقبت تندرستي كودك خود اختصاص دهند به
خصوص مادر در سه سال اول سن كودك بهترين مراقب است... خانواده نام نيك به كودكان
بگذارند و با استفاده از فرهنگ و ارزش هاي ملي اصول و مباني اعتقادي ديني آنان را
آموزش دهند و تربيت كنند.
اين بخشي از اظهارات «دكتر سيد حامد بركاتي» رئيس ادراه سلامت كودكان وزارت بهداشت،
درمان و آموزش پزشكي همزمان با هفته ملي كودك و روز جهاني كودك است.
وي با محوريت تندرستي و آموزش كودك، بر اين نظر است: «بحث كودك در حوزه انسان موضوع
جامع و محور سه مؤلفه: بهداشت سلامت، آموزش و مراقبت است كه ما به آن مي پردازيم و
اشراف داريم.»
وي مي افزايد: «در بخش سلامت در هر فضا كه نگاه كنيم بالاخره كودك بايد سالم باشد.
در آن صورت آموزش داده شود. از سوي ديگر چنانچه به پيشگيري از حوادث نپردازيم سبب
مشكل در سلامت او خواهد شد. درباره آموزش هم بايد گفت كه كليات آن همين طور است و
نياز آن مثل بحث سلامت و مراقبت است.»
در ادامه اين مبحث از «دكتر بركاتي» مي پرسم: صحت و انجام اين موارد از كجا و چطور
بايد شروع شود؟ وي به منابع و نوع رفتار حضرت محمدرسول الله(ص) نسبت به كودكان و
چگونگي تعامل با امامان حسن و حسين(ع) اشاره مي كند.
الگو براي كودكان فرهنگ ملي و اصول ديني
رئيس اداره سلامت كودكان وزارت بهداشت، در بخش ديگري از گفتار خود با رويكرد به
كانون خانواده و اين كه نام نيك گذاشتن به فرزندان و برخورد مناسب با آنان، مي
افزايد:«خانواده ها با استفاده از فرهنگ و ارزش هاي ملي، اصول اعتقادي ديني و با
رجوع و مشورت اهل نظر، كودكان را آموزش داده و تربيت كنند و فرزندان جوانمرد، نجيب
و بااعتماد به نفس پرورش دهند.»
كودك بايد «كودكي» را تجربه كند
«بركاتي» ادامه صحبت خود را به حفظ سلامتي، زمان سن مناسب براي بردن كودك به
مهدكودك و تأثيرات حضور او در جمع همسالان و ارتباطات خانوادگي معطوف مي كند و مي
گويد: «در بحث مراقبت سلامت، پدر و مادر خود با آشنايي و چگونگي مواظبت حال و وضع
كودك بايد در ساعاتي از روز يا هفته بهداشت و تندرستي او رد بررسي كنند. در اين
باره مادر به خصوص در سه سالگي اول سن كودك بهترين مراقب است تا او مفاهيم حول و
حوش خود را ياد بگيرد. توصيه ديگر ( در صورت) سپردن كودك پس از سه سالگي به مهد
كودك است اما نبايد براي تمام روز باشد. كودك در جمع همكلاسان خود مهارت هاي لازم
سن خود را فرا مي گيرد.»
وي در همين ارتباط نيز بر اين باور است كه كودك چند ساعتي با بزرگ ترها و كودكان
ديگر باشد. هم چنين به عنوان يك منبع ديگر آموزشي، كودكان در سن 5 سالگي در مراسم
مختلف خانوادگي مناسب حضور داشته باشند زيرا با گفتار رسمي، مدرسه و رعايت ضوابط
آن، همراه بازي كردن، شمارش اعداد و... كم و بيش آشنا مي شوند. نكته ديگر اين كه
بايد گذاشت كودكان دوران كودكي را كاملا و با تمام وجود احساس و تجربه كنند.
توسعه شهرنشيني
محروميت هاي كودكان
فرآيند هاي محروميت سازي و مشكلات ناشي از توسعه شهرنشيني كودكان در جهان، چندوجهي
بودن حوادث، چگونگي ايجاد فضاي امن و رويكرد به ارتقاي سطح عادلانه در پروسه زندگي،
نقش الگوسازي به منظور پيشگيري از سوانح و... برنامه ريزي ها براي برخورداري از
جامعه ايمن در كشور كه در چند شهر شروع شده است از جمله ديدگاه هاي در متن و افق
رئيس مركز مديريت حوادث و فوريت هاي پزشكي كشور مي باشند.
«دكتر معصومي» پيرامون حقوق كودك مي گويد: «روز كودك امسال را با شعار: كودك،
خانواده، جامعه، در شرايطي جشن مي گيريم كه توسعه شهرنشيني صدميليون كودك را در
شهرهاي جهان از خدمات ضروري براي زندگي محروم كرده است. در اين شرايط بسياري از
كودكان از مزاياي زندگي شهري استفاده مي كنند اما نه به صورت مساوي و برابر و بيشتر
نابرابري براي كودكان در مناطق شهري است. در حالي كه در توسعه شهري كودكان بايد در
مركز توجه قرار گيرند و اين امر از طريق سياست هايي ميسر مي شود كه دسترسي تمام
كودكان به نيازهاي اوليه را در اولويت قرار دهد. به عبارت ديگر، مشكلات اين كودكان
بارويكردهاي سنتي در حوزه توسعه حل نخواهد شد و نيازمند رويكرد جديدي است كه اساس
آن برابري است و بر آسيب پذيرترين كودكان و خانواده هاي به حاشيه رانده شده تمركز
دارد. براي حصول اطمينان از اين كودكان كه در حاشيه جامعه زندگي مي كنند از كليه
حقوق برخوردار هستند، لازم است تمام منابع و توان موجود در سطح بين المللي، ملي،
شهري و محلي در كنار هم قرار گيرند.»
وي در ادامه بيان نظرات خود به چند ضلع بودن حوادث و برون رفت از آن اشاراتي دارد
كه چنين است: «ماهيت چندوجهي حوادث، توزيع نابرابر ناشي از مصدوميت هاي كودكان،
توسعه شهرنشيني و تأثير مؤلفه هاي اجتماعي مؤثر بر سلامت، لزوم تعامل، مشاركت بين
بخشي و همكاري هاي ملي و بين المللي كليه سازمان هاي متولي، براي حركت به سوي
ارتقاي عادلانه ايمني آشكار مي سازند.»
به گفته «معصومي» وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در پيشگيري از حوادث، بر اساس
تفكر جامعه ايمن عمل مي نمايد.
گزارش روز
|
